تاریخ انتشار: ۷ بهمن ۱۳۸۸ - ۰۵:۳۶

مهرداد ابوالقاسمی: بیست و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر هم از راه رسید تا به نوعی هم اختتامیه جشنواره‌های تئاتری در سال88 برگزار شود و هم سال جدید تئاتری از راه رسیده باشد.

این دور از جشنواره هم مانند دوره‌های قبلی و با همان شکل و شمایل و همان بخش‌ها به روال سال‌های گذشته برگزار می‌شود تا شاهد استقرار نوعی ثبات در شیوه برگزاری جشنواره باشیم؛ ثباتی که البته از سال 85 تاکنون برنامه‌ریزی و اجرا شده و به‌نظر می‌رسد که این روال و رویکرد در برگزاری جشنواره همچنان ادامه داشته باشد.

جشنواره بیست و هشتم تئاتر فجر همانند دوره‌های گذشته با حاشیه‌هایی روبه‌رو شده که البته این بار می‌توان گفت این حاشیه‌ها بر متن غلبه کردند. البته از یاد نبریم که اصولا همین حاشیه‌ها هستند که جشنواره را جذاب‌تر می‌کنندو حتی در کانون توجه بیشتری قرار می‌دهند.

انتشار خبر حضور پیتر بروک در هفته‌های گذشته می‌رفت که سایه سنگینی بر سایر نمایش‌های شرکت‌کننده در جشنواره بیفکند که البته با منتفی‌شدن حضور این کارگردان پرآوازه فرانسوی- انگلیسی به نوعی اشتیاق و انگیزه از جشنواره رخت بربست.

عدم‌حضور کارگردانانی که حالا برای خود مخاطبان زیادی را پیدا کرده‌اند در جشنواره امسال هم از جمله حاشیه‌هایی بود که تا پیش از شروع جشنواره از سوی مطبوعات و علاقه‌مندان بسیار زیاد مورد توجه قرار گرفت و به نوعی جشنواره را تحت‌الشعاع قرار داده بود و حتی پیش‌بینی‌هایی را هم به همراه داشت که از عدم‌استقبال و رضایتمندی تماشاگران از جشنواره حکایت می‌کرد.

با این تفاسیر اما جشنواره همانند سال‌های گذشته به راهش ادامه می‌دهد و اتفاقاً استقبال هم به مانند سال‌های پیش وجود دارد اما رضایتمندی تماشاگران از کیفیت آثار حرف و حدیث‌های فراوانی در پی دارد.

بخش بین‌الملل جشنواره و بخش چشم‌انداز تئاتر در سال89 از جمله بخش‌هایی است که در این دوره از جشنواره در نوک پیکان انتقادات قرارگرفته و به هیچ عنوان نتوانسته نمره مناسبی را به‌خود اختصاص دهد.

در بخش چشم انداز تئاتر ایران در سال 88 در جشنواره سال گذشته، شاهد حضور کارگردان‌هایی از هر سه نسل تئاتری ایران بودیم که اتفاقا هم رضایت تماشاگران را در پی داشت و هم فضای به نسبت پربار و موفقی را برای سال بعد تصویر کرد اما در این دوره از جشنواره از همان ابتدا مشخص بود که چشم‌انداز مطلوبی برای سال آینده ترسیم نشده و صرف پر کردن فهرست اجراها و جدول جشنواره تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اجرا شده است.

سال گذشته و در همین بخش از جشنواره نمایش‌هایی چون «خشکسالی و دروغ» نوشته و کار محمد یعقوبی، «شکار روباه» نوشته و کار علی رفیعی، « کابوس‌های یک پیرمرد بازنشسته خائن ترسو » نادر برهانی مرند، «کوکوی کبوتران حرم» نوشته و کار علیرضا نادری، «ابریشم بانو» نوشته و کارگردانی عزت‌الله مهرآوران، «از پشت شیشه‌ها» کار مصطفی عبداللهی، «پیچ تند» کار کتایون فیض مرندی و... اجرا شد که به اتفاق تمام این نمایش‌ها هم در اجرای جشنواره موفق بودند و هم در اجرای عمومی به لحاظ میزان فروش و جذب مخاطب توانستند نتایج مطلوبی را که هم شایسته تئاتر ما و هم باب میل مسئولان هنرهای نمایشی باشد را رقم بزنند و از همه مهم‌تر اینکه در همان روز‌های پایانی سال87
نوید بخش سال تئاتری پرباری در سال آتی بودند.

علیرضا نادری پس از 5سال موفق به اجرای نمایش شده بود و به نوعی توقعات و انتظارات از او بالا بود اما این تردیدها در نهایت حکم یک فرصت را برای او پدید آورد و حتی همزمان با پایان یافتن اجرای عمومی نمایش «کوکوی کبوتران حرم» همگان انتظار اجرای نمایشی جدید از او را می‌کشیدند که البته هرگز این امر محقق نشد تا غیبت دوباره او آغاز شده باشد.

