در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز همه پرسی به عنوان یک اصل، پذیرفته شده است. نوع حکومت یعنی جمهوری اسلامی با خواست و رای مردم و تاکید و تایید امام خمینی قدس سره تعیین شد و استقرار یافت.
در قانون اساسی انتخاب ارکان نظام مانند انتخاب رئیس‌جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، بازنگری قانون اساسی بر عهده مردم نهاده شده است، از آغاز پیروزی انقلاب تاکنون بیش از 20 مرتبه انتخابات داشته‌ایم و خود این مساله یکی از بهترین نشانه‌های آزادی و مردمی بودن نظام جمهوری اسلامی ایران یعنی مردم‌سالاری دینی می‌باشد.
با این که اصل همه پرسی امری پذیرفته شده است ولی برخی مسائل مربوط به آن نیاز به پژوهش و بررسی دارد از قبیل: نقش همه‌پرسی، حجیت رای اکثریت، وظیفه اقلیت‌ها در این رابطه، آیا همه پرسی در اسلام سابقه دارد یا نه؟ آیا در اثبات آن می‌توان به بیعت‌های صدر اسلام استدلال کرد یا نه، و ده‌ها مساله دیگر از این قبیل. بررسی این مسائل نیاز به بحث دارد که فعلا امکانش نیست.
یکی از مسائل مربوط به انتخابات، اخلاق انتخاباتی است که از بنده خواسته شده در این رابطه سخن کوتاهی داشته باشم.
این مطلب را می‌دانیم و در کتب اخلاق اثبات رسیده که امور اخلاقی در اسلام از جایگاه بسیار والایی برخوردارند و نمی‌توان آنها را کم ارزش دانست و نسبت به رعایت آنها بی‌تفاوت بود. چنان که اجرای کامل احکام و قوانین سیاسی، حقوقی، جزایی، قضایی، اقتصادی اسلام در اسلامی شدن نظام نقش دارد و مسوولان مربوطه باید به پیاده کردن آنها مقید باشند.
التزام و رعایت امور اخلاقی نیز همین گونه است. مسوولان نظام نیز وظیفه دارند در انجام وظایف خود به رعایت اخلاق اسلامی ملتزم باشند و اگر در این رابطه کوتاهی کنند گناهکارند و به نظام اسلامی نیز خیانت می‌کنند.
یکی از کارهای مربوط به نظام اسلامی برگزار کردن انتخابات صحیح است. که با همکاری مردم و همه مسوولین مربوطه انجام می‌گیرد. در انجام این کار مهم و سرنوشت ساز باید اخلاق اسلامی کاملا رعایت شود.
انتخابات را در صورتی می‌توان صحیح و اسلامی دانست که مسوولین مربوطه در همه مراحل، عدالت و انصاف، امانتداری، حفظ آبرو و حرمت مومن، اجتناب از خیانت و تقلب، خودداری از دروغ و تهمت، و اسراف و تبذیر، را جدا رعایت کنند. و در انجام این مسوولیت بزرگ اسلامی ارتکاب هیچگونه خلافی توجیه پذیر نیست.
مسوولین امر انتخابات را به چند دسته می‌توان تقسیم کرد: دسته اول عموم مردم و شهروندان کشور یعنی رای‌دهندگان در این رابطه چند تذکر دارم:
تذکر اول: شرکت در انتخابات یک وظیفه شرعی و ملی است. از این جهت شرعی است که بهترین وسیله است برای بقاء تداوم و اقتدار نظام اسلامی و حفظ نظام اسلامی بر همگان واجب است. و بدین جهت یک وظیفه ملی است که استقلال و عظمت کشور بدان بستگی دارد و عموم شهروندان از آن بهره می‌گیرند.
امام خمینی قدس سره در این رابطه می‌گوید: وصیت من به ملت شریف این است که در تمام انتخابات، چه انتخابات رئیس جمهوری و چه نمایندگان مجلس شورای اسلامی، و چه انتخابات خبرگان در صحنه باشند، و اگر مسامحه نمایند و خبرگان را روی موازین شرعیه و قانون انتخاب نکنند چه بسا خساراتی به اسلام و کشور وارد شود که جبران پذیر نباشد چه بسا در بعضی مقاطع عدم حضور و مسامحه گناهی باشد از گناهان کبیره. ملت شریف و مبارز ایران! دشمنان اسلام در خارج و داخل تبلیغات زهر‌آگین خود را شروع کرده‌اند و چنین وانمود می‌کنند که مردم در این انتخابات بی‌تفاوت‌اند و به سردی و سستی گرائیده‌اند، می‌خواهند شما را متهم کنند که از جمهوری اسلامی روبرگردانیده‌اید، از شما ملت مبارز انتظار دارم که با شرکت همگانی خود یاوه سرایان را رسوا کنید. باید شما و ملت بدانید که این مجلس خبرگان پشتوانه کشور است و برای حفظ امنیت کشور و حفظ استقلال و آزادی آن است.
