هم‌اکنون موضوع آلاینده‌های آلی فرار در هوای تهران مطرح است. اضافه شدن این آلاینده‌ها به آلاینده‌های قبلی به معنی این است که تهران به درجات بالاتری از آلودگی هوا رسیده. نخستین گزارش در مورد این آلاینده‌ها حدود 2ماه قبل توسط معصومه ابتکار، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران در صحن علنی این شورا ارائه شد و نتیجه آن تصویب یک فوریت طرح مبارزه با ترکیبات خطرناک آلاینده آلی فرار در هوای شهر تهران بود.
درست در همین ایام این بار از سوی وزیر بهداشت و درمان برای نخستین بار رسما اظهاراتی در باره آلودگی آب تهران مطرح شد تا نام وی به‌عنوان نخستین مقام ارشد حکومتی ثبت شود که به‌رغم همه فشارها رسما بحث آلودگی آب تهران به نیترات را تأیید کرد. در هرحال آنچه مسلم است اینکه دامنه آلودگی‌های زیست‌محیطی تهران به آب و هوای آن ختم نمی‌شود و حل مشکلات زیست‌محیطی تهران نیز صرفا با تأیید وجود این مشکلات قابل برطرف شدن نیست.
- حدود یک ماه پیش اعضای شورای شهر در پی شنیدن توضیحات شما در مورد وضعیت آلودگی هوا قانع شدند تا یک فوریت طرح کاهش آلاینده‌های آلی فرار در هوای شهر تهران را به تصویب برسانند. این آلاینده‌های آلی آیا ترکیبات جدیدی هستند و چه مخاطراتی از ناحیه آنها شهروندان تهرانی را تهدید می‌کند؟
گزارش من مربوط به لزوم کنترل بخارات بنزین و ترکیبات فرار حاصل از آن نظیر بنزن، تولوئین و گیزایلین می‌شد. مثلا یک نکته‌ای که شهروندان حتما باید به آن توجه داشته باشند این است که بوی بنزین داخل خودرو اصلا طبیعی نیست بلکه خطرناک است و می‌تواند عامل بروز سرطان خون باشد. نکته مهم دیگر این است که اینها ترکیبات جدیدی هستند که بر آلاینده‌های قبلی هوای تهران نظیر ازن، مونواکسید کربن، اکسیدهای گوگرد، ازت و ذرات معلق مثل دوده اضافه شده است.
در هرحال از حدود 3سال پیش، به آلاینده‌های آلی فرار جدید مشکوک شدیم و به‌ناچار به‌دلیل غفلت سازمان محیط‌زیست از شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران خواستیم تحقیقی را در این باره آغاز کند. همچنین شورای شهر تلاش کرد به جبران بخشی از عقب‌ماندگی‌هایی که ناشی از عدم‌انجام تکالیف دولت بود طرحی را به تصویب برساند تا از دولت بخواهد نسبت به کنترل بخارات بنزین در پمپ بنزین و خودروها اقدامات لازم را انجام دهد. همان‌طور که می‌دانید برنامه جامع کاهش آلودگی هوا که یکی از وظایفش اندازه‌گیری میزان آلاینده‌های هوای تهران است چند سالی است تقریبا تعطیل شده، استاندارد‌های جدید اعلام نشده و نظارت‌های لازم نیز صورت نگرفته است. البته اقداماتی مثل از رده خارج‌کردن موتورسیکلت‌های دودزا گام مثبتی بود که از سوی دولت نهم برداشته شد اما گستردگی نداشت و متأسفانه عملیاتی نشد.
وزارت نفت نیز به‌رغم انجام برخی اقدامات هنوز موفق به کاهش آلایندگی پمپ‌بنزین‌ها و استاندارد کردن کیفیت بنزین نشده از سوی دیگر به‌رغم اینکه چند سالی است که خودرو سازان ملزم به تجهیز خودروهای تولیدی خود به دستگاهی به نام کنیستر کربن شدند تا جاذب این گازهای آلاینده باشد اما یکی از سازندگان اصلی خودرو، این کنیستر را از تولیدات خود حذف کرد چون دولت فشار می‌آورد که باید قیمت خودرو پایین بیاید.
- در مورد میزان آزبست موجود در هوای تهران نیز از سوی رئیس پلیس شهر تهران اعلام می‌شود این ترکیب سمی در تهران 300 برابر شهرستان‌های اطراف است و از سوی مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام می‌شود 70 برابر کشورهای دیگر است.
