توریسمدرمانی، بحثی که چندسالی است مسئولان بهداشت و درمان و گردشگری کشور به آن توجه نشان داده‌اند، در سال 83 و پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان ایرانگردی و جهانگردی، شورای مستقلی به نام خود ایجاد کرد، اما با اینکه الان بیش از دو سال از تشکیل این شورا می‌گذرد، هنوز به اندازه یک کودک دو ساله هم پیشرفت نکرده.
گذشته از آن‌که گردشگری بر سلامت جسمی، روحی و روانی فرد تاثیر بسزایی دارد، در کشور ما با مشکلات فراوان فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی روبه‌روست، توریست‌هایی که از کشورهای خارجی برای درمان به کشور ما می‌آیند نیز در اغلب موارد دچار سردرگمی می‌شوند که این خود احساس عدم امنیت را در آنها تقویت می‌کند.
این در حالی است که حداقل حدود ۳۰هزار نفر در سال با نیت دریافت خدمات درمانی به ایران سفر می‌کنند و کشور ایران از نظر جذب توریسم در رتبه هفتادم کشورهای جهان قرار دارد.
***
«مسیر گردشگران سلامت از کشورهای پیشرفته به سمت کشورهای در حال توسعه در حال تغییر است و فقط در سال 2005 بر اساس آمار رسمی 50 هزار آمریکایی برای درمان از این کشور خارج شده‌اند و به دلیل پایین‌تر بودن هزینه‌های درمان، کیفیت مناسب و نوبت‌های کوتاه‌تر و در دسترس بودن امکانات پا به کشورهایی گذاشته‌اند که از نظر رتبه‌بندی جهانی در پله‌های پایین‌تری قرار دارند.»
وزیر بهداشت با بیان این جملات در سخنرانی افتتاحیه همایش، می‌گوید که بیشترین تعداد کسانی که جهت درمان وارد کشور می‌شوند، برای درمان بیماری‌هایی از قبیل درمان ناباروری، خدمات دندانپزشکی از قبیل جراحی فک و صورت، جراحی قلب و جراحی‌های پلاستیک به مراکز درمانی ما مراجعه می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه هر نقطه از کشور می‌تواند قطبی مهم برای توریسمدرمانی محسوب شود ادامه می‌دهد: «در غرب کشور و شهر مهران مراکز مهم ام.آر.آی، سی‌تی‌اسکن، آنژیوگرافی و اتاق عمل جهت ارائه به کشورهای غربی راه‌اندازی شده است.»
شنیدن این عبارات از زبان وزیر بهداشت، کامران باقری لنکرانی شاید ما را به این فکر بیندازد در کشوری که بیمارانش از وضعیت مراکز درمانی آن، چه دولتی و چه خصوصی رضایت کافی ندارند، چطور می‌توان انتظار داشت بیماری از کشور بیگانه با خیالی آسوده خود را به دست پزشکان و متخصصان آن بسپارد؟
به گفته لنکرانی بیمارستان هلال احمر ایران در دبی به تنهایی 30 درصد بیماران سرپایی را در این کشور تحت پوشش قرار می‌دهد و هنوز هیچ بیمارستانی نتوانسته این رکورد را در این مورد بزند. آیا این می‌تواند مفهومی بجز نادیده گرفتن نیروها و استعدادهای داخلی و بی‌توجهی به صنعت توریسم درمانی باشد؟
ادعا می‌کنیم!
جاذبه‌های طبیعی و وجود آبهای گرم و معدنی در کشور ما همچنان درگیر بی‌توجهی مسئولین است و از سوء مدیریت رنج می‌برد.
محمد شریف ملک زاده، معاونت فرهنگی سازمان میراث فرهنگی ضمن بیان اینکه در طی 28 سال گذشته تا به حال هیچ اقدامی در زمینه گردشگری و توریسم درمانی نشده و حتی یک سایت مستقل درباره گردشگری و سلامت ایجاد نشده است، به همشهری می‌گوید: «هم اکنون ما در 95 درصد از استان‌های کشور آبهای معدنی با خواص درمانی داریم که متاسفانه رها شده‌اند و توسعه زیر ساخت‌ها در این آبها به فراموشی سپرده شده، به طوری‌که ما هیچ اطلاع دقیقی در مورد خواص درمانی این آبها نداریم، ولی همواره ادعا کرده‌ایم از بهترین مقام در صنعت اکوتوریسم جهانی برخوردار هستیم.»
