تا قبل از قرن19 و همین چند سال قبل، سرطان پروستات یک بیماری نادر به شمار می‌رفت؛ چون در آن موقع امید به زندگی پایین بود و انسان‌ها کمتر عمر می‌کردند. از طرفی چون سرطان پروستات بیماری سنین بالاست، مردها آن‌قدر عمر نمی‌کردند که به سرطان پروستات مبتلا شوند.
علاوه بر این موضوع، در آن زمان‌ها تست‌های تشخیصی و کلاً روش‌های تشخیصی سرطان آن‌قدر پیشرفت نکرده بودند تا بتوانند همه موارد بیماری را تشخیص دهند ولی به‌تدریج با بهبود وضعیت زندگی و بهداشت عمومی، امید به زندگی افزایش یافت و به‌دنبال آن موارد سرطان پروستات نیز زیاد‌تر شد تا جایی‌که امروزه این بیماری یکی از شایع‌ترین انواع سرطان بین آقایان است. به همین دلیل توجه مجامع پزشکی و علمی هم، به این بیماری بیشتر شده است. دکتر حسین کرمی، فلوشیپ فوق تخصصی اندویورولوژی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ما را با این بیماری بیشتر آشنا می‌کند.
- آقای دکتر شاید بهتر باشد بحث را با این سؤال شروع کنیم که اصلا پروستات چیست و در کجا قرار دارد؟
پروستات غده‌ای به وزن تقریبی 20گرم است که زیر مثانه مردان قرار دارد. این غده، دور تا دور مجرای ادرار را مانند حلقه یک انگشتر فرا گرفته و در باروری مردها دخالت دارد.
- اندازه پروستات در طول زندگی ثابت می‌ماند؟
خیر، از زمان تولد تا هنگام بلوغ، اندازه پروستات تغییر زیادی نمی‌کند اما هنگام بلوغ، پروستات به سرعت دچار افزایش اندازه و وزن می‌شود که این افزایش سریع، تا حدود 30 سالگی ادامه می‌یابد. از این پس پروستات با سرعت کمتری همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد.
- علت بزرگ شدن می‌تواند غیرطبیعی هم باشد؟
ببینید، بعضی از مواقع پروستات بیش از اندازه عادی رشد می‌کند. این رشد اضافی به‌طور ناگهانی اتفاق نمی‌افتد بلکه به‌تدریج و با گذشت زمان به‌وجود می‌آید. با توجه به اینکه این غده، دور تا دور قسمتی از مجرای ادرار مردان را مانند یک حلقه در برگرفته است، می‌توان پیش‌بینی کرد که بزرگ شدن آن، باعث وارد آمدن فشار روی مجرای ادرار می‌شود و آن را کوچک‌تر و باریک‌تر می‌کند تا جایی که مجرای ادرار به‌طور کامل بسته می‌شود. پزشکان این بیماری را هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات می‌نامند که در میان مردان، به بزرگی پروستات معروف است.البته پروستات 3 بیماری دارد؛ یکی ورم پروستات که مردان میانسال را گرفتار می‌کند که خود را به‌صورت تکرر و سوزش ادرار، تحریک پذیری بیش از حد مثانه و درد کمر نشان می‌دهد.2 بیماری دیگر هم ارتباط مستقیم با سن دارند؛ بزرگی خوش خیم و بدخیم پر وستات.
- بزرگی بدخیم پروستات همان سرطان پروستات است؟
بله، این بیماری شایع‌ترین بیماری سیستم ادراری در مردان است و بیماری سن است و با افزایش سن، افزایش می‌یابد. به‌طوری که تا قبل از سن 45سالگی ابتلا به آن بسیار بعید است.
- و اگر در افرادی این بیماری زیر این سن دیده شود، چطور؟
خب این افراد، افرادی هستند که سابقه ارثی سرطان پروستات را دارند. ولی با افزایش سن به دهه50، 30درصد مردان و در سنین بالای 50سال، بین 60 تا 80درصد مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند. پس منحنی این بیماری با سن بالا می‌رود. خوب است بدانید در سال2004 فقط در کشور آمریکا 231هزار مورد جدید ابتلا به سرطان گزارش شد و 30هزار نفر نیز بر اثر این بیماری جان باختند. پس با کمی توجه به این عددها می‌توانید اهمیت این بیماری را دریابید.
