شیرین بار آورد برای مردمان- آن درخت بلند با بز، نبرد کرد- که من، از تو برترم- به بسیار گونه چیز- و مرا، به خونیرس زمین- درختی، همتن نیست- چه، شاه از من خورد- چون نوبار آورم- تخته کشتیانم- فرسپ بادبانانم- جاروب از من کنند- که کوبند جو و برنج- دم (دمینه) از من کنند- برای آذران- موزه‌ام برزیگران را- کفشم، برهنه پایان را- رسن از من کنند که پای تو را بندند- چوب از من کنند که گردن تو را مالند- میخ از من کنند که سر تو را آویزند- هیمه‌ام آذران را که...تو را بریزند- تابستان سایه‌ام، به سر شهریاران- آشیانم مرغکان را- سایه‌ام رهگذران را...»
متن فوق، بخشی از منظومه «درخت آسوریک» و گفت‌وگوی درخت نخل و بز است. در سطرهای بالا، درخت نخل که نماد دوران کشاورزی است به بز که نماد سبک زندگی دامداری است، فخر می‌فروشد و از مزایای خود و عیب‌های بز سخن می‌راند.
از طرف سازمان یونسکو و از سال1983 به این طرف، روز 18آوریل به نام روز بین‌المللی آثار تاریخی و سایت‌ها، به‌منظور برآورده شدن اهداف ایکوموس (مؤسسه حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی ICOMOS) نامگذاری شده است. فلسفه وجودی چنین روزی این است که عموم مردم فرصت داشته باشند تا از تنوع میراث جهانی و لزوم حفظ و نگهداری آنها آگاهی یابند.
اکنون چندین سال است که ایکوموس با برجسته کردن یک هدف در قالب یک عنوان و شعار، فعالیت‌های متنوعی انجام می‌دهد و به تبع آن، نماینده‌های ایکوموس در هر کشور نیز سمینارها، جلسات و برنامه‌هایی را برای اطلاع‌رسانی به مردم مدیریت می‌کنند.
ایکوموس شعار (Theme) سال2010 را « میراث کشاورزی» (The Heritage of Agriculture) انتخاب کرد. این در حالی است که از چند سال گذشته، ایکوموس شعارهایی را انتخاب می‌کند که بتواند اهدافش را با اهداف سازمان‌های بین‌المللی دیگر و از جمله «یونسکو» هم‌جهت کند.
به‌طور مثال، شعار ایکوموس در سال2007 «چشم‌اندازهای فرهنگی و آثار طبیعی»، در سال2008، «میراث مذهبی و اماکن مقدس» و در سال2009 «علم و میراث» بوده است. از این‌رو، بسیاری از کشورها و ازجمله ایران، هنگامی که تصمیم می‌گرفتند که پرونده‌ای را برای ثبت در فهرست «میراث جهانی» (فرهنگی و طبیعی) یونسکو ارسال کنند، به شعار و اهداف ایکوموس توجه نشان می‌دادند.
در سال2008 همزمان با سال میراث مذهبی و اماکن مقدس، ایران پرونده بناها و محوطه‌های مقدس ارمنیان ایران و در سال2009 همگام با شعار علم و میراث، پرونده سیستم هیدرولیک شوشتر که از نظر علمی بسیار حائز اهمیت است را برای ثبت به یونسکو ارسال کرد که هر دو با موفقیت روبه‌رو شدند و در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفتند.
به‌نظر می‌رسد، سازمان‌ها و مؤسسات بین‌المللی، همچون یونسکو و ایکوموس که در زمینه حفظ و احیای «میراث» فعالیت می‌کنند، در پی این هستند که مفهوم «میراث» را در نگاه مردم همه جهان تغییر دهند و انواع مختلف آن را یادآوری کنند.
میراث کشاورزی
«میراث کشاورزی» که ایکوموس آن را مورد توجه قرار داده است، در واقع بخشی از قصه آدمیان و میراث پیشینیان است که در چشم‌اندازها، باغ‌ها، مزرعه‌ها، محصولات کشاورزی، گونه‌های بومی، روش‌های آبیاری و کشاورزی، ابزارها، علم‌تغذیه، فستیوال‌های سنتی، سبک زندگی و... نمود پیدا کرده است. اما اینکه چرا کشاورزی تحت عنوان «میراث» مورد توجه قرار گرفته است، شاید به تحقیقی که در فوریه سال2004 از طرف ایکوموس منتشر شد، مربوط بشود. در آن تحقیق موضوع اصلی مورد بحث این بود که اگر قرار است به میراث توجه شود باید انواع مختلف آن مورد عنایت قرار گیرد تا تعادل بر‌قرار شود.
