البته هر دو جواب درست است. هم خاورمیانه و هم آسیا. مهرین نظری، فرزانه جعفری، پریا پورزند و مسعود کریمی فاطمی از خوانندگان و خبرنگاران افتخاری نشریه دوچرخه به دفتر دوچرخه آمدند تا درباره «خاورمیانه» صحبت کنیم.
اولین بحث از «تعریف خاورمیانه» شروع شد. نظری می‌گوید: «عبارت خاورمیانه از اوایل قرن بیستم برای مشخص‌کردن ناحیه‌ای که در جنوب غربی آسیا و شمال شرقی آفریقا قرار می‌گیرد، رایج شد و در جنگ جهانی اول بیشتر از قبل بر سر زبان‌ها افتاد.» وجود نفت و دین اسلام وجه مشترک بیشتر کشورهای این منطقه است. ولی ریشه‌های مشترک دیگری هم بین این کشورها وجود دارد. از مدت‌ها قبل حاکمان مختلف در آرزوی پیشرفت کشورهایشان بودند و هر کدام هم راهی را انتخاب می‌کردند. آن کشورها که زمانی به یکدیگر شباهت زیادی داشتند، الان هر کدام سرنوشت متفاوتی پیدا کرده‌اند. موضوع بعدی این بود که «اگر بخواهید خاورمیانه را برای نوجوانی از یک کشور دیگر توصیف کنید، چه می‌گویید؟» جعفری می‌گوید: «اصلی‌ترین نشانه این منطقه منابع بسیار بزرگ طبیعی است که کشورها از آنها حفاظت و نگه‌داری نمی‌کنند و یا مانند نفت و گاز که گاهی بیهوده هدر می‌رود. تا زمانی هم که ما از منابع خودمان به‌درستی استفاده نکنیم، کشورهای غربی این منابع را به عنوان سهم خودشان بر می‌دارند» به نظر این گروه از خوانندگان دوچرخه، خاورمیانه منطقه‌ای است که در یک موقعیت جغرافیایی مناسب قرار دارد، ولی جنگ‌های بزرگ و کوچک نشان می‌دهد که این کشورها با هم متحد نیستند و بهترین وقت‌ها صرف درگیری‌ها می‌شود.
میز گرد دوچرخه با نوجوان‌ها - عکس از ساناز رفیعی
«زندگی در خاورمیانه» هم موضوع دیگری بود که درباره آن صحبت شد. پورزند می‌گوید: «خیلی از مردم کشورهای دیگر به تاریخ و تمدن باستانی ما غبطه می‌خورند و الان هم نسبت به زندگی و جامعه فعلی ما کنجکاو هستند. برای مردم سرزمین‌های دیگر گذشته ما، ارزش‌های جامعه ما و حتی نحوه لباس‌‌پوشیدن مردم ما هم سؤال‌برانگیز است.» در ادامه درباره تصویری که از خاورمیانه در کشورهای دیگر ارائه می‌شود، صحبت شد. فاطمی در باره خبرهای خاورمیانه می‌گوید: «وقتی تصویر نادرستی از خاورمیانه، درگیری‌ها و مشکلات آن منتشر می‌شود، بر دیدگاه مردم کشورهای دیگر اثر می‌گذارد و تا زمانی که خبر درست آن منتشر نشود، این دیدگاه نادرست باقی می‌ماند. این تصویرها می‌توانند خاورمیانه را آشوب‌زده، ناامن یا عقب‌مانده نشان دهند.»
نوجوانان شرکت‌کننده در باره موضوع‌های متفاوتی مثل حضور ارتش آمریکا در منطقه، سایت‌های اینترنتی خبری، مهاجرت جوانان و فیلم 300 هم صحبت کردند. در پایان جلسه هر کدام از شرکت‌کننده‌ها چند موضوع را به‌عنوان موضوع‌های جلسه آینده پیشنهاد دادند تا باز هم این جلسه‌های گفت‌وگو در دفتر دوچرخه ادامه پیدا کند.
همسایه‌های ما در مسیر جهانگردها
برای اینکه بدانید چرا اروپایی‌ها به این منطقه خاورمیانه می‌گویند،فرض کنید که یک جهانگرد اروپایی در قرن‌های گذشته هستید. مثلاً یک جهانگرد فرانسوی یا انگلیسی و می‌خواهید به سمت شرق سفر کنید. اول از همه به کجا می‌رسید؟
بالکان، یعنی جمهوری چک، یوگسلاوی و آلبانی امروز و آناتولی یعنی ترکیه امروز، اولین کشورهایی بودند که در مسیر راه شما قرار داشتند. جهانگردان به این منطقه خاور نزدیک می‌گفتند. بعد از آن به کشورهای غربی، ایران و همسایگانش می‌رسیدید؛ این منطقه خاورمیانه نام داشت. اگر از سرزمین‌های فارسی زبان عبور می‌کردید و صحراهای آسیا را هم پشت سر می‌گذاشتید به چین، کره، ژاپن و جایی می‌رسیدید که خاور دور بود.این اصطلاح‌ها به صورت غیررسمی در میان اروپاییان رواج داشت تا وقتی که انگلیسی‌ها، هندوستان را به عنوان مستعمره خود اشغال کردند. برای اولین بار در سال 1850 میلادی دفتر مستعمرات هندوستان در انگلیس از عبارت خاورمیانه (middle east) در نامه‌های رسمی استفاده کرد، ولی کسی که این اصطلاح را بیشتر از همه به کاربرد «آلفرد تیلور ماهان» نویسنده و محقق آمریکایی بود که برای نام بردن از منطقه اطراف خلیج‌فارس از عبارت خاورمیانه استفاده می‌کرد. وقتی جنگ جهانی دوم شروع شد، ارتش متفقین در سه ستاد اصلی در آسیا فعالیت می‌کردند. ستاد خاور نزدیک، که مرکز آن در حاشیه دریای مدیترانه قرار داشت. ستاد خاورمیانه که دفتر آن در مصر و فرماندهی نظامی آن در عراق مستقر بود و ستاد خاور دور که از چین اداره می‌شد. از اینجا به بعد کم‌کم عبارت خاور نزدیک کمتر به کار رفت و جای خود را به آسیای دور داد، ولی خاورمیانه، هر روز اهمیت بیشتری پیدا کرد و امروزه عبارت middle east در سخنرانی‌ها، رسانه‌ها و کتاب‌های سراسر دنیا به کار می‌رود.
