اين در حالي است كه وزارت بهداشت براي مقابله با آنچه به آن ناامني غذايي گفته مي‌شود، برنامه‌هايي در استان‌هاي سيستان و بلوچستان، كهگيلويه و بويراحمد، هرمزگان، بوشهر، كرمان، بندرعباس و ايلام اجرا مي‌كند.
بنابر تعريف سازمان ملل، امنيت غذايي دسترسي همه مردم به غذاي كافي در تمام اوقات براي داشتن يك جسم سالم است. طبق اين تعريف، موجودبودن غذا، دسترسي به غذا و پايداري در دريافت غذا 3عنصر اصلي در امنيت غذايي است. رئيس دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت ضمن اشاره به ضرورت آمادگي كشور براي جلوگيري از ناامني غذايي در مناطقي كه دچار بحران خشكسالي هستند، برنامه‌هاي وزارت بهداشت در اين حوزه را تشريح كرد و گفت: وزارت بهداشت براي جلوگيري از ناامني غذايي روي اصلاح الگوي غذايي مردم در مناطقي كه از نظر غذايي ناامن هستند، كار مي‌كند.
براساس تحقيقاتي كه سال‌هاست به‌صورت مستمر در كشور صورت مي‌گيرد، كمبود ريزمغذي‌ها، آهن، انواع ويتامين به‌ويژه در كودكان 2تا 5 سال، دانش‌آموزان و زنان باردار اين استان‌ها رو به افزايش است. از آنجا كه سوء‌تغذيه بر اثر مصرف نامتوازن و نامناسب مواد غذايي بروز مي‌كند، معمولا علائم و نشانه‌هاي آن به‌صورت كم‌وزني، كوتاه‌قدي و لاغري ظاهر مي‌شود.
زهرا عبداللهي در مورد رفع اين كمبود‌ها در جامعه در معرض خطر گفت: برنامه مكمل ياري آهن، ويتامين «A» و «D» براي كودكان، نوجوانان، مادران باردار و گروه‌هاي آسيب‌پذير از طريق شبكه‌هاي بهداشت و درمان اجرا مي‌شود. ادامه برنامه غني‌سازي مواد غذايي مثل آرد، روغن و شير ازجمله اقداماتي است كه وزارت بهداشت دنبال مي‌كند و در قالب سند ملي تغذيه و امنيت غذايي، سياست‌هاي تغذيه‌اي كشور تا سال1404 مشخص شده است. وي سال گذشته گفته بود كه براساس آخرين گزارش سازمان فائو هم‌اكنون ناامني غذايي در ايران كمتر از 5 درصد برآورد شده و ما مشكلي از لحاظ امنيت غذايي نداريم؛ يعني ما كشوري نيستيم كه قحطي و گرسنگي داشته باشيم.
در تحقيقي كه حدود ۵ سال پيش در مورد ناامني غذايي در كشور صورت گرفته بود، استان‌هاي هرمزگان، كهگيلويه و بويراحمد و سيستان و بلوچستان در طيف «بسيار ناامن غذايي» و استان‌هاي خوزستان، كرمان، ايلام و بوشهر در طيف «ناامن غذايي» جاي گرفته بودند. اين وضعيت همچنان پس از ۵سال در اين استان‌ها حاكم است. براساس تحقيق مركز ملي سلامت، استان‌هاي آذربايجان شرقي، مازندران و قزوين در گروه امن، استان‌هاي زنجان، آذربايجان غربي، خراسان‌شمالي، خراسان رضوي، گيلان، گلستان و همدان در گروه نسبتا امن و استان‌هاي خراسان جنوبي، فارس، كردستان، لرستان، اردبيل، كرمانشاه، چهارمحال و بختياري و اردبيل در گروه نسبتا ناامن غذايي قرار دارند.
- خشكسالي و تغذيه
از پيامد‌هاي مستقيم خشكسالي‌هاي مكرر و طولاني در كشور، مهاجرت وسيع روستاييان به حاشيه شهر‌هاي بزرگ است. تحقيقات زيادي نشان داده است كه رابطه مستقيمي بين امنيت غذايي و محل سكونت وجود دارد. به‌طور مثال، در تحقيقي كه چندي پيش در شهر‌ها و روستاهاي اطراف خوي صورت گرفت، شيوع ناامني غذايي خانوار در منطقه مورد مطالعه 59.4درصد است. با افزايش تعداد مراكز ارائه مواد غذايي در روستا، زيربناي مسكوني و تعداد اتاق، ناامني غذايي خانوار كاهش و برعكس با افزايش فاصله روستا از شهر ناامني غذايي خانوار افزايش مي‌يابد. وضعيت مسكن، وضعيت خودرو، وضعيت والدين (تك‌والد بودن يا 2 والد بودن) و وضعيت درآمد ماهانه خانوار از ديگر عوامل مؤثر بر امنيت غذايي خانوار است.
محمدنعيم اميني‌فرد، نماينده استان سيستان و بلوچستان و عضو كميسيون بهداشت مجلس در گفت‌وگو با همشهري گفت: استان سيستان و بلوچستان با فاصله محسوسي نسبت به استان‌هاي ديگر در صدر ناامني غذايي است. علت اصلي ناامني غذايي وضعيت اقتصادي و اجتماعي مردم است. در اين استان خشكسالي ۱۸ساله حاكم است و زيرساخت‌ها، فاصله معناداري با ميانگين شاخص‌هاي توسعه در كل كشور دارد. از سوي ديگر مسئله امنيت غذايي فقط به برخورداري غذايي مربوط نمي‌شود. فرهنگ استفاده صحيح از مواد غذايي مغذي مزيد بر علت است. حاشيه‌نشيني از روستاها به حاشيه شهر‌ها از مهم‌ترين عوامل مؤثر بر اين ناامني است؛ مردم در روستاها با عادات غذايي چندصدساله و تكيه بر دامپروري و كشاورزي نيازهاي تغذيه‌اي خود را تأمين مي‌كردند.