- آقای دکتر اصلا چرا این سرطان ایجاد می‌شود؟
مهم‌ترین عامل ابتلای سرطان پروستات، وراثت است؛ یعنی وجود یک مورد ابتلا در یکی از بستگان درجه یک، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. مردانی که پدر یا برادرشان مبتلا به سرطان پروستات باشند، 2 برابر افراد عادی در معرض خطرند. در اینجا نکته مهم این است که این افراد باید از بالای 40 سال برای تست این بیماری مراجعه کنند نه بالای 50 سال.
- ژن خاصی برای این سرطان شناخته شده است؟
نه. هنوز ژن مشخصی برای این بیماری تشخیص داده نشده ولی به غیراز مسئله وراثت باید این عوامل را هم درنظر داشت: سن 55سال یا بیشتر، رژیم غذایی حاوی مقدار زیاد چربی‌های با زنجیره اشباع، مواجهه شغلی با بعضی فلزات سنگین مثل کادمیوم، اورانیوم و...، نژاد، به‌طوری که این سرطان در سیاه پوستان شایع‌تر از سفید پوستان است. همچنین ورزش نکردن، زندگی تنبل‌وار!، سیگار کشیدن و چاقی زیاد هم از عوامل بروز این بیماری هستند.
- الان تصور عمومی بر این است که سرطان پروستات بیماری خطرناکی است. آیا واقعا اینطور است؟
این تصور اشتباهی است چون در صورت تشخیص در مراحل اولیه و شروع درمان‌های به‌موقع بیمار می‌تواند طول عمر طبیعی داشته باشد. مشکل اصلی از جایی شروع می‌شود که بیماری دیر یا اشتباه تشخیص داده شود.
- اصلا علائم آغازین این بیماری چیست؟
متأسفانه سرطان پروستات در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد. در گذشته اغلب بیماران با گسترش بیماری و پیشرفت آن تشخیص داده می‌شدند. ولی امروزه با بهبود روش‌های غربالگری و در دسترس بودن آنها و همچنین افزایش فرهنگ عمومی، سرطان پروستات به‌دنبال یک آزمایش (PSA (prostatic specific antigene خون یا معاینه انگشتی مقعد در یک چکاپ روتین، تشخیص داده می‌شود. با این حال علائم کلی سرطان پروستات بسیار شبیه علائم بزرگ‌‌شدن خوش‌خیم پروستات (BPH) است. سوزش و تکرر ادرار، افزایش دفعات ادرار کردن در شب، کاهش نیرو و جریان ادرار (باریک شدن ادرار) و وجود خون در ادرار، از علائم مشترک بین بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات و سرطان پروستات است. به همین دلیل پزشکان به بیمارانی که علائم انسدادی دارند، توصیه می‌کنند یک بار آزمایش PSA خون بدهند و معاینه انگشتی مقعد را با دقت برایشان انجام می‌دهند.
- بیمار ممکن است با شکایت درد جسمی به پزشک مراجعه کند؟
بله شایع‌ترین درد ناشی از این سرطان درد استخوان است و ممکن است بیمار با کمردرد، وجود درد مبهم یا خشکی در ستون فقرات، لگن‌ها و درد در دنده‌ها مراجعه کند که این نشان‌دهنده پیشرفت بیماری و گسترش آن به استخوان‌ها است. گاهی اوقات هم بیماری، مهره‌های کمر را درگیر می‌کند و موجب تنگی کانال نخاعی و فشار روی اعصاب می‌شود و علائمی مثل ضعف در عضلات پا و بی‌اختیاری ادرار و مدفوع را به‌وجود می‌آورد.
