|
نگاهي به عمارت اداره پست و گمرك در جنوب ميدان مشق
افول نقاره ها در ميدان مشق
|
|
|
پس از انتشار گزارشي با نام سايه تاريخ در ميدان مشق به تاريخ 21/1/85 از سوي موزه ارتباطات ايران، متني ارسال شد در مورد تاريخچه عمارت اداره پست و گمرك و البته ميدان مشق. متن گزارش ارسالي را در پي مي خوانيد كه مي تواند، نكات تازه اي را پيش روي مخاطبان بگذارد.
بناي اداره پست از ابنيه عظيم دوره پهلوي اول و بناهاي مهم منطقه باغ ملي به شمار مي آيد. اين بنا در خيابان امام خميني (ره) جنب سردر باغ ملي واقع شده است. در زمان ساخت از سه طبقه و سه بخش گمركات امانات پستي در (بال غربي)، پست ايالتي (بال شرقي) و سالن گيشه (بخش مركزي، با ابعاد 25*۴۰ متر) تشكيل مي شده است، بخش گمركات امانات پستي از تاريخ 10/11/1369 پس از احياء و بازسازي ساختمان به موزه پست و مخابرات تبديل شده و دو بخش ديگر هم در آينده به موزه خواهند پيوست. بنادر جنوب منطقه تاريخي ميدان مشق و مجاورت سردر باشكوه باغ ملي موقعيت تاريخي خاصي يافته است. عمارت فوق در تير ماه 1307 كلنگ زني شده و در سال 1313 رسماً افتتاح شد. طراح بنا نيكلاي ماركف اهل گرجستان و مهندس اگال از ارامنه ايران و معمار سازنده مهندس مظلوميان از معماران بلديه (شهرداري) تهران مي باشد. بنا در زميني به ابعاد 50*۱۶۷ متر يعني 8350 مترمربع زمين ساخته شده است و حدود 18 هزار مترمربع بنا دارد. ابعاد موزه فعلي كه يك سوم كل بناست 42*۵۳ و حدود 6000 مترمربع وسعت دارد. سبك معماري بنا سبك ملي رضاخاني است كه سبكي التقاطي مي باشد. استفاده از سبك هخامنشي (ستون نماها با سرستون دو كله گاوي) و سبك اسلامي صوفي (طاق نماها با قوس هاي شاه عباسي) به شيوه نو با در نظر گرفتن اسلوب كاروانسراهاي چهار ايواني و نياز روز از مشخصه هاي التقاطي بودن سبك بنا مي باشد. بنا آجري است اما از سنگ در ستون و سرستون نماها، پايه و پلكان، ازاره بنا و كمربندهاي تزئيني دور بنا استفاده شده است.
در مورد سبك معماري بنا بايد گفت، سبك بنا به مانند اكثر بناهاي منطقه باغ ملي يا ميدان مشق سابق سبك نئوكلاسيكي است، سبكي كه تلفيق و تركيب عناصر معماري دوره هاي خاص تاريخي ايران و جهان را دربرمي گيرد. تركيب عناصر معماري ادوار مختلف تاريخي با در نظر گرفتن عملكرد امروزي از مشخصه هاي بارز آن است. توجه به سنتها و عناصر معماري ادوار باستان (دوره هاي هخامنشي، ساساني و...) و دوره هاي بعد از اسلام (صفويه و قاجاريه و...) با متدها و كليشه هاي امروزي سبك ملي را مي نماياند.
البته استحكام بنا، عظمت و استواري از صفت هاي اين سبك به شمار مي آيد.