خاورمیانه امروزی به 5 منطقه اصلی تقسیم می شود:
1 - شبه جزیره ؛ عربستان، کویت، قطر، امارات، عمان، یمن و بحرین
2 - از بین‌النهرین عراق
3 - فلات ایران شامل ایران، افغانستان و پاکستان
4 - شرق مدیترانه ؛ اردن، سوریه، لبنان و فلسطین
5 - از آفریقا، مصر
در بعضی تقسیم‌بندی‌ها، کشورهای نزدیک به خاورمیانه هم جزء آن محسوب می‌شوند.
خاورمیانه در واقع محل ارتباط سه قاره اروپا، آفریقا و آسیا و دو دریای مدیترانه و اقیانوس هند است.
خاورمیانه، منطقه پر‌تلاطم
چند قرن قبل در خاورمیانه فقط دو کشور وجود داشت. استعمارگران در آن زمان دو کشور بزرگ را می‌دیدند که بر منطقه وسیعی تسلط دارند: پادشاهی صفوی در ایران و امپراتوری عثمانی در ترکیه. الآن خاورمیانه شامل 18 کشور بزرگ و کوچک است که هر کدام سرنوشت متفاوتی پیدا کرده‌اند. امپراتوری عثمانی بارها با اروپاییان جنگیده بود و به خاطر آنکه ارتش قدرتمندی داشت، چندین بار اروپای شرقی را اشغال کرده بود. از آنجایی که راه ورود به سرزمین‌های شرقی هم از این امپراتوری می‌گذشت، کشورهای استعمارگر به دنبال ضعیف کردن و تجزیه این امپراتوری بودند. بعد از جنگ جهانی دوم که عثمانی در آن شکست خورد، اروپاییان، مردم سرزمین‌های عربی را به کسب استقلال تشویق کردند و کشورهای عراق، سوریه، لبنان، عربستان، یمن، عمان و امارات عربی متحده از این امپراتوری جدا شدند.
صحنه‌ای از حضور نیروهای غربی در عراق
عثمانی نیز از حکومت پادشاهی به جمهوری تغییر کرد و به نام جدید ترکیه شناخته شد. کشور افغانستان نیز قبلاً با فشار انگلیسی‌ها از ایران جدا شده بود. خاورمیانه برای دولت روسیه تزاری هم اهمیت زیادی داشت، زیرا تنها راه دسترسی آن به مناطق جنوبی قاره آسیا و اقیانوس هند بود. دولت تزاری قبلاً استان‌های شمالی ایران را تصرف کرده بود.
درست بعد از جنگ جهانی دوم، کشور هندوستان به رهبری مهاتما گاندی، از سلطه استعماری انگلیس بیرون آمد و مدتی بعد کشور پاکستان هم از آن جدا شد و اعلام استقلال کرد. بنابر این دیگر مستعمره‌ای برای انگلیسی‌ها باقی نمانده بود، ولی عامل دیگری باعث شد تا آنها به حضور خود در خاورمیانه ادامه دهند و آمریکایی‌ها هم به همان دلیل بعد از جنگ جهانی دوم وارد خاورمیانه شوند. این عامل مهم نفت نام داشت. صهیونیست‌ها هم با حمایت کشورهای غربی وارد فلسطین در غرب خاورمیانه شدند و پس از اشغال فلسطین سعی کردند کشوری به نام اسرائیل را تحمیل کنند. به تدریج انقلاب‌ها و جنبش‌های متعددی در سراسر منطقه آغاز شد که انقلاب اسلامی ایران بزرگ‌ترین نمونه این جنبش‌هاست. با حمله صدام، آتش جنگ طولانی ایران و عراق درست در مرکز خاورمیانه روشن شد. چند سال بعد از پایان جنگ، اتحاد جماهیر شوروی سقوط کرد و کشورهای آسیای مرکزی هم از آن به وجود آمدند. رشد گروه‌های تروریستی مانند القاعده در خاورمیانه باعث توجه بیشتری به این منطقه شد.
