«3تا هزار تومن»؛ همه را وسوسه می‌کنند تا ولع خریدن را در انبوه آدم‌هایی که هل میدهند و هی می‌پرسند «آقا این چنده؟» پاسخ دهند. زنان و مردان دستفروش جنس‌های متنوعی را برای فروش می‌آورند؛ تقریبا از شیر مرغ تا جان آدمیزاد که اکثریتشان محصول کشور خودمان نیست. راستی چند درصدمان به ایرانی‌بودن کالایی که می‌خریم فکر می‌کنیم یا شاید اگر ایرانی باشد اصلا نمی‌خریم؟ مرکز آموزش و پژوهش همشهری نظرسنجی‌ای در مورد اینکه ایرانیان در خرید کالا، اجناس ایرانی، چینی یا ترک را ترجیح میدهند انجام داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
جامعه آماری این نظرسنجی را 500 نفر از شهروندان تهرانی تشکیل میدهند که بیشتر‌ینشان را گروه سنی 30-21 سال (34 درصد) و کمتر‌ینشان را افراد 71 سال به بالا (2درصد) تشکیل میدهند. سطح تحصیلات پاسخگویان 39درصد دیپلم، 30درصد زیر دیپلم، 16درصد کارشناسی، 4درصد بی‌سواد، 2درصد دانشجو و یک درصد دکترا است.
در میان پاسخگویان، بیشترین فراوانی به کسانی اختصاص دارد که درآمدی بین صفر تا 400هزار تومان دارند. از 33درصد از پاسخگویان که درآمد ماهانه خود را اظهار نکرده‌اند که بگذریم، میزان درآمد 27درصد از پاسخگویان 400 تا 800هزار تومان، 7درصد بین 800هزار تومان تا 2میلیون تومان و 8درصد بیش از 2میلیون تومان است. 3درصد از پاسخگویان نیز درآمدی نداشته‌اند.
ایرانی، ایرانی می‌خرد ولی با کمی «اما اگر»
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که 43درصد از تهرانی‌ها در پاسخ به این سؤال که برای خرید لباس یا کیف و کفش ترجیح میدهند جنس ایرانی بخرند، ترک یا چینی؟ گفته‌اند که جنس ایرانی می‌خرند و با کمی فاصله جنس ترک قرار دارد. 36درصد از پاسخگویان، جنس ترک را ترجیح میدهند. در انتهای لیست هم با فاصله بسیار، جنس چینی که الان در حال قبضه‌کردن نه‌تنها بازار‌های ایران که بازار‌های جهان است، قرار دارد.
اما هنوز جمع درصدها به صد نرسیده است. در میان پاسخگویان 14درصد از افراد وجود دارند که برایشان فرقی نمی‌کند لباس تن و کیف و کفش‌شان از کدام کشور باشد. 6درصدی هم می‌مانند که محصول هیچکدام از کشورهای ذکر‌شده را نمی‌خرند. مابقی را نیز به حساب اعداد پشت درصدها بگذارید که گرد شده است.
دلایل تهرانی‌ها برای ترجیح لباس یا کیف و کفش ایرانی قابل تقدیر است. از میان 214نفر پاسخگویی که ترجیح میدهند لباس یا کیف و کفش ایرانی بخرند، 61درصد به‌دلیل حمایت از تولید داخلی، 32درصد به‌دلیل کیفیت خوب و 7درصد به‌دلیل قیمت مناسب است.
خریداران لباس یا کیف و کفش ترک معتقد‌ند کیفیت کالای ترک به‌مراتب بهتر از کالای ایرانی است. براساس آمار به‌دست‌آمده، از میان 182نفر پاسخگویی که ترجیح میدهند لباس یا کیف و کفش ترک بخرند، 97درصد به‌دلیل کیفیت خوب، یک درصد به‌دلیل قیمت مناسب، یک درصد به‌دلیل مارک‌دار‌بودن و یک درصد به‌دلیل کلاس‌دار‌بودن، لباس یا کیف و کفش ترک می‌خرند.
فراموش نکنیم که فاصله ترجیحی کالای ترک و ایرانی بسیار کم است و اگر تولیدکنندگان داخلی کمی دیر بحنبند به‌راحتی دیر می‌شود و بازار دست رقبا می‌افتد؛ کمااینکه اگر الان درصد طرفداران کالاهای ترک و چینی را با درصد کسانی که از هیچکدام از این کالاها را نمی‌خرند جمع بزنیم، حاصل آن با درصد خریداران ایرانی برابری می‌کند و این، رقابت را تنگاتنگ نشان می‌دهد.