علی رفیعی پس از 6 سال نمایش «شکار روباه» را در تالار وحدت روی صحنه برد و با پایان یافتن جشنواره اجرای عمومی‌‌اش را در همین تالار آغاز کرد و در اسفند ماه که ماه چندان مطلوبی برای سینما و تئاتر محسوب نمی‌شود با استقبال کم‌نظیری مواجه شد. اما با پایان یافتن اجرای «شکار روباه» رفیعی برای دومین بار راه سینما را در پیش گرفت تا هم ناراحتی‌‌اش از شرایط حاکم بر تئاتر را اعلام کرده باشد و هم به علاقه‌‌اش به حضور در عرصه سینما پاسخی دوباره داده باشد.

نمایش‌هایی چون «خشکسالی و دروغ» کار محمد یعقوبی، «کابوس‌های یک پیرمرد بازنشسته خائن ترسو » کار نادر برهانی مرند، «پیچ تند» کار کتایون فیض مرندی و... هم در اجرای عمومی بسیار موفق جلوه کردند و در مجموع می‌توان بخش چشم‌انداز تئاتر در سال 88 را موفق ارزیابی کرد و دورنمای در نظر گرفته شده برای سال آتی را مطلوب توصیف کرد.
در جشنواره بیست‌وهشتم اما این دورنما را با توجه به پیشینه کارگردانان و بررسی میزان رضایتمندی تماشاگران و میزان حضور تماشاگران نمی‌توان چندان شایسته تئاتر ایران دانست.

کارگردانان شاخصی چون کوروش نریمانی، دکتر علی رفیعی، علیرضا نادری، محمد یعقوبی، حسین کیانی، امیر دژاکام و... در این دوره از جشنواره حضور ندارند و نمی‌توان هیچ دلیلی جز نارضایتی برای عدم حضور ‌تماشاچیان در جشنواره برگزید.

در بخش چشم‌انداز اما امسال توجه ویژه و خاصی به گروه‌های شهرستانی شده که هم نشان از رشد گروه‌های شهرستانی دارد و هم بیانگر توجه به هنرمندان شهرستانی است که می‌توان این مسئله را از نقاط قوت این بخش عنوان کرد؛ البته به این شرط که این میزان افزایش حضور هنرمندان شهرستانی در بخش چشم‌انداز تئاتر ایران در سال 89 به‌دلیل عدم‌حضور هنرمندان شاخص در این بخش صورت نگرفته باشد.

بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر همواره از چالش‌برانگیزترین بخش‌های جشنواره تئاتر فجر است که البته امسال به‌دلیل گلایه محمد اطبایی، مسئول بخش بین‌الملل جشنواره از بودجه ناکافی برای دعوت از گروه‌های معتبر جهانی در نشست مطبوعاتی این بخش از جشنواره و خودداری وی از اعلام بودجه در نظر گرفته شده برای این بخش با وجود اصرار خبرنگاران به‌منظور رفع شبهاتی چون توجیه مسئله، امسال مدت‌ها پیش از شروع جشنواره چالش‌هایی جدید را پیش روی بخش بین‌الملل جشنواره قرار داد. البته این مسئله با انتشار خبر حضور پیتر بروک و سپس منتفی شدن حضور او به نوعی تکمیل شد و افق‌های تازه‌ای را پیش روی این بخش قرار داد.

با اینکه در بخش بین‌الملل جشنواره امسال شاهد تنوع زیادی هم به لحاظ ملیت گروه‌های شرکت‌کننده و هم تنوع رویکرد در نگاه و انتخاب آثار بودیم اما سطح کیفی پایین آثار حاضر در این بخش از جشنواره تمام امیدها را به یاس تبدیل کرد و گروه‌های حاضر در این بخش نتوانستند رضایت تماشاگران سخت پسند ایرانی را تأمین کنند.

در همین سال‌های نه چندان دور در بخش بین‌الملل جشنواره شاهد حضور گروه‌های نمایشی خارجی زیادی چون مارکوس زونر، کلاوس پایمان، روبرتو چولی و... بودیم که همه‌ساله با آثارشان تماشاگران را غافلگیر می‌کردند. با رویه موجود چیزی نمانده که حضور دوباره چنین کارگردانان و گروه‌هایی در جشنواره تئاتر فجر به آرزویی دست‌نیافتنی تبدیل شود و حتی اجرای آثاری چنین به یک ‌رؤیا تبدیل شود.

به‌نظر می‌رسد بی‌انگیزگی کارگردانان ایرانی برای حضور در جشنواره تئاتر فجر به نوعی به کارگردانان خارجی هم سرایت کرده و آنان هم چندان رغبتی برای حضور در بزرگ‌ترین رویداد تئاتری کشور نشان نمی‌دهند؛ چراکه هزینه و مسائل مادی هم در این زمینه بیشتر یک بهانه می‌نماید تا مسئله و مشکلی غیرقابل حل.