تلاش برای نیل به این هدف مهم در برنامه پیشنهادی پنجم نیز به‌عنوان یکی از اهداف مهم مورد توجه دولت قرار گرفته است. برنامه چهارم برای کاهش وابستگی اعتبارات هزینه‌ای به نفت، دولت را مکلف به تأمین اعتبارت مورد نظر از محل درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدهای غیرنفتی کرده بود.
برنامه پنجم نیز با هدف قطع کامل این وابستگی 3هدف‌گذاری کمی داشته است: افزایش نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی به حداقل 10درصد در پایان برنامه، افزایش نسبت درآمدهای غیرنفتی به اعتبارات هزینه‌ای به‌طور متوسط سالانه 10درصد و افزایش نیافتن اعتبارات هزینه‌ای دولت به قیمت ثابت.
بازار جهانی نفت همواره شرایط پرتلاطمی را تجربه کرده و به تبع آن اقتصاد جهان را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است، لذا اینکه بخواهیم بگوییم در شرایط فعلی همه چیز تحت‌تأثیر بحران‌های اقتصادی موجود و بازار جهانی نفت قرار دارد موضوع تازه‌ای نیست. مهم‌ترین نکته قابل توجه این است که مصرف‌کنندگان بزرگ نفت، خود تولید‌کننده و دارای ذخایر عظیم نفتی نیستند و از سوی دیگر تولید‌کنندگان و دارندگان منابع انرژی نفتی و گازی جهان عمدتا کشورهای کوچک و کم‌جمعیت هستند. به‌طور مثال در حالی‌که آمریکای شمالی کسری تولیدی در حدود 10 میلیون بشکه نفت در روز دارد، کشورهای تولید‌کننده نفت خاورمیانه پنج برابر مصرف خود تولید میکنند. مطلبی که از پی می‌آید برگرفته از سایت ایران یترو است که از نظرتان می‌گذرد.
شکاف زیاد میان میزان مصرف و حجم ذخایر کشورها مهم‌ترین عامل نگرانی حال حاضر قدرت‌های اقتصادی جهان است. به‌طور مثال در حال حاضر ذخایر نفتی کشورهای قدرتمند اقتصادی مانند آمریکا و چین به‌ترتیب 23 و 30میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود و با توجه به میزان مصرف، حدودا تا 10 سال دیگر نفت خواهند داشت. این در حالی است که کشورهایی مانند کویت و امارات حداقل 100سال دیگر قادر به تولید و صادرات نفت خواهند بود یا کشورهایی مانند عراق و کویت با مصرف حدود یک میلیون بشکه در روز به‌ترتیب حدود 115 و 96میلیارد بشکه ذخیره نفت دارند.
براساس ارزیابی کارشناسان جهانی نفت تمرکز اصلی انرژی در منطقه خاورمیانه طی سال‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته و شاید تا 20سال دیگر عرضه نفت تنها در انحصار این منطقه قرار گیرد.
در بخش گاز نیز با وجود اینکه سه‌پنجم گاز جهان در خاورمیانه و یک چهارم گاز دنیا در روسیه قرار دارد، بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان گاز دنیا، آمریکای شمالی، اروپا و شرق آسیا هستند.
گاز، انرژی اصلی قرن بیست ویکم
قرن بیست و یکم را قرن توجه به گاز به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی نیاز انرژی جهانی می‌دانند. دلیل عمده آن این است که نفت دیگر جوابگوی رشد سرسام‌آور اقتصادی کشورهایی مانند چین، هند، کشورهای جنوب شرق آسیا و دیگر غول‌های با سابقه اقتصادی جهان نخواهد بود. انرژی هسته‌ای هنوز هم سهم چندانی در تأمین نیاز کشورها نداشته و سایر انرژی‌ها مانند انرژی خورشیدی، هیبریدی و بادی بیشتر از آنکه جایگاهی در مصرف جهانی داشته باشند به درد پایان‌نامه‌های تحصیلی یا تحقیقات مراکزی مانند سازمان‌های طرفدار محیط‌زیست می‌خورند.
