نلسون ماندلا که با مقاومت و مدارایش در جهان به یک قهرمان تبدیل شد، برای آفریقای جنوبی رؤیای تبدیل شدن به کشوری «رنگین کمان» را داشت؛ رنگین کمانی از همه نژادها بدون تبعیض میان انسان‌ها و حقوق برابر برای همه.
در سال ۱۹۹۴ سرانجام با مبارزه‌های ماندلا نخستین انتخابات آزاد که همه مردم آفریقای جنوبی از سیاه و سفید می‌توانستند در آن رأی بدهند برگزار شد و ماندلا به‌عنوان رهبر حزب کنگره ملی به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور سیاهپوست این کشور به قدرت رسید. او پس از رسیدن به قدرت تلاش‌های خود را برای از بین رفتن تبعیض میان سیاهپوست‌ها و سفیدپوست‌های این کشور ادامه داد تا شاید نژادهای مختلف ازجمله سیاه و سفید بتوانند در کنار هم در صلح و آشتی زندگی کنند. شاید اوج این اقدام در زمان میزبانی جام جهانی راگبی توسط آفریقای جنوبی بود. ماندلا سیاهپوست‌های آفریقای جنوبی را به حمایت از تیم اتحادیه ملی راگبی آفریقای جنوبی که مورد نفرت بود دعوت کرد. راگبی ورزش مورد علاقه اقلیت سفید پوست آفریقای جنوبی بود و «غزال آفریقایی» که نماد این تیم بود، پیش چشم بسیاری، نمادی از دوران ظلم به شمار می‌رفت. تیم آفریقای جنوبی که تمام بازیکنانش سفید پوست بودند، در فینال، نیوزلند را شکست داد. ماندلا به‌رغم مخالفت بسیاری از مشاورانش به ورزشگاه رفت. او درحالی‌که پیراهن سبز رنگ شماره ۶ تیم ملی (شماره فرانسیس پینار، کاپیتان سفید پوست تیم) را به تن داشت، جام را به پینار داد.
با تفکر «ببخش اما فراموش نکن» ماندلا دشمنانش را پس از ۲۷ سال زندان بخشید تا رؤیای آشتی نژادها را تحقق بخشد اما واقعاً وضع آفریقای جنوبی پس از ماندلا چطور است؟
پس از آپارتاید
بدون شک وضعیت آفریقای جنوبی قبل و بعد از برچیده شدن رژیم آپارتاید قابل مقایسه نیست. آفریقای جنوبی پس از به قدرت رسیدن ماندلا و توجه کشورهای جهان به این کشور حرکت در مسیر رشد اقتصادی را شروع کرد. حرف S میان گروه بریکس(قدرت‌های اقتصادی نوظهور) اکنون نشان حضور آفریقای جنوبی در این جمع و نمادی از پیشرفت‌های این کشور است. با وجود پیشرفت‌های اقتصادی اما آمارها نشان می‌دهد که رؤیای زندگی بدون تفاوت نژادی در آفریقای جنوبی و فارغ از درنظرگرفتن رنگها، میان مردم این کشور آنطور که ماندلا رویایش را داشت هنوز به‌صورت کامل تحقق پیدا نکرده است. نتایج یک نظرسنجی که در کتاب «پس از ماندلا» منتشر شده نشان می‌دهد که اکثر مردم این کشور از سنین مختلف عقیده دارند که زندگی بدون درنظرگرفتن نژاد و یکپارچگی در میان مردم این کشور احتمالاً در نسل آنها تحقق پیدا نمی‌کند. واقعیت این است که هنوز ازدواج بین 2 نژاد مختلف در این کشور بسیار نادر است. از جمعیت زیر ۳۵ سال این کشور و از میان‌همه نژادها یک تا ۴ درصد ازدواج‌ها بین 2 نژاد است؛ مسئله‌ای که نشان می‌دهد هنوز هم برای اکثر مردم آفریقای جنوبی رنگ پوست و نژاد یک مسئله تعیین‌کننده به‌حساب می‌آید.شاید باید چهره زخمی حقیقت را بیشتر در آمارها دید. نتایج یک نظرسنجی که در سال ۲۰۱۲ توسط مؤسسه آزادی و صلح انجام شده نشان می‌دهد که حدود ۴۴درصد از مردم آفریقای جنوبی به ندرت یا هیچ‌وقت با افرادی از نژاد دیگر حرف نمی‌زنند. تنها نیمی از مردم با افرادی از نژادهای دیگر در طول روزهای هفته در ارتباط هستند و کمتر از ۲۰ درصد افراد به‌صورت منظم با افرادی از نژاد دیگر ارتباط اجتماعی دارند.
