مردم به آن قطار، ماشین دودی می‌گفتند که به خاطر بخاری بود که از دودکش آن خارج می‌شد. ماشین دودی نخستین تراموای تهران بود با 2ایستگاه که از نزدیک خیابان دروازه خراسان (میدان قیام فعلی) به جلوی در شاه عبدالعظیم در شهرری می‌رسید. امروز با گذشت صد سال از آن زمان این اتوبوسهای تندرو هستند که جایگزین ماشین دودی‌ها شدند؛ در کلانشهری که طی 10سال اخیر ترافیک، جابه‌جایی و حمل‌ونقل یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولانش شده است.
سامانه اتوبوسهای تندرو موسوم به بیآرتی یکی از اقتصادی‌ترین سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی است که می‌تواند به‌صورت شبکه‌ای کامل و با سرعت و کیفیت بالا مسافران را از نقطه‌ای به نقطه دیگر تا حد ظرفیت مترو جابه‌جا کند. این سیستم امکان جابه‌جایی سریع، راحت و ایمن مسافران را با در نظر گرفتن حق تقدم نسبت به سایر وسایل نقلیه با امکان خدمات‌رسانی مناسب به مسافران فراهم می‌کند.
سامانه اتوبوسهای تندرو در بسیاری از کلانشهرهای آمریکای جنوبی و تعدادی از شهرهای آسیا، استرالیا، اروپا و آمریکای‌شمالی در دست بهره‌برداری است و در سال‌های اخیر در بیش از 100شهر در 5قاره جهان اجرایی شده است.
BRT یا اتوبوس؟
BRT مخفف Bus Rapid Transit است؛ یعنی سیستم اتوبوسهای پرسرعت. بیآرتی تلفیقی از همه روش‌هایی است که تاکنون برای افزایش سرعت اتوبوس‌ها استفاده می‌شد. شاید به همین دلیل است که اغلب مردم دنیا ترجیح می‌دهند از همان واژه اتوبوس برای اشاره به اتوبوسهای سیستم بیآرتی استفاده کنند.
سیستم اتوبوسهای پرسرعت نامش را از سیستم «حمل‌ونقل پرسرعت» وام گرفته است که در آن برای وسایل نقلیه عمومی از خطوط ویژه استفاده می‌شود.
در طراحی شبکه اتوبوسرانی تندرو «تعیین مسیر خطوط اتوبوسرانی» و «تخصیص ناوگان مناسب»، 2مسئله عمده در بهینه‌سازی وضعیت عملکرد سیستم به شمار می‌آیند. هر دستگاه اتوبوس بیآرتی دوکابینه 180مسافر را جابه‌جا می‌کند، در حالی که این تعداد با حدود 120دستگاه خودروی شخصی که به‌طور معمول تک‌سرنشین هستند برابری می‌کند.
از کجا به کجا؟
خط یک شرقی- غربی است در مرکز تهران که تهرانپارس را به آزادی وصل می‌کند. خط شماره 2 که شمالی- جنوبی است و میدان آزادی را به پایانه خاوران وصل می‌کند.
خط 3 نیز از جنوب شرق تا شمال شرق کشیده شده است از میدان بسیج تا بزرگراه رسالت، خط شمالی- جنوبی ولی‌عصر تجریش تا راه‌آهن و خط بزرگراه چمران از چهارراه پارک وی تا ترمینال جنوب از دیگر خطوط تندرو است.
خطوط یک و 2 سامانه تندرو بیش از 7/18کیلومتر امتداد دارد. خط‌یک مسافران را از میدان آزادی تا پایانه شرق در مسیر خیابان‌های آزادی، انقلاب و دماوند و خط2 از میدان آزادی تا پایانه خاوران از مسیر بزرگراه آیت‌الله سعیدی و خیابان‌های قزوین و هلال احمر و مولوی جابه‌جا می‌کنند. خط 3 اتوبوس‌های‌تندرو نیز در بزرگراه بسیج در جنوب شرق تهران فعالیت می‌کند.
ظرف 2هفته آینده خط4 این اتوبوس‌ها در محور شمالی به طول 13کیلومتر از مسیر جنوب به شمال بزرگراه شهید چمران آغاز به کار می‌کند. خط 4 اتوبوسهای تندرو، از میدان جمهوری اسلامی آغاز و با عبور از میدان توحید، پل نصر و پل‌مدیریت به پارک وی می‌رسد و به میدان تجریش منتهی می‌شود.