ایران با در اختیار داشتن حدود100 میلیارد بشکه ذخیره، یکی از مهم‌ترین دارندگان ذخایر نفتی جهان و در بخش گاز با بیش از 28تریلیون متر مکعب پس از روسیه دومین منبع گازی جهان است. این ذخایر از لحاظ درصد حدود 12 درصد از ذخایر نفتی و 15 درصد از ذخایر گازی جهان را شامل می‌شود. جمهوری اسلامی ایران با تولید 4/5درصد نفت جهان، 8/3درصد گاز جهان و یک درصد پتروشیمی جهان در جایگاه چهارمین تولید‌کننده نفت و گاز جهان و چهل و پنجمین تولید‌کننده پتروشیمی جهان( دومین در خاورمیانه) است.
طرح‌های در دست اجرا
شرکت ملی صنایع پتروشیمی، اجرای پروژه‌های بزرگ و بسیار مهمی را در منطقه عسلویه به انجام رسانده یا در دست اجرا دارد. این طرح‌ها به‌صورت فهرست‌وار عبارتند از: پتروشیمی‌های اوره وآمونیاک غدیر (1)، برزویه( نوری)، پارس، آریاساسول، مبین(1)، جم، زاگرس(1) و طرح‌های در دست اجرای: اتیل بنزن و استایرن منومر پارس، متانول ششم، الفین دهم(فاز دوم)، الفین یازدهم، اتیلن گلایکول، توسعه سرویس‌های جانبی متمرکز، سرویس‌های جانبی متمرکز فاز دوم و طرح بندر پتروشیمی پارس.
بخش مهم دیگری از مجتمع‌های تولیدی و طرح‌های در دست اجرای این شرکت در منطقه ویژه اقتصادی بندر امام در استان خوزستان واقع شده است؛ منطقه‌ای که همواره از آن به‌عنوان قطب پتروشیمی ایران یاد شده است.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی طبق برنامه بیست‌ساله طراحی شده بنا داشت تا پایان سال1404 با انجام 50 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، حجم تولیدات خود را به رقم سالانه 126میلیون تن رسانده و با رسیدن به این حجم تولید ارزش محصولات تولیدی خود را بالغ بر سالانه 52 میلیارد دلار کند؛ برنامه‌ای که با توجه به شرایط فعلی ناشی از تحریم‌های جهانی اعمال شده با چالش‌هایی مواجه شده است.
اصلاح الگوی مصرف در صنایع پتروشیمی
پتروشیمی، بنگاهی اقتصادی محسوب می‌شود که برای کسب درآمد و ادامه حیات اقتصادی خود نیازمند افزایش هرچه بیشتر درآمد است و اگر به هر دلیلی تحقق این امر با افزایش بیشتر تولید میسر نباشد لازم است راهکارهای دیگری برای آن به کار گرفته شود. بنابراین مهم‌ترین نکات در برنامه‌های آتی این صنعت برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده جدید باید بهره‌گیری از راهکارهایی باشد که هزینه تولید محصول و همچنین اجرای طرح‌ها را کاهش دهد.
بنا به گزارشی که اخیرا توسط یکی از مسئولین سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت اعلام شده در حالی‌که نسبت سوخت و ضایعات به خوراک تحویلی به پالایشگاه‌های کشور 4/9درصد است؛ این رقم برای پالایشگاه‌های مدرن و پیشرفته جهان رقمی در حدود 5/2درصد را شامل می‌شود و بر همین اساس سالانه چیزی در حدود 57میلیون بشکه معادل نفت خام در پالایشگاه‌های کشور هدر می‌رود. (خبرگزاری ایسنا 26/10/88 ).
راهکارهای پیشنهادی
اصلاح الگوی مصرف در صنایع پتروشیمی را می‌توان از 2جنبه مورد توجه قرار داد:
الف) طرح‌ها: معمولا متوسط زمانی که برای اجرای هر یک از طرح‌های پتروشیمی برآورد می‌شود 4سال است. بر همین اساس و با توجه به هزینه سنگین اجرای هریک از طرح‌های پتروشیمی تأخیرهای یک سال به بالاتر آنها با احتساب عوامل مهمی مانند تورم سالانه، هزینه‌های نگهداری تأسیسات، هزینه‌های سرباری پیمانکار و کارفرما و درصورت دریافت وام سود تاخیر یا بازپرداخت اقساط، هزینه‌های سنگینی اضافه بر برآوردهای اولیه را تحمیل خواهد کرد. عوامل متعددی می‌تواند موجب به‌وجود آمدن این تاخیرها شود که از مهم‌ترین این عوامل می‌توان از مشکلات مربوط به تأمین به‌موقع منابع مالی طرح‌ها، ضعف دانش مدیریت پروژه در تمام بخش‌ها اعم از کارفرما، پیمانکار، مشاورین طراحی، سازندگان تجهیزات و پیمانکاران ساختمان و نصب نام برد.