مانند کشورهای دیگر برای ارتباط‌های اجتماعی بیشتر سیاهپوست‌ها باید پله‌های اقتصاد اجتماعی را طی کنند. در آفریقای جنوبی طبقه متوسط سیاهپوست با نژادهای دیگر ارتباط دارد اما بیشتر به‌خاطر این است که سفیدپوستها همچنان کنترل اقتصادی را در این کشور در اختیار دارند. بسیاری از کسانی که به ندرت با نژادهای دیگر ارتباط دارند ساکنان شهرها هستند. نبود ارتباط میان نژادهای مختلف به خوبی ادامه جغرافیای نژادی را در آفریقای جنوبی نشان می‌دهد. نژادهای مختلف به‌خاطر تاریخ گذشته این کشور همیشه ترجیح داده‌اند که در نقاطی کنار هم جمع شوند و به جای نژادهای دیگر با هم ارتباط داشته باشند؛ مسئله‌ای که هنوز هم کم و بیش ادامه دارد.
نژاد؛ شاخصی برای رأی
با وجود همه تلاش‌های ماندلا، نژاد هنوز یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رأی مردم این کشور در انتخابات است. نلسون ماندلا تمام تلاش خود را برای آشتی میان نژادهای مختلف با فعالیت حزب کنگره ملی انجام داد اما هنوز هم آمارها نشان می‌دهد که اکثر آرای این حزب از سوی جمعیت سیاهپوست این کشور است؛ در‌واقع مسئله رنگ پوست هنوز یک عامل مهم و فراتر از صلاحیت نامزدها برای مردم این کشور به‌حساب می‌آید. به همین‌خاطر حزب کنگره ملی به تازگی چند نفر از مقام‌های خود را از نژادهای دیگر برگزیده است تا شاید آرای گروه‌های دیگر را هم داشته باشد. حزب مخالف اتحاد دمکراتیک هم تلاشی در همین راستا داشته تا بتواند آرای نژادهای مختلف را در کیسه خود بریزد. احزاب مختلف تلاش می‌کنند تا خود را از اختصاص به یک نژاد خاص رها کنند و مرزبندی نژادی را پشت سر بگذارند. نتایج یک نظرسنجی اما نشان می‌دهد که کمتر احتمال دارد که افراد زیر ۳۵سال آرای خود را به حزب‌های موسوم به چند نژادی بدهند.
۱۹ سال پس از به قدرت رسیدن ماندلا و برقراری «دمکراسی بدون تبعیض نژادی» این مسائل همچنان در آفریقای جنوبی وجود دارد. هر چند خیلی‌ها سعی می‌کنند از حرف زدن درباره آن طفره بروند اما تبعیض نژادی هنوز به‌ویژه در مناطق روستایی به چشم می‌خورد و نژاد و رنگ پوست یک مسئله مهم است. منتقدان امبکی و زوما (جانشین‌های ماندلا در قدرت طی سال‌های گذشته و پس از اعلام بازنشستگی او) آنها را متهم به گسترش تفکر نژادپرستی سیاهپوست‌ها علیه سفیدها می‌کنند. این منتقدان عقیده دارند که جانشینان ماندلا از میراث او و قرار دادن سیاهپوست‌ها در مقابل سفیدپوستها برای برتری خود در قدرت استفاده کرده‌اند.