وی با بیان اینکه مراکز درمانی که به این بیماران خدمات ارائه می‌کنند، باید هر 6 ماه یک‌بار مورد بررسی قرار گیرند، ادامه می‌دهد: «بعضی هنوز واژه گردشگری سلامت را به مفهوم توریسمدرمانی خلاصه می‌کنند. توریسمدرمانی یکی از زیر شاخه‌هایی است که به عنوان گردشگری سلامت تعریف می‌شود.
البته این حوزه هم مشکلات خاص خودش را دارد. هنوز ما از ورودی‌های کشور که به عنوان درمان وارد می‌شوند اطلاع خاصی نداریم. توریست‌هایی که تحت عنوان درمان وارد کشور می‌شوند، اصلا مشخص نیست که باید به کجا مراجعه کنند و همین باعث می‌شود که این افراد مبلغی شوند بر ضد سلامت و گردشگری.»
بیمارستانی شبیه هتل
اگر تعریف گردشگری پزشکی، مسافرت به منظور درمان یک سری از بیماری‌ها و یا انجام یک نوع عمل جراحی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است، پس می‌توانیم تصور کنیم که یک بیمار خارجی وقتی وارد مراکز درمانی ما می‌شود، در درجه اول نسبت به وضعیت ظاهری آن مرکز چه قضاوتی خواهد کرد.
دکتر موید علویان، معاون سلامت وزارت با اشاره به اینکه بیمارستان‌های ما هم می‌توانند مثل بیمارستان‌های کشورهای پیشرفته در جذب گردشگران شبیه لابی هتل‌ها شوند، گفت: «متاسفانه وضعیت ظاهری بیمارستان‌های ما به گونه‌ای نیست که بیمار را ترغیب به ادامه روند درمان کند. همین امر باعث افزایش مشکلات در جذب گردشگران خارجی خواهد شد.»
دکتر علویان ضمن بیان اینکه وضعیت بیمه و تعرفه‌های این بیماران همچنان دارای مشکلات اساسی است ادامه می‌دهد: «ما هنوز نمی‌دانیم عده‌‌ای از بیمارانی که از کشورهای دیگر وارد می‌شوند چه نوع خدمات درمانی به آنها عرضه می‌شود و یا اینکه آیا آنها از روند درمانشان راضی هستند یا خیر.
هنوز خیلی از این بیماران بیمه نشدند و قانونی برای در نظر گرفتن بیمه مکمل برای آنها وجود ندارد. خیلی از بیماران ایرانی بیمه کشورهای پیشرفته را دارند تا در صورت نیاز به عمل جراحی به آن کشورها مسافرت کنند، ولی ما هنوز برای گردشگران خارجی این کار را نکردیم و هنوز تعرفه‌های درمانی آنها را به طور دقیق تعریف نکردیم.
گاهی نیز همان تعرفه‌ای که مربوط به بخش دولتی هست از این بیماران گرفته می‌شود و اصلا توجهی به اینکه بیمار چه شرایطی دارد، نمی‌شود.»
نگاهی به روند پیشرفت کشورهایی مثل مراکش، هند و مالزی در جذب گردشگران نشان می‌دهد این کشورها با ایجاد رقابت در مبلغ خدمات، ایجاد تسهیلات، ایجاد امنیت برای توریست‌ها و ایجاد اماکنی به نام شهر سلامت، در این زمینه بسیار موفق عمل کرده‌اند، ولی در کشور ما هنوز حتی تبلیغاتی که امکانات و جذابیت‌های کشور ما را برای گردشگران معرفی کند، وجود نداشته است.
به گفته دکتر علویان مشکلات اساسی ما این است که ما در مراکز درمانی حتی یک بروشور برای معرفی خدماتمان به توریست‌ها نداریم؛ هیچ کدام از مجلات علمی ما دو زبانه نیستند و استانداردها هنوز تعریف نشده‌اند تا اقدامات درمانی بر روی بیماران خارجی بدون عارضه باشد. همه این عوامل باعث می‌شود نه تنها جذب توریست صورت نگیرد بلکه حتی نتوانیم جلوی خروج بیماران خودمان را از کشور بگیریم.