و اینک خط 4
خط 4 اتوبوسهای تندرو در یکی از پر رفت‌وآمدترین محورهای تهران اجرا می‌شود. این خط از میدان جمهوری اسلامی به سمت شمال آغاز می‌شود و با عبور از میدان توحید، پل نصر و پل مدیریت به پارک وی متصل شده و به میدان تجریش منتهی می‌شود. بعد از بهره‌برداری از فاز اول این خط، اجرای ادامه مسیر به سمت جنوب نیز آغاز می‌شود و با عبور از بزرگراه شهید نواب صفوی، میدان بهمن، بزرگراه شهید تندگویان و بزرگراه بعثت به پایانه جنوب منتهی می‌شود.
خط 4 اتوبوسهای تندرو با خط 2 مترو در تقاطع خیابان آذربایجان و خطوط 4 و 6 مترو در تقاطع خیابان‌های آزادی و جلال آل احمد در آینده مجاورت خواهند داشت.
عملیات گاردریل بندی مسیر جنوب به شمال این خط تقریباً از محل دوربرگردان مقابل نمایشگاه گل‌و‌‌گیاه آغاز شده و تا ابتدای سئول انجام شده است. جداسازی مسیر تندرو تقریباً تکمیل شده و برخی از اصلاحات هندسی در مسیر در حال اجراست.
به موازات عملیات عمرانی، عرض سواره‌رو ثابت شده و عملیات نصب پله در بزرگراه چمران در مسیر خط بیآرتی آغاز شده است.
خدمات‌رسانی با اتوبوس اضافه!
سهم حمل‌ونقل عمومی از کل سفرهای شهر تهران پس از اجرای خط 4 اتوبوسهای تندرو 2/1 درصد افزایش و زمان تاخیر بر حسب وسیله- ساعت 2/2 درصد نسبت به وضع موجود در کل شبکه معابر شهری کاهش می‌یابد. حجم مسافر جابه‌جا شده در ساعت اوج صبح در محور شمالی خط 4 اتوبوسهای تندرو 31درصد نسبت به وضع موجود افزایش پیدا می‌کند.
با اجرای این خط مصرف بنزین بر حسب لیتر 3/2درصد نسبت به وضع موجود کاهش می‌یابد. همچنین اثرات خط 4 اتوبوسهای تندرو بر بهبود محیط‌زیست شامل کاهش انتشار آلاینده‌هاست. با اجرای این خط انتشار آلاینده‌های هیدروکربن برحسب کیلوگرم 4درصد، اکسید کربن 2/2درصد و اکسید نیتروژن 3/0درصد نسبت به وضع موجود کاهش می‌یابد.
قرار است اتوبوسهای دوکابینه و تک‌کابینه در این مسیر به مسافران خدمات‌رسانی می‌کنند و تا نیمه دوم سال 700 اتوبوس جدید دوکابینه نیز وارد این خط می‌شود.
در اجرای خط تندرو در چمران، مسیر یکنواخت شده و در تمام فواصل سه خط عبوری برای خودروهای شخصی و یک خط عبوری برای اتوبوس‌ها در نظر گرفته شده است. بعد از احداث این خط ترافیک در این محدوده افزایش پیدا نمی‌کند چون عرض بزرگراه چمران در مقاطع مختلف تغییر کرده و تغییرات مداوم از 3 تا 6 خط باعث کندی حرکت و ایجاد گلوگاه ترافیکی شده است که با یکسان‌سازی عرض بزرگراه، این مشکل حل می‌شود. ممکن است ابتدای کار تراکم و توقف خودروها به چشم بخورد اما مشکل موقتی است و در آینده نزدیک رفع می‌شود.
و امروز 500هزار نفر در روز
خط اتوبوسهای تندرو در نخستین روزهای راه‌اندازی خود روزانه 135هزار نفر را جابه‌جا می‌کردند اما اکنون تعداد مسافران این سامانه روزانه به 500هزار نفر رسیده است. پیش‌بینی شده با احداث خطوط ده‌گانه اتوبوسهای تندرو و اتصال این خطوط به یکدیگر حداقل سه‌چهارم سفرهای اتوبوسرانی از طریق خطوط بیآرتی صورت بگیرد.