وي با تأكيد بر اينكه در روستاها و شهر‌ها به يك ميزان امنيت غذايي تهديد مي‌شود، گفت: در برخي شهر‌ها 20 تا 30درصد جمعيت تحت پوشش نهاد‌هاي حمايتي است طبعا در اين شهر‌ها شاخص فقر بالاست. ضمن اينكه حاشيه‌نشيني فقر و ناامني غذايي را در شهر‌ها تشديد كرده است.
سخنگوي كميسيون بهداشت با اشاره به اينكه وزارت بهداشت مي‌تواند از سيستم نظام‌مند شبكه‌هاي بهداشت كه روستاها را به‌صورت كامل پوشش داده است، استفاده كند، گفت: بهورز‌هاي روستاهاي كشور تقريبا از وضعيت اقتصادي جمعيت تحت پوشش خود مطلع هستند و مي‌توانند فرايند رشد كودكان را پايش كنند. گروه‌هاي پرخطر با مكمل‌هايي كه وزارت بهداشت در اختيار اين افراد بايد بگذارد و همكاري سمن‌ها مي‌تواند كمك مؤثري به كاهش ناامني غذايي كند. اين بخش از فعاليت‌هاي وزارت بهداشت در برنامه ششم توسعه نيز گنجانده شده است. قرار بود تا پايان سال قبل اطلاعات سلامت شهر‌هاي كمتر از 50هزار نفر در سامانه سيب جمع‌آوري شود ولي هنوز اين پروژه به نتيجه نرسيده است. قرار بر اين بوده و هست كه ما به سراغ مردم برويم نه اينكه آنها به ما مراجعه كنند. بدون ترديد نظام ارجاع و پزشك خانواده نيز مي‌تواند در جمع‌آوري اطلاعات دقيق و تبيين وضعيت امنيت غذايي در كشور مؤثر باشد.
- انتخاب غذاي مناسب
انتخاب غذاي نامناسب نيز مي‌تواند باعث ايجاد ناامني‌غذايي شود. به گفته ربابه شيخ‌الاسلام، متخصص اپيدميولوژي تغذيه، «در جامعه‌اي كه بيش از 70درصد جمعيت آن كمبود كلسيم دارند، ناامني غذايي قطعاً بيش از 5درصد است.» اين نشان مي‌دهد كه مردم هم بايد پول كافي براي خريد غذا داشته باشند، هم غذا در دسترشان باشد و هم بدانند چه غذايي به چه ميزان برايشان مفيد و ضروري است. دكتر محمدنعيم اميني‌فرد نيز با اشاره به فعاليت انجمن مقابله با گرسنگي در كشور، نقش نهاد‌هاي مردمي در كاهش فقر تغذيه‌اي - چه فزوني و چه عدم‌دسترسي به موادغذايي - را پررنگ دانست و گفت: 20 تا 25درصد از مواد غذايي در كشور طي فرايند برداشت، حمل و مصرف هدر مي‌رود. رفع اين معضل با فرهنگساري امكان‌پذير است. از سوي ديگر نبود سيستم چندلايه تأمين رفاه اجتماعي و عدم‌ارتباط مؤثر وزارتخانه‌هاي رفاه و بهداشت مانع از رفع ناامني غذايي در كشور است. اين نهاد‌ها مي‌توانند با ارائه بسته‌هاي حمايتي كه در بودجه‌هاي سالانه آنها درنظر گرفته شده است، بخشي از ناامني غذايي را رفع كنند.
- بي‌اطلاعي مردم از تغذيه مناسب
چنانكه تحقيق سال90 وزارت بهداشت نشان داد خيلي از مردم تصوري از تغذيه مناسب ندارند. فقط 42درصد از مردم كشورمان ميوه‌ها را به‌عنوان گروه اصلي غذايي مي‌شناختند و 26درصد از خانوارها به‌صورت روزانه از ميوه و سبزيجات تازه، شير و لبنيات استفاده مي‌كردند. همچنين فقط 19درصد از افراد از نقش ميوه‌ها و سبزي‌ها در دريافت فيبر غذايي آگاهي داشتند. 40درصد سويا را به‌عنوان يك منبع تأمين پروتئين مي‌دانستند. 34درصد نيز روغن حيواني را به‌عنوان مضرترين روغن خوراكي براي بدن مي‌شناختند. فقط 18درصد از خانوارها از تأثير نوشابه‌هاي گازدار در بي‌اشتهايي و از بين رفتن ميناي دندان خبر داشتند. 45درصد از خانم‌هاي باردار از قرص آهن هيچگاه استفاده نكرده يا به‌طور نامرتب استفاده مي‌كردند. در يافتن عوامل ايجاد ناامني تغذيه‌اي بحث بسيار است ولي آنچه مسلم است، تأثير اين ناامني بر بيماري‌هايي است كه سال‌ها بعد نظام سلامت را درگير خود خواهد كرد. به قول دكتر احمد ساعدي، عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران براي ۵۰ سال آينده امروز بايد برنامه‌ريزي كرد.
نظر شما