حالا پس از گذشت نزدیک به 35ماه از زمان امضای این قرارداد، نه‌تنها حتی یک فاز جدید پارس‌جنوبی به بهره‌برداری نرسیده بلکه جدول پیشرفت فازها نیز از خبرهای خوبی حکایت نمی‌کند.
سال گذشته وزیر نفت در هفدهمین نمایشگاه صنعت نفت از ثبت رکوردهای جدیدی در میدان گازی پارس‌جنوبی خبر داد. پیشرفت 55درصدی فازهای 22تا 24در کمتر از 20ماه یکی از رکوردهایی بود که وزیر نفت به آن اشاره و اعلام کرد که اجرای این پروژه در این مدت کوتاه از دست غول‌های نفتی دنیا نیز خارج است. اما این همه داستان نبود. هرچند که رستم قاسمی از ثبت رکوردهای تاریخی در صنعت نفت سخن به میان آورد اما در عین حال از عملکرد برخی پیمانکاران در پارس‌جنوبی نیز ابراز نارضایتی کرد. در دو سال گذشته وزیر نفت بارها از جریمه نقدی پیمانکارانی که در کارشان تأخیر دارند سخن به میان آورده اما نه‌تنها تا به امروز جریمه‌ای صورت نگرفته، بلکه پیمانکاری نیز تغییر نکرده و شرکت‌های داخلی با اعتماد به‌نفس تمام به‌کار خود ادامه می‌دهند، چرا که افزایش نرخ ارز بهانه خوبی به‌دست آنها داده تا توجیه خوبی برای عقب‌ماندگی کارها داشته باشند و در عین حال هم خیالشان راحت است که جایگزینی برای آنها دیده نمی‌شود.
همین است که دلیل تأخیرهای پارس‌جنوبی در دلایل داخلی دیده می‌شود و عواملی ازجمله تحریم، دخالت چندانی در ایجاد این تأخیرهای چندین ماهه نداشته است. همچنین در شرایط فعلی برای اجرای پروژه‌ها در سطح صنعت نفت هیچ‌گونه اولویت‌بندی متناسب با منابع مالی، کالا و تجهیزات موجود وجود ندارد به‌طوری که به‌صورت همزمان منابع مالی برای توسعه میدان‌های مستقل و مشترک نفت و گاز هزینه می‌شود. اکبر ترکان، مدیر اسبق برنامه‌ریزی وزارت نفت در گفت‌وگو با همشهری درباره کمبود بودجه‌های وزارت نفت گفت: در صنعت نفت پول خرج شده اما بجا خرج نشده است. برای برخی پروژه‌ها که در برنامه پنجم نبوده، پول‌های زیادی خرج شده و برای برخی پروژه‌ها که ضرورت داشته‌اند، پولی هزینه نشده است.
وی با اشاره به توسعه میدان مشترک پارس‌جنوبی به‌عنوان یکی از پروژه‌هایی که پیشرفت قابل‌قبولی نداشته، افزود: قرارداد فازهای 15، 16، 17و 18و فاز 12در سال 84 امضا و اوایل سال 85 اصلاح شده است اما حالا که هشت سال این دولت در حال اتمام است، هیچ‌یک از این فازها به بهره‌برداری نرسیده است. روی ده‌ها پروژه دیگر هم تبلیغات کرده بودند اما از آنها هم خبری نیست. همه دلایل عدم‌اجرای آنها هم به تحریم مربوط نیست.
وی تأکید کرد: بالادست صنعت نفت که دولت مسئول انجام پروژه‌های آن است، طبق گفته وزیر نفت 250میلیارد دلار پروژه تا پایان برنامه پنجم دارد اما مسئله اینجاست که برای بالادست دو هدف کمی بزرگ تعریف شده؛ اول اینکه تولید گاز طبیعی 250میلیون مترمکعب در روز (از فازهای 15، 16، 17و 18و فاز 12پارس‌جنوبی) افزایش یابد. از اجرای این پروژه‌ها، 175میلیون مترمکعب و مابقی هم از میدان گازی کیش تأمین خواهد شد. هدف دوم هم افزایش ظرفیت تولید روزانه یک میلیون بشکه نفت از پروژه‌های معلوم است. با این حساب برای تحقق این دو هدف در بخش گاز به 5 /22میلیارد دلار و در بخش نفت هم به 20میلیارد دلار هزینه نیاز است. در پایین دست هم که دولت اجازه ورود ندارد. ترکان در پایان خاطرنشان کرد: اگر سایر پروژه‌ها را هم 30میلیارد دلار درنظر بگیریم، نهایتا 80میلیارد دلار مورد نیاز صنعت نفت تا پایان برنامه پنجم است اما عددهایی که اعلام می‌کنند اصلا کارشناسی شده نیست!