میراث کشاورزی و ارتباط آن با انواع دیگر میراث
همان‌طور که از عناوین مرتبط به میراث کشاورزی (که در بالا ذکر کردیم) مشخص است، این نوع از میراث می‌تواند با میراث فرهنگی (بناهای مربوط به کشاورزی)، میراث طبیعی (باغ‌ها و چشم‌اندازها)، میراث‌معنوی (سنت‌ها و فستیوال‌ها)، میراث صنعتی (آسیاب‌ها و بناهای زادبومی) مرتبط باشد.
همان‌طور که متوجه می‌شویم شاید واژه میراث کشاورزی، واژه‌ای باشد که کمتر آن را شنیده‌ایم اما مفهوم عجیب و غریبی نیست بلکه آبشخور آن از همه مفاهیمی است که قبلا با آنها آشنایی داشته‌ایم.
اتفاقا میراث کشاورزی برای همه ایرانیان یک مفهوم کاملا آشناست، چراکه هر فرد ایرانی قنات و کبوترخانه و سد و سیستم‌های آبرسانی را در شهرهای مختلف ایران مشاهده کرده است و هر یک از اهالی شهر و روستا در ایران، از وجود جشن‌ها و سنت‌های مربوط به کشاورزی و باغبانی باخبر هستند.
میراث کشاورزی به‌عنوان یک فرصت
با توجه به آنچه در این نوشتار مطرح شد، نگارنده معتقدم که میراث کشاورزی از جنبه‌های مختلف می‌تواند نقش مهمی در ارائه فرهنگ و همچنین رونق گردشگری در ایران داشته باشد. در این مورد به چند مثال توجه کنید:
- وجود منظومه «درخت آسوریک» که در بالا به آن اشاره شد و همچنین توجه به حماسه «گیل‌گمش» از حضور فرهنگ کشاورزی و ادبیات مربوط به آن در ایران سخن می‌گوید که جای تأمل دارد و از منظر میراث کشاورزی قابل توجه است.
- وجود سفالینه‌های متعدد با نقوش مختلف گیاهی که از فرهنگ کشاورزی در ایران سخن می‌گویند. از این جمله سفالینه معروف منقوش به بز است که در شهر سوخته پیدا شده و به‌نظر برخی از کارشناسان پویانمایی داستان درخت نخل و بز در منظومه «درخت آسوریک» است.
- حضور «باغ» در فرهنگ دیرین ایرانی از عناصر بسیار مهم کشاورزی است که هم به ادبیات این سرزمین راه یافته و هم در باور‌های عمیق مذهبی ایرانیان ریشه دوانیده. از طرفی بد نیست بدانیم که باغ ایرانی یکی از سبک‌های منحصر به فرد باغ‌آرایی در جهان است.
- وجود جشن‌ها و فستیوال‌های مختلف در ایران که همگی از سنت‌های باستانی و میراث معنوی این سرزمین سخن می‌گویند. نخستین مورد و مهم‌ترین آنها جشن «نوروز» است که با فرهنگ کشاورزی درآمیخته و اتفاقا به‌عنوان نخستین میراث معنوی ایران در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است.
دیگر اینکه در استان‌ها و شهرهای مختلف ایران جشن برداشت محصولاتی از جمله، گیلاس (استان اردبیل)، انار (استان اصفهان)، پنبه (استان گلستان)، زعفران (استان خراسان جنوبی)، پسته و خربزه (استان سمنان)، خرما (استان کرمان)، توت‌فرنگی (استان کردستان)، فندق، انگور و زیتون (استان قزوین)، جشن خرمن(استان گیلان) و... برگزار می‌شود که علاوه بر ارزشمند بودن به‌عنوان میراث، قابلیت جذب گردشگر را نیز دارند.
- ایران با اینکه سرزمین خشکی قلمداد می‌شود اما از گل و گیاه کم ندارد. جشنواره گلابگیری در کاشان، وجود گل منحصر به فرد «سوسن چلچراغ» در دامنه‌های البرز در روستای داماش جیرنده، رویش گل «لاله واژگون» در دامنه‌های زاگرس در استان‌های کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری و اصفهان، باغ گل نرگس در بهبهان و... هم برای اجرای تورهای گردشگری مورد توجه هستند و هم اینکه در زندگی مردم دیاری که این گل‌ها در آنها می‌رویند، حضور چشمگیری دارند. به‌طور مثال، نقش گل «لاله واژگون» را می‌توان در سرستون‌های ساسانی در طاق بستان کرمانشاه، یعنی در نزدیکی مکانی که این گل در آنجا می‌روید، مشاهده کرد. این موضوع نیز در فرهنگ کشاورزی و میراث کشاورزی می‌تواند گویای مطالب فراوانی باشد.