برنامه‌ریزی دقیق و مؤثر برای ارائه آموزش‌های تئوری و عملی مناسب به تمامی گروه‌های دخیل در پروژه‌ها، حمایت مؤثر بانک‌های داخلی، مؤسسات اعتباری و امکان دریافت وام از صندوق ذخیره ارزی از جمله اقدامات بسیار مهمی است که می‌تواند در کاهش زمان تأخیر پروژه‌ها و به تبع آن کاهش هزینه‌های اجرایی هر یک از طرح‌های پتروشیمی مؤثر واقع شود.
ب) واحدهای تولیدی: طبق آخرین آمار ارائه شده توسط مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، تولید واقعی این شرکت در سال1387 مقدار 30میلیون تن محصول به ارزش 114 هزار و 167 میلیارد ریال بوده که 8/7 میلیارد دلار از این رقم سهم صادرات بوده است. وی میزان تولید واقعی قابل انتظار در سال1388 را مقدار 38میلیون تن اعلام کرد که تا آبان ماه 20 میلیون تن آن محقق شده است. طبق نظر مدیرعامل پتروشیمی، درصورت تحقق برنامه‌های این شرکت در چشم‌انداز بیست‌ساله تا پایان سال1393 تولید سالانه حدود 100میلیون تن انواع محصولات پتروشیمی دور از دسترس نخواهد بود (خبرگزاری شانا 12/10/1388).
ظرفیت تولید فعلی ایجاد شده در صنایع پتروشیمی ایران چیزی در حدود سالانه 48میلیون تن است و متوسط نسبت تولید واقعی به ظرفیت تولید معمولا کمتر به 100درصد می‌رسد که به‌طور عمده به‌دلیل مشکلات مربوط به کمبود خوراک، اشکالات فرایندی و اشکالات مربوط به تعمیرات دوره‌ای است، لذا می‌توان چنین عنوان کرد که به هر نسبتی که مجتمع‌های تولیدی کمتر از ظرفیت خود محصول تولید کنند بخشی از مقدار سرمایه‌گذاری انجام شده بلا استفاده خواهد ماند.
به‌طور مثال اگر برای رسیدن به ظرفیت تولید 48میلیون تن محصول پتروشیمی 30میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شده باشد و پتروشیمی 38 میلیون تن تولید واقعی داشته باشد عملا 10درصد از سرمایه‌گذاری انجام شده (چیزی در حدود 3میلیارد دلار) بلا استفاده می‌ماند. در همین رابطه و برای رسیدن به میزان تولید قابل انتظار از سوی مدیرعامل پتروشیمی در درجه اول لازم است پتروشیمی کمبودی از نظر دریافت خوراک نداشته باشد و از طرفی درصورتی که برنامه تعمیرات دوره‌ای سالانه آنها برای فصولی که احتمال کاهش خوراک دریافتی می‌رود تنظیم شود می‌توان زمان توقف تولید را به حداقل ممکن رساند. از سوی دیگر سرعت در فروش محصول و جلوگیری از بروز مشکلات دیگری از جمله پرشدن انبارهای واحدهای تولیدی راهکار دیگری است که باید در بخش بازرگانی و فروش مورد توجه جدی قرار داشته باشد تا از توقف تولید به‌دلیل نداشتن محل ذخیره محصول جلوگیری کند.
فرایند تولید فرایندی به غایت پیچیده است و بسیاری از دشواری‌ها حین انجام کار بروز میکنند. در این شرایط تجربه و توانایی مدیریت مسئولین واحدها، عاملی بسیار تعیین‌کننده است؛ عاملی که پیش‌بینی تقدیر از واحد‌‌هایی که ظرفیت خود را در اکثر ایام سال در حد ظرفیت اسمی حفظ میکنند، تقویت بازرسی‌های فنی برای کاهش نیاز به انجام تعمیرات پیش‌بینی نشده و به روز نگه داشتن آموزش‌های مدیران و مسئولین این واحدها در حفظ رکورد تولید واحدها مؤثر خواهد بود.