مشکل در بخش حفاری
با اینکه وزیر نفت در گزارش‌هایی که در دو‌ماه پایانی سال گذشته به اعضای کمیسیون انرژی در مجلس ارائه می‌داد همواره از افتتاح هیچ فازی تا پایان دولت دهم سخنی به میان نمی‌آورد، اما اخیرا اعلام شده که تا پایان دولت دهم سه فاز از فازهای جدید پارس‌جنوبی به بهره‌برداری خواهد رسید. نکته قابل توجه اینجاست که فازهای 15و 16که تا امروز 93درصد پیشرفت دارند و آماده‌ترین فازها برای بهره‌برداری هستند، در بخش دریا 84درصد پیشرفت دارند و هیچ‌یک از سکوهای این فازها به بهره‌برداری نرسیده است. این موضوع حاکی از آن است که هنوز بخش دریا در فازهای جدید پارس‌جنوبی از بخش خشکی عقب‌تر است که شاید عمده‌ترین دلیل آن سختی کار در دریا و کمبود تعداد دکل‌های حفاری دریایی ایران است. آخرین گزارش‌ها از بخش دریا حاکی از این است که در فازهای 12و 17یک سکو در حال پایان است و حفاری سایر فازها نیز در دست اجراست اما به‌طور کلی بخش حفاری چاه‌ها عقب‌تر از برنامه است. شرکت نفت و گاز پارس به‌عنوان مجری فازهای جدید پارس‌جنوبی، اعلام کرده که برای بهره‌برداری از فازهای جدید به 10دکل دیگر نیز نیاز دارد که تدارکات این دکل‌ها با مشکلات زیادی مواجه است. فاز 12که معادل سه فاز پارس‌جنوبی است تا به امروز با پیشرفت 90درصدی همراه بوده و فازهای 17و 18نیز 80درصد پیشرفت داشته‌اند. فازهای 13و 22-24 نیز با 63 و 62 درصد پیشرفت از برنامه عقب هستند. اما نکته قابل توجه این است که با وجود اینکه این پروژه‌ها در زمره پروژه‌های مهرماندگار قرار دارند اما همچنان تأمین مالی آنها با مشکلات زیادی مواجه بوده و طبق برنامه، پول به آنها تزریق نشده است. حتی آن مبلغی که به دستور مقام معظم رهبری پس از بازدید ایشان از عسلویه مقرر شد، تأثیر چندانی در پیشبرد این مگاپروژه نداشت.
بهره برداری نصفه و نیمه از یک فاز
سال گذشته برخی از اعضای کمیسیون انرژی از بهره‌برداری از دو فاز پارس‌جنوبی تا پایان سال‌جاری خبر دادند اما همان زمان هم مشخص بود که 35ماه یک رقم کارشناسی نشده برای اجرای پروژه عظیمی همانند پارس‌جنوبی است. هرچند که برخی خبرها حاکی از 70 ماهه‌شدن فازهای باقیمانده پارس‌جنوبی است، اما به گفته یک مقام آگاه در وزارت نفت، سوم خرداد سال 92زمان احتمالی افتتاح نخستین فاز از قراردادهای 35ماهه یعنی فازهای 15و 16است و پیش‌بینی می‌شود که همانند فازهای 9و 10به‌صورت نمادین افتتاح شود و بهره‌برداری از چاه‌های آن در بخش دریا به زمان دیگری موکول شود. به‌احتمال زیاد بخشی از گازهای فازهای شش، هفت و هشت مشعل این فازها را روشن نگه خواهد داشت و این بدان معناست که پروژه تزریق گاز به میدان‌های نفتی بار دیگر با چالش و کمبود گاز مواجه خواهد شد. در این میان توجه به این نکته حائز اهمیت است که اختلاف زمانی میان بهره‌برداری از بخش دریا و خشکی، استهلاک بخش خشکی را به همراه دارد که در طولانی‌مدت مشکلاتی را برای صنعت نفت و گاز کشور به همراه خواهد داشت. در این میان و درحالی‌که فازها با تأخیر زیادی همراه بودند، غرق‌شدن جکت فاز 13و اتفاقاتی از این دست نیز به این تأخیرها افزود و پیشبرد این طرح را با مشکلاتی مواجه کرد.
لازم به ذکر است که قرارداد توسعه فازهای 15و 16پارس‌جنوبی هفتم تیرماه 1385بین شرکت ملی نفت ایران و قرارگاه خاتم‌الانبیا به امضا رسید و قرار شد طبق این قرارداد، فازهای 15و 16پارس‌جنوبی نیمه‌اول سال 90به بهره‌برداری برسند. این قرارداد نقطه ورود قرارگاه خاتم به پروژه‌های نفتی کشور بود که به‌دلیل اهمیت آن، مراسم با حضور و تأکید رئیس مجلس، وزیر نفت و فرمانده سپاه پاسداران جمهوری اسلامی برگزار شد. نخستین قرارداد نفتی دولت نهم در شرایطی به قرارگاه واگذار شد که در اسفند همان سال کلید خورد و باید در 54ماه، یعنی نیمه اول سال 90پروژه به‌طور کامل تحویل داده می‌شد اما آمارها و ارقام چیزهای دیگری می‌گویند. به‌نظر می‌رسد براساس آخرین جمع‌بندی مسئولان شرکت ملی نفت تلاش بر این است تا پایان شهریورماه سال‌جاری، پالایشگاه‌های ساحلی فازهای 15و 16پارس‌جنوبی با استفاده از برخی از چاه‌های فازهای شش تا هشت پارس‌جنوبی و یا تعداد محدودی از چاه‌های فاز12پارس‌جنوبی در مدار بهره‌برداری قرار بگیرد تا حداقل پیش از پایان دولت یک فاز جدید از این میدان مشترک به‌صورت نصفه و نیمه به بهره‌برداری رسیده‌باشد.