طبقه؛ مهم‌ترین عامل جدایی
مطالعه تحقیق‌های اجتماعی صورت گرفته در آفریقای جنوبی نشان می‌دهد که طبقه اجتماعی اکنون مهم‌ترین عامل دسته‌بندی در این کشور به‌حساب می‌آید و نژاد به جایگاه چهارم رفته است. اما طبقه اجتماعی در آفریقای جنوبی نزدیکی بسیاری به مسئله نژاد دارد. در‌واقع پیروزی ماندلا در آفریقای جنوبی برای «پایان سیاسی» رژیم آپارتاید بود اما فکری برای بازسازی ساختار اقتصادی این کشور که میراث آپارتاید بود نشد. سفیدپوستها همچنان کنترل اقتصاد را در اختیار دارند و برای بسیاری از سیاهپوست‌های این کشور شانس کمی وجود دارد که بتوانند وضعیت خود را تغییر دهند. درنظرسنجی‌ها صورت گرفته حالا بسیاری قبول کرده‌اند که طبقه اجتماعی، جایگزین مسئله نژاد به‌عنوان مهم‌ترین عامل تقسیم‌بندی شده است. ۲۵ درصد مردم این کشور عقیده دارند که فاصله طبقاتی میان فقیران و ثروتمندان مهم‌ترین ناهنجاری اجتماعی کشورشان است. بدون شک با فعالیت‌های نلسون ماندلا نابرابری حقوق سیاهپوست‌ها و سفیدپوستها در آفریقای جنوبی کاهش پیدا کرده است اما هنوز هم با تحقق رؤیای قهرمان ضد‌رژیم آپارتاید فاصله زیادی وجود دارد. دسترسی سیاهپوستان این کشور به امکانات پزشکی و تحصیل آنها بسیار بهتر از گذشته شده اما هنوز میانگین امید به زندگی در میان جمعیت سیاهپوست این کشور کمتر از ۵۰ سال است، این در حالی است که میانگین امید به زندگی جمعیت سفیدپوست این کشور ۷۰ سال است.
همزمان با این وضعیت، دسته‌بندی افراد و شاغلان همچنان یکی از ابزارهای مدیریتی در این کشور به‌حساب می‌آید. از سال ۲۰۰۶ دپارتمان کار این کشور از شرکت‌های بزرگ (شرکت‌هایی با بیشتر از ۵۰ نفر نیرو) خواسته است که نیروهای خود را با استفاده از روش‌های دوره آپارتاید دسته‌بندی کنند و تعداد آنها براساس سفید، سیاه، رنگین پوست، هندی و آسیایی اعلام شود.
راه پر فراز و نشیب
وضعیت کنونی آفریقای جنوبی با گذشته آن در زمان رژیم آپارتاید قابل مقایسه نیست. هر چند رؤیای کشور «رنگین کمان» ماندلا هنوز به‌طور کامل به‌خاطر عوامل مختلف تحقق پیدا نکرده است اما بدون شک این کشور همیشه مدیون این قهرمان مبارزه علیه تبعیض نژادی خواهد بود. پیشرفت‌های آفریقای جنوبی با تلاش‌ها و مقاومت ماندلا را نمی‌توان انکار کرد. نباید فراموش کرد که در نظام آپارتاید که با مبارزه فعالان آفریقای جنوبی ازجمله نلسون ماندلا به پایان رسید، با توسل به زور، سیاهپوستان یا «غیر سفیدها» از حقوق اولیه انسانی و شهروندی‌شان محروم شده بودند و برای آنها محدودیت‌های جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای وجود داشت. سیاه‌ها حق نشستن روی صندلی‌های خالی مخصوص سفیدها را در اتوبوس نداشتند، سرویس‌های بهداشتی آنها جدا بود و حتی نمی‌توانستند از آبخوری‌های سفیدها استفاده کنند. حالا در آفریقای جنوبی سیاهپوست‌ها در مشاغل مختلف ازجمله نیروهای پلیس و مشاغل نظامی حضور دارند، فرصت تحصیل پیدا کرده و می‌توانند به امکانات پزشکی دسترسی داشته باشند. هرچند هنوز رسانه‌ها و خیلی از شرکت‌های دیگر در کنترل سفیدپوست‌هاست اما سیاهپوست‌های این کشور پیشرفت قابل توجهی در همه زمینه‌ها داشته‌اند. ماندلا در ۹۵ سالگی از دنیا رفت اما مردم این کشور به هیچ‌کس دیگری به اندازه او مدیون نیستند. رؤیای کنار هم قرار گرفتن رنگها مانند «رنگین کمان» در آفریقای جنوبی رؤیایی بود که ماندلا آن را برای مردم کشورش ترسیم کرد. او قدم‌های مهم و محکمی در این راه برداشت تا شاید روزی این «رنگین کمان» برای همیشه در آسمان آفریقای جنوبی دیده شود.
