خطر انقراض سمندر کردستانی در پی شکار و تغییر اقلیم

به گزارش ایرنا، شکار با هدف فروش، آلودگی‌های زیست محیطی، تخریب زیستگاه، فرسایش خاک، سرازیر شدن بی‌رویه آب‌های کشاورزی، علف‌کش‌ها و خشکسالی از عوامل تهدیدکننده نسل سمندر کردستانی در زیستگاه آن به شمار می‌رود.

پراکندگی این گونه زیبا با نام علمی Neurergus Microspilotus از جنس Neurergus در سطح دنیا محدود به ایران، ترکیه و عراق است و شهرستان بوکان با داشتن حدود یک هزار حلقه از آنها، زیستگاه اصلی این گونه در سطح کشور به شمار می‌رود.

این گونه جانوری با خال‌های زرد رنگ در استان‌های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی نیز زیست می‌کند و در اوایل صبح یا هنگام شب، سر از آب بیرون می‌آورد و گاهی هم به خشکی می‌آید.

شهر بوکان و مناطق ایل گورک مهم‌ترین زیستگاه این دوزیست بوده و شناسایی این گونه نادر جانوری برای نخستین بار در این منطقه طی سال 1378 از سوی اداره حفاظت محیط ‌زیست شهرستان انجام شده است؛ این نوع از سمندر در حال انقراض در شمال شرق عراق و جنوب شرق ترکیه نیز دیده شده است.

رییس اداره حفاظت محیط زیست بوکان در این خصوص گفت: در گزارش‌های سابق وجود سمندر کردستانی تنها در استان‌های کرمانشاه و کردستان و در داخل چشمه‌ها و رودبارهای واقع در دره‌های عمیق سلسله جبال زاگرس (مرکزی) گزارش شده بود.

محمد احمدی ادامه داد: با توجه به پایش‌های انجام شده در چندین سال گذشته مشخص شد که قسمت‌های زیادی از منطقه مکریان در جنوب آذربایجان غربی شامل شهرستان‌های سردشت و بوکان نیز زیستگاه فعال این گونه به شمار می‌روند و پراکنش جغرافیای آن جدا از استان‌های کرمانشاه و کردستان منطقه مکریان را نیز شامل می‌شود.

وی بیان کرد: سمندر کردستانی از گونه‌های کمیاب جانوری در دنیاست که در لیست سرخ اتحادیه حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) قرار گرفته و در رده حفاظتی بسیار خطرناک (Critically Endangered) رتبه‌بندی شده است.

احمدی افزود: در بوکان نخستین مشاهده رسمی سمندر کردستانی به اردیبهشت 1388 و در چشمه کانی سارد بین روستاهای گنمان و موسی برمی‌گردد.

وی بیان کرد: منطقه کوهستانی ایل گورک بوکان شامل روستاهای زاوا کیو، سارده کویستان، موسی، برایم خه سار و گنمان بوده که در 50 کیلومتری جنوب غربی بوکان و در ارتفاع تقریبی 1800-1500 متر از سطح دریا واقع شده است.

رییس اداره حفاظت محیط زیست بوکان به پایش زیستگاه سمندر کردستانی در این شهرستان طی سال جاری اشاره کرد و گفت: در نخستین دوره این پایش تعداد حدود 450 حلقه از این گونه نادر جانوری که در معرض خطر انقراض قرار دارد، در این شهرستان سرشماری شد.

وی اضافه کرد: در مرحله دوم پایش سمندر کردستانی در زیستگاه‌های ابراهیم خصار و سلامت نیز بررسی و بیش از 400 عدد از این گونه در این زیستگاه‌ها مشاهده شد.

احمدی با بیان این که ارتفاعات این مناطق، مهم‌ترین حوضچه‌های آبخیز رودخانۀ سیمینه را تشکیل می‌دهد، بیان کرد: منطقه کوهستانی ایل گورک در مجموع از بارندگی‌های مطلوبی برخوردار بوده و وجود چشمه‌ها و آبراهه‌های فراوان باعث بوجود آمدن شرایط مطلوب زیستگاهی برای سمندر کردستانی شده بطوری که چندین کانون مهم تولید مثل و زادآوری در این منطقه ثبت شده است.

این کارشناس محیط زیست گفت: پوشش گیاهی آن از درختچه‌های بلوط، گراس لندها، گیاهان علوفه‌ای، نسترن وحشی و درخت‌های بید تشکیل شده و با توجه به امتداد جنگل‌های زاگرسی و وجود سرچشمه‌های آب فراوان، این منطقه به محل مناسبی برای زیست سمندر کردستانی تبدیل شده است.

وی اضافه کرد: در حال حاضر سمندر کردستانی که در زبان محلی بووکی کانیاو نامیده می‌شود از مهم‌ترین گونه‌های جانوری است که چشمه‌ها و آبراهه‌های مناطق ایل گورگ بوکان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های جهانی آن به شمار می‌رود.

کارشناس محیط زیست در این خصوص گفت: عمده‌ترین عوامل تهدیدکننده جمعیت سمندر کردستانی شامل خشکسالی‌های پی در پی، زنده‌گیری، تخریب زیستگاه مانند انشعاب آب چشمه‌ها برای اهداف کشاورزی و آلودگی آب از طریق علف‌کش‌ها و کودهای شیمیایی است.

رحیم عبدالکریمی در خصوص ویژگی این گونه جانوری ادامه داد: سطح پشتی این گونه قهوه‌ای تا سیاه با لکه‌های زرد مایل به سبز کوچک به تعداد زیاد می‌باشد.

وی بیان کرد: پراکنش لکه‌ها در سطح پشتی این سمندر از الگو یا طرح خاصی تبعیت نمی‌کند و بخش‌های زیرین به رنگ قرمز کارمن دیده می‌شود و پاها وقتی به تنه نزدیک می‌شوند، یکدیگر را می‌پوشانند.

وی گفت: لارو آنها دارای علائم واضحی مبنی بر سازش با محیط جویبار است؛ این سمندر به محض آب شدن یخ‌ها در بهار برای جفت‌گیری از محل زیست زمستانه‌اش به سمت جویبارها حرکت می‌کند.

کارشناس اداره حفاظت محیط زیست گفت: سمندر کردستانی در بیشتر موارد در ارتفاعات یک هزار و 300 تا یک هزار و 400 متری زندگی می‌کند و در جنگل‌های بلوط زاگرسی پراکنش دارد و در داخل رودخانه و دمای آب محیط 10 تا 30 درجه سانتی‌گراد به سر می‌برد.

رییس اداره حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: پراکنش سمندر کردستانی محدود به زیستگاه‌های شمال غرب کشور از جمله شهرستان‌های بوکان، سردشت، مهاباد و پیرانشهر و بیشترین آمار مشاهده شده مربوط به شهرستان بوکان است.

امید یوسفی افزود: بررسی زیستگاه‌های مرتفع و بالای یک هزار و 800 متر مهم‌ترین شاخص در سرشماری این جانور به شمار می‌رود.

وی افزود: زیست آن در ارتفاعات به دلیل تمیز و زلال بودن آب و مهیا بودن تغذیه مناسب و شرایط دمایی مطلوب بوده و تغذیه این جانور از جلبک‌ها، حشرات و لارو جانوران دیگر است.

در ایران چهار نوع سمندر شاخص با نام‌های علمی Neurergus ،N.crocatus،N.kaiseri،N.microspilotus شناسایی شده که سمندر كردستانی از نوع N.microspilotus است.