عوامل موثر در تغییرات ارتباطی
پنج عامل تکنولوژیک در تغییرات ارتباطی نقش مهمی ایفا کرده‌اند این پنج مولفه که در چهار مرحله، نوشتار، چاپ، ارتباطات دوربرد و ارتباطات تعاملی (دوسویه‌گی) (interactive) بروز کرده‌اند، به قرار زیر هستند:
۱) تکنولوژی‌های مخابره (Transmission): تکنولوژی‌هایی که در مخابره نقش داشتند مثل ماهواره و کابل و سیم
۲) تکنولوژی‌های مینیاتوری (Miniaturization): کوچک شدن ابعاد تکنولوژی‌ها از عوامل موثر دیگر بر تغییرات ارتباطی بود. مثلا پرتابل شدن کامپیوتر که خود باعث تغییرات مهمی در کاربری آن شد.
۳) تکنولوژی‌های انباشت و بازیافت (Storage & Retrieval): این نوع تکنولوژی‌ها به انباشت رقمی (Digital) اطلاعات کمک کرده و به این ترتیب ضمن فشرده سازی حجم اطلاعات (نظیر کارکرد دیسکت‌ها و سی دی رام) به طبقه بندی و بازیافت سریع آن نیز کمک کردند
۴) تکنولوژی‌های نمایش (Display): این نوع تکنولوژی‌ها مثل مانیتورها و صفحات نمایش نیز با قابلیبت‌هایی که به وجود آوردند، تغییرات مهمی ایجاد کردند.
۵) تکنولوژی‌های کنترل (Control): که توسط کامپیوتر ایجاد شد و باعث اعمال کنترل بیشتر بر جریان ارتباط شد.
ویژگی‌های وسایل ارتباط همگانی
برای تکنولوژی‌های ارتباطی همگانی ۶ ویژگی مهم قایل می‌شوند:
۱) تعاملی بودن (Intractivity): این یکی از ویژگی‌های مهم رسانه‌های نوین است که کامپیوتر یک جزؤ برجسته آنرا تشکیل می‌دهد. به عبارت بهتر؛ این حالت نظیر ارتباط چهره به چهره است بطوری که کاربر (User) می‌تواند متقابلا پاسخ بدهد (To talk back).
در حقیقت، اکنون وسایل ارتباطی نوین هر دو ویژگی کانال‌های بین فردی و کانال‌های رسانه‌های جمعی را دارا هستند.
به دیگر زبان در ماهیت یک‌سویه اطلاعات از فرد به جمع (one to many flow) تغییر به وجود آمده (در زمینه رسانه‌های الکترونیک) و همان حالتی که به عنوان تعاملی از آن یاد شد ایجاد شده است. در این حالت، فرستنده و گیرنده در یک حالت کنش و واکنش متقابل قرار دارند. (مثل وبلاگ)
۲) جمع زدایی (Demassification): جمع زدایی نیز از ویژگی های منحصر به فرد رسانه‌های نوین است. با این ویژگی کنترل سیستم های ارتباطی، از "تولیدکننده پیام" به "مصرف کننده پیام" منتقل شده است.
برخلاف گذشته که پیام‌های رسانه‌ها، کلی منتشر می‌شد و مثلا یک مجله به درد اکثر اعضای خانواده می‌خورد و در آن از ورزش، سیاست، تا آشپزی و… وجود داشت، حالا نشریات تخصصی به وجود آمده‌اند و مخاطبان خاص خود را دارند.
به دیگر سخن از "جمع سازی" فاصله گرفته و به وادی "افراد" کشیده شده‌ایم. در زمینه سخن پراکنی و پخش نیز از Broadcasting به سوی Narrowcasting در حرکت هستیم.
۳) ناهمزمانی (Asynchronous): قبلا باید منتظر می‌شدیم تا روزنامه منتشر شود. اما الان می‌شود، قبل از انتشار روزنامه از طریق کامپیوتر و مودم به روزنامه رفت و اخبار موردنظر را خواند. قبلا باید همه یک فیلم را از تلویزیون می‌دیدند، ولی حالا می‌توان با استفاده از امکان "ویدئو درخواستی" (Video on demand) از طریق یک کلوب ویدیویی فیلم دلخواه خود را ببینیم.
تکنولوژی‌های نوین ارتباطی بر عنصر زمان به عنوان متغیر تعیین کننده غلبه کرده‌اند. حالا تکنولوژی‌های نوین این قابلیت را دارند که ارسال و دریافت پیام را در زمان دلخواه فرد صورت دهند و این نیز بخشی از انتقال کنترل از منبع به گیرنده است.
۴) تمرکززدایی (Decenteralization): در تکنولوژی‌های نوین ارتباطی این ما هستیم که مرکزیت داریم حالا پیام‌ها را می‌توان مثل بسته‌های پستی در منزل دریافت کرد به عبارت دیگر ارتباطات مثل سابق "جمعی" عمل نمی‌کند و سفارش پذیر شده است.
همانطور که قبلا به طور مثال برای داشتن تماس تلفنی باید حتما در خانه حضور می‌داشتیم -ارتباط خانه به خانه- ولی حالا تلفن موبایل این مشکل را حل کرده و ارتباطات تلفنی را نقطه به نقطه کرده است.
۵) ظرفیت بیشتر (Higher capacity): تکنولوژی‌های نوین اطلاعاتی ظرفیت گردآوری و توزیع اطلاعات را افزایش داده‌اند. حافظه‌های عظیم کامپیوترها و قدرت انتقال بی‌سابقه اطلاعات از طریق فیبرهای نوری و پدیده بزرگراه‌های اطلاعاتی و همچنین بروز عباراتی چون "عصر اطلاعات"، "ابر بزرگراه‌های ارتباطی" و… از این پدیده خبر می‌دهند.