مقام معظم رهبری در این رابطه فرمود: شرکت در انتخابات مجلس خبرگان را مثل یک واجب شرعی واجب و لازم بشمارید، و تمام آحاد ملت مشمول این شرایط هستند... ملت عزیز توجه داشته باشند که مجلس خبرگان پایگاه و جایگاه بسیار رفیع و با عظمتی دارد.
در حساس‌ترین و خطرناکترین لحظات زندگی ملت و نظام ما، این مجلس است که باید به داد ملت برسد، این منتخبان ملتند که باید در این لحظه خطیر دین خودشان را به ملت ایفا کنند.
انتخاب رهبر، کار مهم و اساسی و بسیار تعیین کننده‌ای است که بر عهده خبرگان است، چیز کمی نیست، این مجلس جایگاه خیلی مهمی دارد. مردم باید این انتخابات را دست کم نگیرند همه باید شرکت کنند.
تذکر دوم: انتخاب اصلح – گرچه به همه کسانی که صلاحیت آنان به وسیله شورای نگهبان تایید شده می‌توان رای داد ولی انتخاب شایسته‌ترین آنها اولویت دارد. در انتخاب افراد کاملا دقت کنید. به کسانی رای بدهید که از جهت علم و تقوا و آشنایی به حوادث زمان و موقعیت اجتماعی بر دیگران برتری دارند، یعنی اصلح هستند. چون مجلس خبرگان پشتوانه رهبری است. هر چه وزین‌تر و فعالتر باشند موقعیت رهبری نیز قوی‌تر خواهد بود.
مقام معظم رهبری در این رابطه می‌فرماید: هم‌چنان که اصل انتخابات یک تکلیف الهی است انتخاب اصلح هم یک تکلیف الهی است. ملت در انتخاب خبرگان باید با بصیرت عمل کند. چشم‌هایتان را باز کنید و از خدا بخواهید و ببینید چه کسانی را انتخاب می‌کنید.
افراد صالح و مومن و لایق. افرادی که می‌توانند مصلحت دین و دنیای مردم را تشخیص دهند، افرادی که دارای تقوای کافی هستند و آنها را از لغزش باز می‌دارند. افراد عالم انقلابی و کسانی را که تجربه‌های گذشته نشان داده است که در خط درست حرکت کرده‌اند و راه درست را شناخته‌اند.
تذکر سوم: اگر شرکت در انتخابات و رای دادن یک تکلیف شرعی و ملی است باید با تحقیق و کنجکاوی فرد اصلح را بشناسید و به او رای مثبت بدهید. رای سفید یا باطله را در صندوق ریختن تضییع فرصت است و تکلیف را ساقط نمی‌کند.
دسته دوم: مسوولین برگزار کننده انتخابات در مراحل مختلف مانند: شورای نگهبان در تایید صلاحیت کاندیداها و نظارت بر صحت اجرای انتخابات، وزارت کشور، ناظرین بر صندوق‌ها، همه کسانی که در رای‌گیری، قرائت آراء و اعلام نتایج آراء دخالت دارند. به این عزیزان عرض می‌شود که شما امانتدار آراء مردم هستید. امانتداری یک وظیفه اسلامی و اجتماعی است و خیانت در آن به هر صورت، تضییع حقوق و گناهی است بزرگ.
همواره خدا را منظور بدارید. حق هیچکس را تضییع نکنید، گرچه با یک رای باشد و بدانید که باید در قیامت پاسخگوی آن باشید. در این مقام که هستید از هیچ یک از کاندیداها جانبداری نکنید، گر چه به او علاقه داری، خودت به هر کس که میل داری رای بده، ولی حق نداری به نفع او در مراحل مختلف انتخابات تقلب کنی که تقلب در انتخابات خلاف قانون و شرع است و زیبنده نظام اسلامی نیست.