بسیاری از کارخانه‌های کالاهای غربی کم‌کم به شرق- جایی که نیروی کار ارزان‌تر وجود دارد- منتقل می‌شوند. در واقع کالاها با مارک‌های غربی و با قیمت‌ها و کیفیت‌های مختلف تحت لیسانس برند‌های مختلف در کشور‌هایی چون چین، تایلند، مالزی و... تولید می‌شوند؛ نسخه‌های مرغوب آن به کشورهای غربی و نسخه‌های درجه2 و 3 به کشورهای در حال توسعه و توسعه‌نیافته صادر می‌شود.
با وجود اینکه نسخه کالاهای چینی که به ایران می‌آید از کیفیت بالایی برخوردار نیست 80درصد از کسانی که ترجیح میدهند لباس یا کیف و کفش چینی بخرند معتقد‌ند این کالاها از کیفیت خوبی برخوردار است و 20درصدشان نیز لباس و کیف و کفش چینی را به‌دلیل کلاس‌دار‌بودن می‌خرند.
اما و اگر‌های خریدار ایرانی
اوضاع برای لوازم منزل و الکترونیک کمی فرق می‌کند. براساس نتایج به‌دست‌آمده، از میان 500 نفر پاسخگو، 27درصد ترجیح میدهند لوازم منزل و الکترونیک ایرانی بخرند، 8درصد به خرید اجناس ترک تمایل دارند و 9درصد خرید لوازم منزل و الکترونیک چینی را ترجیح میدهند.
37درصد از پاسخگویان هیچکدام از لوازم منزل و الکترونیک ایرانی، ترک یا چینی را انتخاب نمی‌کنند، برای 17درصد بستگی به نوع کالا دارد و 2درصد هم عنوان کردند که بستگی به میزان بودجه خریدشان دارد.با وجود اینکه 27درصد از شهروندان تهرانی ترجیحشان کالای ایرانی است آن هم احتمالا به دلیل حمایت از تولید داخلی اما اگر درصد کسانی را که کالای ترک، چینی و هیچکدام را برگزیده‌اند جمع بزنید رقمی به‌مراتب بالاتر از گزینه کالای ایرانی به‌دست می‌آید.
دلایل ترجیح پاسخگویان برای خرید لوازم منزل و الکترونیک ترک یا چینی مانند کالاهایی چون لباس و کیف و کفش است. براساس نتایج این تحقیق از میان 83نفر پاسخگویی که ترجیح میدهند لوازم منزل و الکترونیک ترک یا چینی بخرند، 87درصد به‌دلیل کیفیت خوب، 10 درصد به‌دلیل قیمت مناسب و 3درصد به‌دلیل مارک‌دار‌بودن، لوازم منزل یا الکترونیک ترک یا چینی می‌خرند.
کیفیت و قیمت دو مولفه‌ای است که می‌تواند نظر هر مشتری‌ای را عوض کند. عرق ملی هم که نقش تسهیل‌کننده را دارد می‌تواند به کمک تولید‌کننده داخلی بیاید تا بیشتر از این از بازار داخلی عقب نماند.
در این تحقیق اما و اگر‌ها زمانی خود را نشان داد که از شهروندان تهرانی پرسیده شد درصورت تولید کالای مشابه ترک یا چینی در داخل کشور آیا پاسخگویان باز هم ترجیح میدهند جنس ترک یا چینی بخرند؟ پاسخگویان در احتمالات هم به «بستگی داره»ها نگاه می‌کنند.
از میان8 نفر پاسخگویی که ترجیح میدهند لوازم منزل و الکترونیک ترک یا چینی بخرند، درصورت تولید کالاهای مشابه در داخل کشور، 14درصد باز هم ترجیح میدهند اجناس ترک یا چینی بخرند، در چنین حالتی 18درصد کالای ایرانی می‌خرند و 68درصد پاسخگویان که رقم قابل توجهی را به‌خود اختصاص داده‌اند باز هم تکرار می‌کنند بستگی به کیفیت تولید جنس داخلی دارد.
درست است که براساس نتایج این تحقیق هنوز شهروندان ترجیح میدهند که کالای ایرانی بخرند اما باید توجه داشت که روزگاری خواهد رسید که کیفیت، جای خود را به حمایت از کالای ایرانی خواهد داد.