یک بند اجرا نشده دیگر از قانون
قانون برنامه چهارم وزارت بهداشت را مکلف کرده که 30 درصد ارز مورد نیاز خود را از جذب گردشگری سلامت به دست آورد. با این حال هنوز تمهیدات لازم در این خصوص بکار گرفته نشده است.
دکتر اعتمادیان، رییس بیمارستان شهید هاشمی‌نژاد تهران در بخش دیگری از همایش گردشگری سلامت در این باره گفت: «شرایط ما در بخش دولتی به گونه‌ای نیست که بتوانیم بیمار خارجی را جذب کنیم. بیماری که می‌خواهد چیزی حدود 350 دلار هزینه کند باید امکانات خوبی هم در اختیارش گذاشته شود. ما در بخش دولتی برای درمان بیماران یارانه دریافت می‌کنیم و اگر قرار باشد که بیمار خارجی هم به مجموعه درمانی ناقص ما اضافه شود نه تنها دردی دوا نمی‌شود بلکه به مشکلات نیز اضافه خواهد شد.»
دکتر اعتمادیان در گفت‌وگو با همشهری نیز با بیان اینکه مطالعات نشان می‌دهد 7 درصد افرادی که به کشورهای دیگر مراجعه می‌کنند، به خاطر درمان است گفت: «در ایران آمارهای سال 83 نشان می‌دهد که حدود 12 هزار نفر و در سال 84 حدود 17 هزار نفر به خاطر آب درمانی به کشور ما مراجعه کرده‌اند.
یعنی امروزه بیشترین انگیزه توریست‌ها در کشور ما استفاده از چشمه‌های طبیعی و آبهای معدنی است در حالیکه ما در بیمارستان‌ها پزشکان حاذقی را داریم که می‌توانند بیماران خارجی را جذب کنند و بعد از آن باید شاخصه‌های نیروی انسانی را تقویت کنیم تا بتوانیم بیمار خارجی را جذب کنیم.
هر مرکز درمانی که بخواهد پذیرای بیمار خارجی باشد باید یک دوره را بگذراند. بهره‌وری را در خودش افزایش دهد و از ابزارهای نوین مدیریتی استفاده کند. برای بیماران بیمه مکمل را در نظر بگیرند و از سرمایه بخش خصوصی و دولتی استفاده کنند که متاسفانه در کشور ما این دو بخش با هم هماهنگ نیستند.»
هم اکنون وزارت بهداشت برای توسعه توریسم درمانی تهیه طرح جامع توریسم درمانی کشور را در نظر دارد که یکی از برنامه‌هایی است که هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است و بخشی از مقررات این طرح در معاونت سلامت وزارت بهداشت قابل تصویب است. بخشی دیگر نیز که مستلزم تکالیف قانونی است، باید به تصویب هیات دولت برسد.
از جمله موارد مورد تاکید در این طرح، تلاش برای جذب بیمار، فراهم شدن مقدمات برای ورود بیمار به ایران، نظارت بر مراکز درمانی و جمع‌آوری آمار بیماران است و براساس این طرح بیمارستان‌ها و موسسات درمانی فعال در بحث توریسم درمانی باید در زمره بیمارستان‌های درجه یک باشند و مجموعه‌ای از سرویس‌های مناسب درمانی را نیز ارائه دهند.
اگر فراموش نکنیم که در منطقه‌ای ساکن هستیم که 245 میلیون نفر در اطراف آن ساکن کشورهای عربی هستند و درصد بسیار بالایی از آنها در کشورهای اروپایی و آمریکایی خدمات پزشکی و درمانی می‌گیرند، می‌توانیم تصور بکنیم که بیماران این کشورها به جای رفتن به کشورهای دور، اگر به کشور ما مراجعه کنند، چه میزان می‌توانند به اقتصاد سلامت ما کمک کنند.
این تنها یک روی سکه توریسم درمانی است. روی دیگر سکه، اعزام متخصصان و پزشکان به خارج از کشور است و در آن زمینه هم کشور ما می‌تواند توانمندی‌های خود را به معرض دید جهانیان بگذارد.