مقام معظم رهبری در این رابطه می‌فرماید: یک جمله هم به برادرانی که از شورای نگهبان یا وزارت کشور مسوول برگزاری انتخابات خبرگان هستند عرض می‌کنم: به شما برادران مسوول، اعم از نظار و هیئات اجرایی عرض می‌کنم که مواظب باشید کارتان سرسوزنی از معیار قانونی تخطی نکند. نظرات و سلایق شخصی را کنار بگذارید.
این که کسی به خاطر تشخیصی که از دین و انقلاب اسلام و رهبری و ملت و دولت دارد، یک نفر را تقویت کند، یک نفر را رد کند، یک نفر را تضعیف کند، یکی را یک خرده جلو بکشد، یکی را یک خرده عقب بزند خلاف ضابطه است... ضابطه همین است که در دست شما است، طبق همین ضابطه، دقیق، بدون رعایت حب و بغض، بدون رعایت خط و خطوط و بدون رعایت جهات سیاسی عمل کنید.
دسته سوم: مسئولین تبلیغات انتخاباتی. برای شرکت گسترده مردم در انتخابات از دو جهت نیاز به تبلیغات است، یکی تبلیغ و تشویق مردم به احساس وظیفه و شرکت در انتخابات، دیگری شناخت صحیح و معرفی افراد انتخاب شونده، تا رای دهندگان از روی بصیرت وارد عمل بشوند و بتوانند فرد اصلح را انتخاب کنند. در این دو جهت رسانه‌های عمومی مخصوصا صدا و سیما بزرگترین نقش را دارند. صدا و سیما یک وسیله همگانی است و به عموم مردم تعلق دارد. مسوولین مربوطه در معرفی افراد حق و عدالت و مساوات را رعایت کنند، هیچ یک از آنها را بر دیگری ترجیح ندهند وگرنه شرعا مسوول خواهند بود.
افراد انتخاب شونده نیز می‌توانند با سخنرانی، تبلیغ در روزنامه‌ها، اطلاعیه‌ها و پوسترها امتیازات و نکات مثبت خودشان را بیان کنند اما شرعا و اخلاقا حق ندارند از رقیب خود عیبجویی و آبروریزی و تخریب کنند و شخصیت او را بشکنند. چون توهین به مومن حرام است و زیبنده مسوولین نظام نیست. در تبلیغات از اسراف و تبذیر و پخش پوسترهای رنگی آن هم در حد زیاد نیز باید اجتناب کرد.
امام خمینی در رابطه با تبلیغات انتخاباتی می‌فرماید: هیچ مقامی و حزبی و گروهی و شخصی حق ندارد به دیگران که مخالف نظرشان هستند توهین کند یا خدای ناکرده افشاگری نماید. از آقایان کاندیداها و دوستان آنها انتظار دارم که اخلاق اسلامی و انسانی را رعایت کنند... از هرگونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد خودداری نمایند که برای پیشبرد مقصود ولو اسلامی باشد ارتکاب خلاف خلاق مطرود و از انگیزه‌های غیر اسلامی است.
مقام معظم رهبری نیز در این رابطه می‌فرماید: کسانی که می‌خواهند در این صحنه مطرح شوند یا کسانی را مطرح کنند مواظب باشند، مواظب موازین شرعی باشند. اگر شما خواستید کسی را معرفی کنید او را معرفی کنید ولی دیگری را نفی نکنید، هیچ کس، هیچ دسته، هیچ جمعی نباید به خودشان اجازه دهند که به کسانی که قبولشان ندارند اهانت کنند.
در خاتمه گفتنی است که عیبجویی و غیبت و افشاگری و تخریب چهره مومنین از گناهان بزرگ است که در احادیث شدیدا از آن نهی شده است. به عنوان نمونه بدین حدیث توجه کنید:
پیام گرامی اسلام فرمود: ای کسانی که با زبان مدعی ایمان هستید ولی ایمان در قلبتان نفوذ نکرده است، از مردم غیبت نکنید، در صدد یافتن عیوب آنها برنیایید، زیرا هر کس که از برادر مومنش عیبجویی کند خدای متعال نیز عیب او را کشف و رسوایش می‌سازد، گر چه در داخل خانه‌اش باشد.
(جامع السعادات، ج 2، ص 270)
بدین امید که در انتخابات آینده همه مسوولان مربوطه اخلاق اسلامی را کاملا رعایت کنند و شاهد هیچگونه عمل خلاف شرع و اخلاق نباشیم.