در خصوص ميدان مشق بايد گفت به جهت قرار گرفتن بناي اداره پست و گمرك در جنوب اين ميدان و ساير دلايل، تاريخچه بنا جداي از تاريخ منطقه نخواهد بود. به همين جهت در حد معرفي ميدان مشق مطالبي ذكر مي گردد. اين منطقه محلي براي تمرين نظامي قشون دولتي بوده و همه روزه در آن مانور و رژه نظاميان تكرار مي شده. اين ميدان در زمان فتحعليشاه قاجار به اين منظور (نظامي) بنياد نهاده شده و به دنبال آن در زمان ناصرالدين شاه (سال 1278.ه.ق) و به همت ميرزا حسن خان سپهسالار گرداگرد آن را با ديوار آجري طاق نمادار محصور كردند و همچنين دروازه اي با كاشيكاري زيبا در حدود جنوب شرقي منطقه احداث شد. جايي كه ناصرالدين شاه گهگاهي براي تماشاي رژه قشون به بالاي آن مي رفت. بعدها در حدود سال 1238 ه.ش، جهت اسكان قزاقها در شمال ميدان عمارتي ساخته شد كه به سبك روسي بود و قزاقخانه مركز ناميده مي شد و در حال حاضر قديمي ترين و بزرگترين بناي منطقه باغ ملي محسوب مي گردد و اين محل اخيراً به دانشگاه هنر واگذار و در آينده موزه هنر در آن احداث خواهد شد.
بعد از دوره ركود منطقه در اواخر قاجاريه در زمان پهلوي اول به جهت فتح تهران با كودتاي سوم اسفند 1299 ه.ش بناي يادبودي در جنوب عمارت قزاقخانه بعد از تخريب سر در دوره ناصري در سال 1301ه.ش ساخته شد. اين بنا كه سردر ميدان مشق يا سردر قزاقخانه و يا سردر نقاره خانه ناميده مي شود اولين بناي دوره پهلوي اول در منطقه محسوب مي شود. بعدها در سال 1307 ه.ش باغي عمومي در محدوده خيابان يارجاني در جنوب خيابان كوشك مصري در شمال، خيابان ملل متحد در شرق و خيابان سي تير در غرب احداث گرديده كه به باغ ملي معروف شد.
اين باغ در سال 1312 ه.ش جاي خود را به عمارت كاخ وزارت امور خارجه، موزه ملي ايران داد اما نام آن بر روي سردر براي هميشه (سر در باغ ملي) باقي ماند. در اوايل اين دوره به رسم گذشته از سردر براي نقاره زني استفاده مي شد كه خيلي زود منسوخ گرديد. به مانند استفاده نظامي از منطقه كه جاي خود را به احداث بناهاي دولتي داد و به مرور ابنيه دولتي همچون عمارت شركت نفت ايران و انگليس (ساختمان شماره 3 وزارت امور خارجه) اداره پست (موزه پست و مخابرات) موزه ملي ايران،؛ كتابخانه ملي، كاخ وزارت امور خارجه، كاخ شهرباني، اداره ثبت اسناد و املاك، هنرستان دختران و ... بين سالهاي 1301 تا 1317 ه.ش يكي بعد از ديگري ساخته شدند و منطقه از عملكرد نظامي به اداري دولتي تبديل گرديد. اين عملكرد در آينده نزديك و با توجه به مصوبه اخير رياست محترم جمهوري به منطقه فرهنگي تبديل خواهد شد.
