طی سال‌های اخیر با افزودن قابلیت دسترسی به اینترنت در گوشی‌های تلفن‌های همراه، رقابت برای ساخت سیستم‌های عامل جدید و هوشمند برای موبایل‌ها نیز گسترش یافته است. اکنون گوشی‌های تلفن همراه با استفاده از سخت‌افزارهای پیچیده و نرم‌افزارهای پیشرفته گوناگون وارد عصر جدیدی از حیات خود شده‌اند.
اولین بار که تلفن همراه به بازار آمد و ارتباط افراد در تمامی نقاط بدون استفاده از برق و خطوط کابلی عادی تلفنی برقرار شد، بسیاری دچار شگفتی شدند و کمتر کسی تصور می‌کرد روزی موبایل‌ها قابلیت تصویربرداری و عکسبرداری پیدا کنند.
در ابتدا از تلفن همراه تنها برای ارتباط عادی تلفنی استفاده می‌شد اما با گذر زمان قابلیت‌های دیگری نیز به این دستگاه ارتباطی افزوده شد و پس از چند سال دیگر برقراری ارتباط آنالوگ کلامی تنها ویژگی موبایل نبود و دارندگان این دستگاه می‌توانستند با استفاده از دوربینی که در گوشی‌های تلفن همراه تعبیه شده بود عکس بگیرند و بعدها قابلیت فیلمبرداری نیز به آن افزوده شد. به موازات این تغییرات گوشی‌های تلفن همراه صاحب قابلیت اجرا و ارسال پیام‌های کتبی کوتاه موسوم به اس‌ام‌اس (پیامک)نیز شدند و به مرور نیز ارسال تصاویر با اینفرارد و سپس با بلوتوث از طریق یک موبایل به موبایلی دیگر فراهم شد.
اما با گسترش روزافزون فناوری‌های رایانه‌ای و فناوری اطلاعات و کاربرد اینترنت در زندگی افراد، سازندگان گوشی‌های تلفن همراه و سایر شرکت‌های بزرگ ساخت نرم‌افزارهای کامپیوتری مانند مایکروسافت به فکر ساخت و طراحی سیستم‌های عامل برای موبایل افتادند.
در پی این تصمیمات، شرکت‌های مطرح ساخت گوشی‌های تلفن همراه نسل‌های دوم و سوم گوشی‌های خود را عرضه کردند. این گوشی‌ها دارای امکانات سخت‌افزاری بیشتری بودند که شامل پردازنده، حافظه و دیسک سخت بود و تقریبا به صورت یک رایانه کوچک طراحی شده بود.
در این زمان بود که این شرکت‌ها به اهمیت نرم‌افزار در این گوشی‌ها پی برده و رقابت نرم‌افزاری در کنار رقابت سخت‌افزاری شروع شد. مایکروسافت یکی از شرکت‌هایی بود که قبلا روی سیستم‌عامل رایانه‌های جیبی خود کار کرده و ویندوز سی‌ای را به همین منظور طراحی کرده بود. این ویندوز قابلیت این را داشت که روی موبایل‌ها نیز نصب شود.
بعد از رسمیت یافتن تلفن‌های همراه نسل جدید، شرکت‌های مطرح در این صنعت که به مشکلات بی شمار سیستم عامل سی‌ای پی برده بودند و نمی‌خواستند نرم‌افزار این صنعت را در انحصار یک شرکت نگه‌دارند با همکاری هم، سیستم‌عامل جدیدی برای موبایل‌ها به وجود آوردند که سیمبیان نام گرفت. البته رقبای دیگری نیز مثل سیستم‌عامل لینوکس در این صنعت وجود دارند. در اصطلاح به موبایل‌هایی که از این سیستم‌عامل‌ها استفاده می‌کنند تلفن‌های همراه هوشمند (SmartPhone) گفته می‌شود.
لینوکس
لینوکس نیز که پیش‌تر نرم‌افزارهایی را برای کامپیوترهای شخصی و رایانه‌های بزرگ شرکتی ارائه می‌داد از اولین سال سده بیست و یکم سیستم‌های عامل را برای گوشی‌های همراه طراحی و در بازار عرضه کرد.
لینوکس درصد بسیار کمی از سیستم عامل‌های همراه را به خود اختصاص داده است؛ اما رشد محسوسش نیز آنگونه است که در مورد کامپیوترهای شخصی دیده می‌شود. جالب است بدانید از سال ۲۰۰۰ که اولین گوشی همراه لینوکس به بازار آمد تاکنون ۳۳ شرکت گوشی سازی ۶۵ مدل مختلف از گوشی‌های همراه لینوکس را روانه بازار کرده‌اند.
وبوس 2/0
برخی از کارشناسان نسخه جدید سیستم عامل وبوس 2/0 (webos2/0)را هوشمندترین سیستم عامل برای گوشی‌های موبایل می‌دانند.