- پس با وجود این دردها ممکن است این بیماری با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شود؟
همین‌طور است. برای همین است که ما مدام تأکید می‌کنیم هر مرد بالای 50سال باید هر 6ماه یک‌بار برای این سرطان تست بدهند.
- خب کمی بیشتر در مورد تست PSA توضیح دهید؟
اول باید این توضیح را بدهم که عدد تست PSA ممکن است در بزرگی خوش‌خیم هم بالا برود ولی بیشتر در سرطان پروستات بالا می‌رود. در بزرگی خوش‌خیم اغلب عدد این تست زیر 4 است ولی اگر سلول‌های سرطانی تکثیر شده باشند، این تست بالا می‌رود و نشان‌دهنده وسعت سرطان است. مثلا اگر این عدد 60 باشد، امکان دارد سرطان به استخوان‌ها هم منتشر شده باشد. ولی برای تأیید تشخیص باید حتماً بیوپسی یا نمونه‌برداری هم انجام شود. بیوپسی پروستات، جدا کردن مقداری از بافت پروستات توسط یک سوزن مخصوص و رنگ‌آمیزی شده و مشاهده سلول‌های سرطانی زیر میکروسکوپ است. برای افزایش دقت بیوپسی معمولاً از 6 یا 12 نقطه پروستات هم نمونه تهیه می‌شود. فراموش نکنید که سال‌هاست معاینه انگشتی مقعد و آزمایش PSA، توسط متخصصان ارولوژی جزو معاینات روتین درآمده است و پیشنهاد می‌شود تمام آقایان بالای 45 سال، سالانه این آزمایش‌ها را انجام دهند.
- درصورت تشخیص سرطان با این روش‌ها درمان این بیماران چطور شروع می‌شود؟
درمان سرطان پروستات به عوامل متعددی بستگی دارد؛ یعنی سرطان پروستات یک روش درمانی واحد ندارد. سن و شرایط بالینی بیمار، وضعیت جسمانی وی و مهم‌تر از همه مرحله بیماری در تعیین روش درمان نقش دارند. با این حال جراحی (خارج کردن کامل پروستات، بافت اطراف و گاهی بیضه) یکی از این روش‌های درمانی است؛ البته این روش برای بیمارانی که سرطان در بدن آنها هنوز منتشر نشده، پیشنهاد می‌شود. درمان جراحی رادیکال پروستاتکتومی که شامل خارج کردن پروستات و متعلقات آن و گاهی بیضه‌ها می‌شود، قطعی‌ترین روش درمان است. البته اگرچه عوارض روحی و جسمی آن بیشتر است ولی نشان داده شده در صورتی که بیماران وضعیت جسمی خوبی داشته باشند و بیماری هم پیشرفته نباشد، نتیجه درمان عالی است. البته عوارض این روش که شامل بی‌اختیاری ادرار هم هست، امروزه کاملا قابل پیشگیری است.
- و در صورتی که سرطان منتشر شده باشد، درمانی وجود دارد؟
موقعی که سرطان به غدد لنفاوی، استخوان‌ها، کبد و ستون فقرات متاستاز داده و منتشر می‌شود، در اینجا درمان تسکینی بوده و دیگر قطعی نیست.هورمون‌درمانی در اینجا روش شایع و مؤثری است که این روزها انجام می‌شود. هدف هورمون‌درمانی جلوگیری از ساخته شدن تستوسترون است. این روش درمانی به‌طور نسبی برای تسکین دردهای ناشی از سرطان منتشر شده خیلی مؤثر است. البته یکی از روش‌های درمانی دیگری که وجود دارد، پرتودرمانی است که این روزها با آمدن دستگاه‌های شتاب‌دهنده خطی و کاهش عوارض پرتودرمانی، به‌تدریج جای جراحی را می‌گیرد. این روش برای کسانی است که مایل به برداشتن پروستات نیستند. البته این روش باعث ورم روده و مثانه می‌شود و عوارض خاص خودش را دارد. منجمد کردن سلول‌های سرطانی و استفاده از امواج فراصوت هم از جمله روش‌های درمانی است ولی به هر حال پیشگیری بهتر از درمان است.