در حالی که خبرها از بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی دریای مازندران حکایت دارد، کارشناسان منطقه، آلودگی‌های شدید نفتی و غیرنفتی را بحرانی جدی برای ساکنان و حاشیه‌نشینان این دریا می‌دانند و معتقدند میزان آلودگی‌های خزر به حدی رسیده که حتی شنا کردن در آن هم خطرناک شده است.
در شرایطی که از نظر کمی، فاضلاب‌های شهری به‌عنوان نخستین عامل تهدید‌کننده دریای مازندران مطرح هستند و پساب‌های کشاورزی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند، اما از نظر کیفی، فاضلاب‌های صنعتی رتبه نخست را در آلایندگی آن دارند. کارشناس مسئول محیط‌زیست دریایی استان مازندران با تایید این موضوع می‌گوید: « وضعیت دریای مازندران از نظر آلودگی و سلامت آب تقریباً مناسب است، اما اگر روند آلودگی ادامه پیدا کند و اقدامی جدی برای آن صورت نگیرد، در آینده‌ای نزدیک با فاجعه‌ای جدی روبه‌رو خواهیم شد.»
به گفته محمدعلی رکنی، به ازای هر لیتر آبی که آلوده می‌شود، 5 تا 6 لیتر آب سالم هدر می‌رود. وی با تاکید بر اینکه در شهرهای ساحلی به‌دلیل نبود شبکه فاضلاب شهری، بخش زیادی از فاضلاب و آلودگی‌ها به دریا ریخته می‌شود می‌گوید: «سامانه تصفیه فاضلاب در بعضی از شهرها نصب شده است، اما همچنان در بیشتر روستاها و شهرها شبکه دفع فاضلاب شهری و روستایی مناسبی وجود ندارد که این موضوع باعث افزایش نگرانی کارشناسان محیط‌زیست شده است.»
آلودگی‌ها و انقراض آبزیان
اهمیت دریای مازندران و ارزش‌های آن به‌عنوان میراث مشترک بشریت، نمونه‌ای بی‌بدیل از گنجینه‌های زیست‌محیطی و ذخایر ارزشمند شیلاتی است، لذا نمی‌تواند خارج از دید و اهمیت باشد.رکنی خاطرنشان می‌کند: «به‌دلیل انتشار آلودگی‌ها و صید بی‌رویه ماهی‌ها میزان آبزیان در این دریا کاهش یافته است و اگر زیستگاه این آبزیان تجدید ساختار نشود، بعد از مدتی نسل بسیاری از این‌گونه‌ها و نسل ماهیان خاویاری منقرض می‌شود.»
وی با بیان اینکه آلودگی‌ها از سوی هر 5 کشور حاشیه خزر صورت می‌گیرد ابراز امیدواری کرد که با برنامه‌ای جامع و مدیریت اصولی و استفاده منطقی و همچنین عملیاتی شدن رژیم حقوقی و کنوانسیون دریای مازندران بتوان بسیاری از این مشکلات را رفع کرد.
پدیده کشند قرمز بلوم جلبکی و تغییر جغرافیایی آن از سواحل جنوبی کشور به شمال، زنگ خطری است که گونه‌های جانوری دریای مازندران را تهدید می‌کند، اما رکنی معتقد است که به‌دلیل غیرسمی بودن جنس این‌گونه‌ها فعلا نگرانی زیادی وجود ندارد. در حالی که به اعتقاد کارشناسان درصورتی که این‌گونه‌ها از نوع غیرسمی نیز باشند روند تجزیه آنها به کمک باکتری‌ها، بخش مهمی از اکسیژن آب دریا را جذب می‌کند و شوک شدید ناشی از این کمبود اکسیژن باعث نابودی گونه‌های جانوری می‌شود.
رکنی با انتقاد از کمبود اعتبارات پژوهشی می‌گوید: «سازمان حفاظت محیط‌زیست برای فرهنگسازی و پژوهش باید هزینه‌های زیادی انجام دهد، اما با توجه به اینکه دریای مازندران یک موضوع ملی است، فقط یک سازمان خاص نباید هزینه پرداخت کند، ضمن اینکه مسئولان و رسانه‌ها باید همکاریشان را با سازمان بیشتر کنند.»
آلودگی‌های نفتی خزر جدی نیست
به‌جز آلودگی‌های ناشی از پساب‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی، آلودگی‌های گسترده نفتی نیز سواحل شمالی ایران را تهدید می‌کند. این آلودگی‌ها بیشتر بر اثر فعالیت‌های استخراج نفت که از سوی سایر کشورها صورت می‌گیرد ایجاد شده و اثرات آن به سواحل جنوبی نیز رسیده است.
نوروزبها، رئیس اداره ایمنی و حفاظت دریایی بندر نوشهر با تاکید بر اینکه در بحث آلودگی‌های هیدروکربنی آلودگی دریای مازندران جدی نیست و ایران کمترین سهم را در ایجاد این نوع آلودگی‌ها دارد می‌گوید: «کشورهای حاشیه دریای مازندران منابع گسترده نفت در سواحل دریا دارند و به همین دلیل در اثر اکتشاف، حفر و فعالیت‌های تولیدی باعث ایجاد آلودگی در بخش‌های مختلف دریای مازندران شده‌اند که در این بین قزاقستان و آذربایجان به‌دلیل داشتن سکوهای نفتی زیاد و غیراستاندارد بیشترین سهم را در این زمینه دارند.»
وی در پاسخ به این سؤال که برای جلوگیری از آلودگی نفتی و کنترل آن در دریای مازندران چه باید کرد؟ توضیح می‌دهد: «کشورهای حاشیه خزر در این خصوص 2 وظیفه انفرادی و مشترک دارند و باید راهکارهای حقوقی و سیاسی را در اولویت کار خود قرار دهند، چرا که حفظ محیط‌زیست دریای مازندران یک وظیفه جهانی است و کشورهای حاشیه خزر به‌عنوان زیان‌دیدگان اصلی آلودگی نفتی، بیشترین وظیفه را در این خصوص دارند.
به همین خاطر نشستی مشترک در شهریور امسال در قزاقستان برگزار خواهد شد تا موافقت‌نامه‌ای که در همین راستا در سال 2003 تدوین شده است، با امضای وزیران کشورهای حاشیه خزر عملیاتی‌شود. طبق این موافقت‌نامه همه کشورها باید تجهیزات لازم را در اختیار داشته باشند و اگر آلودگی در دریا پیش آمد و یا کشوری درخواست کمک کرد به این درخواست پاسخ مثبت داده شود و همه با هم در رفع آلودگی همکاری کنند.»
سخن آخر
آثار دراز مدت نشت نفت بر ما معلوم نیست، اما آثار کوتاه‌مدت آن می‌تواند اختلال در فعالیت‌های شیلاتی، کاهش جهانگردی، تلفات پرندگان و پستانداران دریایی باشد.
بنابراین حفظ محیط‌زیست دریای مازندران عزم و اراده همه کشورهای ساحلی را می‌طلبد، با این حال بسیاری از این کشورها بیشتر به منافع فوری خود توجه دارند، در حالی که به‌نظر کارشناسان آلودگی دریا، این آلودگی‌ها بایستی زنگ خطری برای رهبران کشورهای حاشیه این دریا باشد که هر چه زودتر رژیم حقوقی خزر را تعیین کنند.