به میزان آزبست موجود در هوای تهران اشاره‌ای نمی‌کنم اما میزان آن در هوای تهران بالاتر از حد استاندارد است و قانون بر خطرناک بودن آن تصریح دارد. سال‌هاست که براساس مصوبه محیط‌زیست ممنوعیت استفاده از آزبست از همه صنایع، ساختمان‌ها و فراورده‌های صنعتی با یک برنامه زمانبندی به تصویب رسیده اما متأسفانه براساس گزارش‌های رسیده لنت ترمزی از کشور چین وارد می‌شود که غیراستاندارد است و از آزبست در تولیدات خود استفاده می‌کند و این ماده سمی را در هوای شهر تهران متصاعد می‌کند. علاوه براین در ایرانیت مورد استفاده در ساختمان‌های شهر تهران آزبست موجود است، این درحالی است که براساس گزارشی که مؤسسه استاندارد ارائه کرده آزبست یک آلاینده قطعی است و باید نسبت به حذف این ماده از ایرانیت که مورد استفاده در محیط‌های کاری و خانگی است تعجیل شود. به‌نظر من این هشدارها باید با هدف آگاهی‌بخشی به شهروندان صورت گیرد تا مردم بدانند فرزندان کوچک خود را به پمپ بنزین‌ها نبرند و خودشان هم توقف طولانی در پمپ‌بنزین‌ها نداشته باشند. علاوه براین در مورد ایرانیت مورد استفاده در منزل یا محیط کار حتما باید این آگاهی را داشته باشند تا به نوعی خود را مجهز کنند به ابزاری که بتوانند تصمیم درست بگیرند. به‌نظر من نباید به اینگونه آگاه‌سازی‌‌ها انگ امنیتی زد. باید مردم را روشن کرد تا شیوه زندگی خودشان را درست انتخاب کنند.
- اگر شهروندی به‌دلیل همین شیوه‌های عملکرد نادرست یا اهمال‌های صورت‌گرفته از سوی متولیان، دچار بیماری صعب‌الاعلاجی شود آیا این امکان وجود دارد که بتواند از طریق تشکلی یا نهادی شکایتی علیه دستگاه‌های متولی تنظیم کند و امیدوار به احقاق حقوق از دست رفته‌اش باشد؟
خیر، اثبات ارتباط مستقیم این مسائل با وضعیت سلامت شهروندان کاری پیچیده و مشکل است زیرا عوامل متعددی در این باره دخیل هستند که اثبات آن کار ساده‌ای نیست که بفهمیم علت این بیماری آلودگی هواست یا به خاطر ترکیب خاصی، فرد دچار ابتلا به بیماری می‌شود. اصلا اینطور نیست که قابل اثبات باشد حتی در کشورهایی که پشتوانه و نظامات حقوقی قوی‌ای دارند با دشواری می‌توانند اثبات کنند اما در مجموع آنچه باعث تأسف است این است که افراد بدون کمترین توجه به وظایف قانونی خود مسئولیت می‌پذیرند. نمی‌توانیم مردم را به‌راحتی مثلا به خاطر عبور از چراغ مجازات کنیم اما خودمان به راحتی از زیر بار مسئولیت‌هایی که پذیرفته‌ایم شانه خالی کنیم. درهر حال کسانی که مسئولیت قانونی و حقوقی دارند و تکالیف قانونی خود را انجام نمی‌دهند باید جوابگو باشند.
- وضعیت دستگاه‌های نظارتی را در این باره چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا شده دستگاه‌های نظارتی مسئولین را برای پاسخگویی درباره وضعیتی که هم‌اکنون هوای شهر تهران با آن مواجه است احضارکرده، از آنها در این باره سؤال کند یا مسئولی را به‌دلیل کوتاهی‌های احتمالی برکنار کند؟
نه خیلی کم این اتفاق افتاده، در حالی که مجلس می‌تواند ورود کند. اصلا تکلیف قانونی‌‌اش این است و اختیارات گسترده بر نظارت بر قوه مجریه دارد ولی متأسفانه از این اختیارات استفاده نمی‌کند در حالی که انتظار از دستگاه‌های نظارتی غیراز این است. حقوق مردم و سلامت آنها که شوخی ندارد. چرا قانون آزبست اجرا نشده؟ چرا برنامه جامع کاهش آلودگی هوا تعطیل است؟ چرا وظایف حاکمیتی در ارتباط با محیط‌زیست با بی‌توجهی و عدم‌پیگیری مواجه می‌شود؟ چرا طرح فاضلاب تهران به‌کندی پیش می‌رود؟ بحث مهمی مثل الگوی حمل‌ونقل که براساس برنامه جامع حمل‌ونقل و سند چشم‌انداز و نگاه حاکم بر دنیا بر کاستن از تردد وسایل نقلیه شخصی و استفاده از حمل‌ونقل عمومی تأکید دارد چرا مورد بی‌توجهی قرارگرفته، آن هم در شرایطی که طبق قانون، دولت باید بخشی از هزینه‌های اتوبوس و مترو را تقبل کند؟ چرا مصوبه برداشت از صندوق ذخیره ارزی برای تأمین اعتبارات مترو نباید ابلاغ و اجرایی شود؟ با توجه به قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، اصلاح الگوی حمل‌ونقل و خرید اتوبوس‌های جدید برای شهر تهران ضروری است؛ در هر حال مشکلات و کمبودها زیاد است و انتظارات بالاست؛ خیلی باید کار شود ما اصلا کمبود قانون و مقررات نداریم. مشکل ما عدم‌پیگیری مصوبات و فرار از قانون است. خوشبختانه مجلس فراکسیون محیط‌زیست دارد و باید با جدیت با این موضوع برخورد کند. گزارش‌های خوبی هم مرکز تحقیقات مجلس از عدم‌اجرای وظایف حاکمیتی دولت منتشر کرده ولی کافی نیست.