سید عباس موسویان در گفت‌وگو با مهر درباره اسلامی یا غیراسلامی بودن قراردادهای فیوچرز یا معاملات آتی سکه گفت: یکی از قراردادهایی که اخیرا در بازارهای مالی مطرح شده و سال‌های قبل در بازار سرمایه ایران مورد بحث و گفت‌وگو بود و چند سالی است که پس از تایید در کمیته فقهی اجرا شده، قرارداد فیوچرز یا معاملات آتی است.
دبیرکمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: در قرارداد آتی دو طرف معامله روی دارایی پایه تعهد به خرید و تعهد به فروش می‌دهند، یعنی یک طرف متعهد می‌شود که مقدار معینی از دارایی پایه را در سررسید معین به یک نفر بفروشد و طرف مقابل متعهد می‌شود که در سررسید معین، کالای معین را به قیمت تعیین شده خریداری کند. او با بیان اینکه در فیوچرز طلا و سکه اگر پولی پرداخت نشود شبیه قمار است، تصریح کرد:
معمولا مقداری از 10 درصد و در برخی موارد 20 درصد به‌عنوان ودیعه یا مارجین پرداخت می‌شود و مابقی در زمان تسویه کالا در سررسید، یعنی زمانی که می‌خواهند قرارداد را تسویه کنند، پرداخت می‌شود. موسویان با اشاره به اینکه فیوچرز زمان زیادی است که در بازارهای مالی دنیا انجام می‌شود، گفت: فیوچرز روی دارایی‌های مختلف کالایی مثل کالاهای کشاورزی همچون ذرت، گندم، پنبه، یا کالاهای فلزی مانند آهن، آلومینیوم، طلا، نقره، مس یا دارایی‌های مالی نظیر اوراق سهام، قرضه و... انجام می‌شود.
وی با بیان اینکه از حدود 3 سال پیش بحث در این زمینه در کمیته فقهی بورس مطرح شد که آیا قرارداد فیوچرز از نظر شرعی صحیح است یا خیر؟ تصریح کرد: بحث‌هایی در کمیته فقهی بورس مطرح شد و حدود 5 یا 6 جلسه با استفاده از نظرات و حضور متخصصان مالی موضوع قرارداد آتی بررسی شد. دبیرکمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به اینکه پس از آن فقهای کمیته فقهی موضوع را به بحث گذاشتند و با چند اصلاحیه قرارداد آتی را پذیرفتند، گفت: نخستین قید در قراردادهای آتی اسلامی این است که دارایی پایه باید دارایی واقعی مثل کالاهای فلزی نظیر طلا، نقره، مس، آهن، آلومینیوم و ... یا کالای کشاورزی مثل جو، ذرت، گندم و... یا اینکه دارایی مالی مشروع همانند سهام، اوراق مشارکت، صکوک اجاره و... باشد.
او اعلام کرد: اگر دارایی واقعی نباشد همانند اوراق قرضه، شاخص سهام و سایر شاخص‌ها، نرخ بهره این نوع فیوچرز روی دارایی‌های غیرواقعی باطل است و این نخستین شرط بود. موسویان در بیان دومین شرط تاکید کرد: دارایی باید قابلیت تحویل در سررسید را داشته باشد یعنی در سررسید دو طرف معامله باید قدرت تسویه فیزیکی قرارداد را داشته باشند. ممکن است که در سررسید دوطرف معامله بخواهند تسویه نقدی کنند اما چون قرارداد فیوچرز براساس فقه اسلامی روی قرارداد واقعی می‌رود، باید احراز شود که دو طرف معامله قابلیت تحویل فیزیکی در زمان مقرر را دارند، براین اساس کارگزار باید احراز کند که فروشنده قدرت تحویل در سررسید را دارد.
او تاکید کرد: براساس سومین شرط باید کل بازار، قدرت تحویل را داشته باشد، اگر حجم معاملات بازار از سطحی بالاتر برود و قدرت بر تحویل نبوده باشد، سازمان بورس باید جلوی چنین معامله‌ای را بگیرد. بنابراین با این قیدها روی کالاها باید فیوچرز را پذیرفت. دبیرکمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام کرد: کمیته فقهی، فیوچرز شاخص، بهره، اوراق قرضه و نظایر آن را رد کرد اما فیوچرز سهام، اوراق مشارکت، صکوک، کالاهای کشاورزی، فلزی و سایر دارایی‌های واقعی که در سررسید قابل تحویل هستند را پذیرفت.
موسویان گفت: فیوچرز طلا از جمله سکه طلا توسط کمیته فقهی پذیرفته شده است و پس از بحث‌های صورت گرفته، کمیته فقهی پذیرفت که با شرایط فوق معامله از نظر شرعی اشکال ندارد و قمار محسوب نمی‌شود، زیرا در فیوچرز سکه یک طرف متعهد می‌شود که مثلا 10 سکه بهار آزادی تحویل تیرماه را به قیمت معینی بفروشد و طرف مقابل متعهد می‌شود ابتدای تیرماه 10 سکه را به قیمت تعیین‌شده خریداری کند و 10 درصد قیمت مارجین را می‌پردازد و در زمان سررسید و زمان تحویل فیزیکی مابقی را می‌پردازد و تسویه نقدی و فیزیکی می‌کنند.
انتقاد از سیاست‌های بانک مرکزی
دبیرکمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: اگر بانک مرکزی نسبت به نرخ ارز یا سیاستگذاری در سایر ابزارهای سرمایه‌گذاری مثل بانکداری، سیاست معقولی را در پیش بگیرد و تغییرات نرخ ارز و حباب سکه فروکش کند، نرخ‌های بازار فیوچرز، پایدار نخواهد بود و نرخ آن به سمت پایین می‌شکند. موسویان تاکید کرد: اگر بانک مرکزی سیاست‌های مناسبی در مورد سود بانکی نداشته باشد و سیاست پایداری در رابطه با طلا و ارز اتخاذ نکند، نرخ‌ها التهاب آور خواهد بود و ممکن است از این هم بالاتر برود.