از اولين اداره پست تا ساختمان جديد
اداره پست تهران در ابتداي كار در سراي امير از بناهاي دور اميركبير واقع در بازار تهران (كفاشان) شروع به كار نمود. بعدها در دوره ورود مستشاران بلژيكي به خدمت پست ايران به ساختمان نامناسبي در ضلع شمالي ميدان توپخانه، ابتداي خيابان لاله زار انتقال يافت. بناي فوق به هيچ وجه با احتياجات پست همخواني نداشت. اتاقها تاريك و كوچك و نامناسب بودند. به همين دلايل و نيز شروع دوران سازندگي و احداث ابنيه دولتي در زمان پهلوي اول بخصوص توجه خاصي كه به پست و تلگراف مي شد به ميرزا قاسم خان صوراسرافيل وزير پست و تلگراف دستور داده شد تا عمارتي درخور و كارا جهت پست احداث نمايد. عمارتي كه چند سال آينده را جوابگو باشد. در سال 1307 ه.ش آگهي مناقصه طراحي و ساخت بناي پست در روزنامه اطلاعات چاپ گرديد و به دنبال آن طرح و نقشه مهندس ماركف به تاييد و تصويب رسيد و از تير ماه همان سال عمليات اجرايي بنا شروع گرديد و بعد از شش سال با هزينه اي حدود پنج ميليون ريال در سال 1313 رسماً توسط رئيس الوزراء فروغي و حكمت وزير پست و تلگراف و تلفن و ساير مسئولين و مقامات كشوري افتتاح گرديده و روز افتتاح كارت پستالي با تصوير ساختمان اداره پست كه در زير آن عبارت يادگار گشايش تالار بزرگ پست تهران را داشت، چاپ و بين مدعوين توزيع گرديد. با توجه به اينكه موزه پست و مخابرات از تاريخ 10/11/69 در بال غربي بنا افتتاح شده و تمبري هم به رسم يادبود چاپ گرديد بايد توجه داشت اولين موزه پست ايران در سال 1311 ه.ش در زمان وزارت بهرامي در ساختمان وزارتخانه پست و تلگراف واقع در ضلع جنوبي ميدان توپخانه تاسيس گرديده (بناي فوق در سال 1349 تخريب و ساختمان مخابرات فعلي جايگزين آن شد) موزه فوق با نام موزه پست و تلگراف بخشي از اداره پست مركزي بوده و اولين رياست آن را آقاي عبادي رئيس دايره مخزن وزارت پست و تلگراف عهده دار بوده است.
موزه پست، 75 سال سابقه
بناي اداره پست يا موزه پست و مخابرات با مشخصه هاي واقع شده در جنوب ميدان مشق، مجاورت با سر در باغ ملي، همجواري با ابنيه تاريخي و هم سبك و هم دوره در يك مجموعه، عظيم ترين بناي منطقه و سبك ملي و با بيش از سه ربع قرن سابقه و ساير موارد و عناصر زيبايي شناختي، جايگاه خاصي را به خود اختصاص داده و از جهات مختلف آن را حائز اهميت ساخته است. بنا در سه طبقه يعني زيرزمين، طبقه همكف و طبقه اول ساخته شده است. البته نماي شمالي بخش مركزي، چهار طبقه مي باشد كه احتمالاً بعد از بازسازي ناشي از آتش سوزي به اين ترتيب درآمده است. بال شرقي و بال غربي به صورت قرينه مي باشند و هر يك داراي صحن مركزي، ايوان در هر چهار طرف و پشت آن اتاق و غرفه ها واقع شده اند كه اقتباس از كاروانسراهاي چهار ايواني است. البته شاه نشين طبقه بالا نيز همين معني را مي دهد. حياط مركزي هر دو بال در حال حاضر مسقف مي باشد اما حداقل قبل از سال 1335 ه.ش به صورت روباز بوده، صحن بال غربي حدود 2 متر بالا آمده كه در مرحله بازسازي مجددا به حالت اوليه برمي گردد. بخش مركزي از لحاظ پلان با دو بخش شرقي و غربي متفاوت مي باشد و سالن بزرگ و مسقفي دارد. در اين قسمت سه گنبد بسيار زيبا با گچبري بي نظير قرار گرفته و اين بخش از بنا مركز تقارن بوده و به نوعي ورودي اصلي بنا را دربرمي گيرد. بناي اداره پست بطور كلي يك محوطه 6750 مترمربعي را اشغال نموده و كلاً داراي بيش از 120 اطاق، زيرزمين و سالن در زمان احداث بوده و از آهن، سيمان، آجرهاي مخصوص، سنگ، گچ، آهك و چوب در ساخت آن استفاده فراوان شده و فقط جهت استقامت و پايداري بنا از عمق هشت متري زيرزمين سنگ و آهك ريخته شده است.
|