۶) انعطاف پذیری (Flexibility): با کمک تکنولوژی‌های نوین اطلاعاتی می‌توانیم هر وقت لازم است وارد سپهر اطلاعات شویم. این انعطاف پذیری اوج تعاملی شدن ارتباطات است.
جامعه اطلاعاتی و عصر شهروندان الکترونیک
تکنولوژی‌های نوین ارتباطی باعث تولد جامعه اطلاعاتی (Information society) شده‌اند. جامعه اطلاعاتی به جامعه‌ای گفته می‌شود که در آن اکثریت نیروی کار مرکب از کارگزاران اطلاعاتی است.
آمریکایی‌ها می‌گویند این جامعه بطور مشخص از سال ۱۹۵۶ در امریکا متولد شده و آن زمانی بوده که میزان کارمندان دفتری در امریکا یعنی دست اندرکاران امور اطلاعاتی و ارتباطی از تعداد کارگران بیشتر شده است. در این دوران ۶۰ درصد نیروی کار به تولید اطلاعات اشتغال داشته و ۱۳ درصد هم به تولید محصولات مشغول بوده‌اند.
جامعه اطلاعاتی یک جامعه به اصطلاح پست مدرنیستی به حساب می‌آید که بر تولید اطلاعات و باورها و تصورات متکی است. در حالی که جامعه مدرن (عصر انقلاب صنعتی) بر تولید جمعی محصولات کارخانه‌ای استوار بود.
به عبارت بهتر؛ می‌توان گفت مشخصه عصر مدرن، کارخانه و تولید جمعی محصول بر روی زمین و مشخصه عصر پست مدرن، اطلاعات، الکترونیک، ژنتیک و هوا و فضا است که نقطه شروع آن نیز شاید پرواز شاتل (۱۹۸۱) بوده که ارتباطات دوربرد را به کامپیوتر گره زد.
حالا در این دوران، شبکه منسجم ارتباطات جهان از اهمیتی هم سنگ با جامعه اطلاعاتی برخوردار شده است. در جامعه اطلاعاتی، گرانبهاترین کالا "اطلاعات" است.
حالا با "فکر سالارها" سروکار داریم و به جای "پرولتاریا" با "فکر کارها" (cognitaria).
هنوز در این جامعه اطلاعاتی هم شمال و جنوب وجود دارد: داراها و ندارهای اطلاعات. اجلاس سران درباره جامعه اطلاعاتی در ژنو (۱۰ تا ۱۲ دسامبر ۲۰۰۳) و اجلاس بعدی در تونس (۱۶ تا ۱۸ نوامبر ۲۰۰۵)، مقدمه‌ای برای تکوین مفهوم و ماهیت جامعه اطلاعاتی است.
فردای ارتباطات
الف) حامل‌های مشترک (common carries) حرف اول و آخر ارتباطات همگانی فردا است. حامل‌های مشترک همان امکانات ارتباطی همگانی هستند (تلفن، تلگراف، نامه، فاکس و کامپیوتر) که در آنها عین پیام بدون دستکاری و ادیت (edit) مخابره می‌شود. دو ویژگی حامل‌های مشترک از این قرار است:
۱) در اختیار همه هستند.
۲) در محتوای پیام دخالتی صورت نمی‌گیرد.
ب) از سوی دیگر، هنوز معلوم نیست با توجه به دگرگونی‌های مطروحه در تولید، توزیع و کنترل اطلاعات و ارتباطات، آیا آزادی‌های رسانه‌های نوشتاری بر ارتباطات حاکم می‌شود یا محدودیت‌های ارتباطات الکترونیک که همان رادیو و تلویزیون هستند.
ج) وجوه اختلافات رسانه‌ها کاهش می‌یابد و کاربردهایشان به هم نزدیکتر می‌شود و به عبارت دیگر، کاربردهای خصوصی و عمومی رسانه‌ها نزدیکتر خواهد شد. تلویزیون هم دیدنی است و هم وسیله‌ای برای خرید.
د) ظاهر ارتباطات دمکراتیک‌تر می‌شود. چون گیرنده فقط گیرنده نیست و می‌تواند در اثر تعامل به فرستنده هم تبدیل شود. به هر حال آنچه از هم اکنون در انقلاب ارتباطات قابل رویت است دیگر به کتاب‌های ژول ورن و ایزاک اسیموف تعلق ندارد:
تابلوهای الکترونیک بر دیوارها نصب شده‌اند، کتاب‌ها دیجیتال شده‌اند و تلویزیون‌های کامپیوتری، دیدن کنسرت‌ها و مسابقات ورزشی را از درون اتاق‌ها بطور زنده امکانپذیر ساخته‌اند، بانک اطلاعات در کنج خانه‌ها قد علم کرده و اکنون جهانگردی از طریق اینترنت و یا تغییر پیاپی کانال‌های تلویزیونی امکان پذیرست و در عین حال به لطف تکنولوژی تعاملی، سینمای مطابق میل همه هم به عرصه آمده است چرا که با فشار یک دکمه می‌شود مسیر سوژه را به سوی فرجام دلخواه تغییر داد. در انتقال ارتباطات آنچه بیشتر از همه مشهود است، مرگ مسافت و فاصله است، مرگی که محصول عبور از بزرگراه‌های اطلاعاتی و در راس آنها اینترنت و رسیدن به جامعه اطلاعاتی است