پس از خرید 1/2 میلیارد دلاری پالم توسط اچ‌پی، انتظار می‌رفت که ارتقای این سیستم عامل برای تلفن‌های همراه متوقف شده باشد و webos برای تبلت‌ها و نوت‌بوک‌ها عرضه شود. با وجود این، سیستم عامل جدید پالم برای گوشی‌های موبایل به نگارش دوم رسید. البته هنوز گوشی‌های مجهز به سیستم عامل نسل جدید پالم وارد بازار نشده‌اند و یکی دو قطعه سخت‌افزاری برای نهایی‌شدن ساخت این نرم‌افزارکم است. نخستین چیزی که در مورد وبوس 2/0 جلب توجه می‌کند، ظاهر سیستم عامل است؛ عناصر گرافیکی آن تمیز شده و عملکرد و ابزارهای بیشتری به آن افزوده شده است.
از سویی این سیستم عامل بسیار سریع شده است، بازدهی آن به طور چشمگیری افزایش یافته و حرکت از نرم‌افزاری به نرم‌افزار دیگر بسیار سبک و سریع انجام می شود.
وبوس یکی از بهترین سیستم‌های عامل است که نسبت به بیشتر سیستم‌های عامل گوشی های همراه هوشمند امروزی با تفکر بیشتری طراحی شده است.
قلب این سیستم عامل، نرم‌افزار synergy است که برای مدیریت حساب‌ها و تحلیل محتوا به کار می‌رود. برای تازه واردان نیز یک کنترل پنل در نظر گرفته شده که می توان حساب ها را در آن مدیریت کرد.
اندروید
اندروید نام سیستم‌عاملی است که گوگل با همکاری ده‌ها شرکت دیگر برای گوشی‌های تلفن همراه ساخته است. اندروید بر پایه سیستم عامل لینوکس ساخته شده‌است. شرکت توسعه‌دهنده این سیستم‌عامل توسط شرکت گوگل خریداری شده و سپس به صورت منبع‌باز ارائه شده است.
این سیستم‌عامل به توسعه دهندگان اجازه می دهد که کدهای مدیریت شده ای به زبان جاوا ( Java) برای کنترل ابزارهای شرکت گوگل فراهم آورند. توسعه‌دهندگان می‌توانند برای کنترل ابزارهای ارائه شده توسط شرکت گوگل از کتابخانه مبتنی بر جاوای ارائه شده به همراه این سیستم‌عامل استفاده کنند. اولین گوشی همراه ارائه شده با این سیستم‌عامل HTC Dream نام داشت که در سال۲۰۰۸ میلادی به بازار عرضه شد.
جینجر برد
نسخه 3/0سیستم عامل اندروید که نام مستعار جینجربرد (شیرینی زنجبیلی) به آن داده شده، در ماه اکتبر سال جاری به بازار عرضه شد.گفته می‌شود با نصب این سیستم عامل در گوشی‌های تلفن همراه، قابلیت‌های سخت‌افزاری گوشی‌ها
روز به روز ارتقا می‌یابند. اندروید 3/0نیازمند یک سی‌پی‌یوی یک گیگاهرتزی و حداقل یک رم 512 مگابایتی خواهد بود؛ چیزی که هم‌اکنون در بعضی دستگاه‌ها قرار داده شده است.
یکی از قابلیت‌های اندروید 3/0، توانایی نمایش تصاویر با رزولوشن 1280×760 در نمایشگرهای بالای 4 اینچ است. این یک نقطه عطف و مورد توجه تبلت‌های اندرویدی است که تا پایان سال به بازار عرضه خواهد شد. همچنین، وجود این قابلیت بدان معناست که کاربران گوشی های اندرویدی خواهند توانست از کیفیت بالاتر پخش ویدئوهای مورد علاقه‌شان لذت ببرند.
سیمبیان
سیمبیان سیستم عاملی است که روی اکثر تلفن‌های همراه در ایران نصب شده و از این نظر در کشورما کاربرد بسیاری دارد.این سیستم عامل به وسیله شرکت انگلیسی سیمبیان (Symbian) و برای تجهیزات سیار طراحی شده است. برنامه‌های مختلفی براساس سیمبیان طراحی شده است.
انعطاف پذیری این سیستم به آن امکان می‌دهد روی انواع گسترده‌ای از تجهیزات موبایل قابل اجرا باشد.این سیستم عامل ساختار 22بیتی دارد که با امکان مدیریت همزمان چند برنامه برای تجهیزات سیار طراحی شده است. بزرگ‌ترین ویژگی این سیستم عامل، طراحی آن برای تجهیزات کوچک دستی با منابع محدود است که می‌تواند ماه‌ها و سال‌ها روی آن اجرا شود. برنامه نویسی سیمبیان، رویدادگراست و سی‌پی‌یو زمانی که برنامه های کاربردی غیرفعال باشند، خاموش می‌شود. چنانچه از این روش‌ها به‌خوبی استفاده شود، مدت کارکرد باتری نیز افزایش پیدا می‌کند.