مردمی که روزگاری مهم‌ترین نگرانیشان از آمدن فصل سرما، مشکل نفت و نداشتن لوله‌کشی گاز بود، حالا با خود می‌گویند کاش آن سرما و سوز بود و این دودها نبود. در سال‌های اخیر گسترش آلودگی هوا در تهران، بارها کار را به تعطیلی‌های چند روزه کشانده و بر آمار اموات تهران افزوده و حتی در صدر اخبار رسانه‌ها خبر کوچ کلاغ‌ها از تهران در سال‌های گذشته جاخوش کرد. ریزآلاینده‌ها نفس تهرانی‌ها را به شماره انداختند تا آنجا که اقدامات مقطعی و گذرا هم دردی دوا نکرد. اما چه چیز کار هوای تهران را به اینجا کشاند؟ انتقادها از یک سو متوجه کیفیت سوخت ساخت داخل بود و از دیگر سو مسئولان، پایداری هوا را عامل اصلی معرفی کردند، اما در این میان خبری خودنمایی کرد که می‌گفت: آلایندگی صنایع حاشیه تهران معادل یک میلیون خودروست! در سال‌های قبل که ماموران راهنمایی و رانندگی به سراغ ماشین‌ها رفته بودند کسی صنایع آلاینده در شرق و غرب و جنوب تهران را توقیف نکرد. کارخانه بزرگ خودروسازی و تهیه رنگ در غرب تهران و صنایع کوچک در شرق از دوطرف تهران را منگنه کرده‌اند و حتی در روزهای اوج آلودگی که همه جا به تعطیلی کشیده شد، آنها حتی یک روز هم کارخانه‌شان را تعطیل نکردند.
داستان روزهای دودآلود تهران در سال‌های اخیر، سالیانی دورتر، در دفتر هیأت دولت وقت نوشته شد. سال1346 هیأت دولت مصوبه‌ای را برای اجرا به وزارت صنایع ابلاغ می‌کند که به‌موجب آن ساخت و توسعه صنایع در شعاع 120کیلومتری از شهر تهران ممنوع می‌شود.
دولت تصویب می‌کند اما اجرای آن به دلایل متعدد به ثمر نمی‌نشیند و این می‌شود آغاز داستان شکل‌گیری صنایع بزرگ و کوچک در اطراف تهران.
کارشناسان چه می‌گویند؟
گسترش کارخانه‌های کوچک و بزرگ در غرب تهران سابقه‌ای چندین‌ساله دارد. غرب تهران پیش از قانون مصوب سال46، کارخانه‌های بزرگ خودروسازی نظیر ایران خودرو(ایران ناسیونال سابق) را در خود جای داده بود اما روند توسعه کارخانه‌ها بعد از این مصوبه نیز تغییری پیدا نکرد.
محمد باقر صدوق، کارشناس محیطزیست و معاون سازمان حفاظت از محیطزیست درباره اعمال قانون شعاع 120کیلومتری استان تهران توسط وزارت صنایع می‌گوید: در سال77 ، اختیارات این موضوع به کمیسیون زیربنایی تفویض اختیار شد . این کمیسیون در حال حاضر می‌تواند اجازه ساخت و ساز در داخل این شعاع را بدهد . این امر یک عامل بازدارنده بسیار مهم برای تراکم صنایع در اطراف شهر تهران است . برای اصفهان، طبق مصوبات سال گذشته، یا برای شهر اراک هم فاصله‌های قانونی لحاظ شده است .
این امر در سفرهای استانی رئیس‌جمهور به شکل تشویقی اعلام شده است و چنانچه کارخانه‌ای به شعاع 30کیلومتری خارج از شهر برود، چندین سال از پرداخت مالیات معاف است ولی برای استان تهران به این شکل نیست .
داریوش گل‌علیزاده، معاون سابق محیطزیست استان تهران نیز در این باره گفته است: صدور مجوز از سوی سازمان صنایع و معادن برای واحدهایی که مشکل استقرار در شعاع را دارند، به نوعی ایجاد حق کرده است.
اما ماجرا به این شکل ختم نمی‌شود. صنایع آلاینده در غرب تهران بارها با اخطارهای سازمان محیطزیست همراه بوده‌اند. ایران خودرو آن قدر بر تخریب محیطزیست پافشاری کرد که پرونده آن توسط محیطزیست به دادگاه کشیده شد و دادگاه حکم اخراج تعدادی از واحدهای این غول خودروسازی ایرانی را به بیرون شعاع 120کیلومتری تهران صادر کرد.
حضور صنایع در غرب تهران و اهمیت آن در آلودگی هوا زمانی اهمیت دو چندان پیدا می‌کند که بدانیم جهت وزش باد در بیشتر مواقع از غرب به شرق است. در چنین شرایطی تأثیر مستقیم آلودگی هوای کارخانه‌های غرب تهران ممکن است در محیط اطراف چندان به‌نظر نرسد اما حمل این آلودگی‌ها به‌وسیله باد به مرکز و شمال‌شرقی تهران که توسط کوه‌ها مسدود شده است، هوای تهران را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. علاوه بر این آتش‌سوزی‌های دائمی واحدهای تولید رنگ، دارو، تولید لاستیک‌خودرو و مواد شیمیایی در این محدوده از شهر خطری جدی محسوب می‌شود. این آتش‌سوزی‌ها که از قضا در روزهای سرد سال نیز افزایش می‌یابد با افزایش منواکسید‌کربن و گازهای سمی به‌شدت روی هوا تهران تأثیرگذارند.
اما در این میان دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیطزیست با تأیید آلودگی هوای تهران با بادهای غربی-شرقی روی نقطه حساس دیگری انگشت می‌گذارد. او زمان آغاز شکستن قرق شعاع 120کیلومتری استان تهران را در چند سال گذشته می‌داند: یکی از دلایل اصلی تصویب این قانون-که قانون بسیار مترقی و خوبی است- تمرکززدایی از تهران و جلوگیری از آلودگی بیشتر هوای تهران بود اما متأسفانه دولت نهم با ساخت یک کارخانه توربین‌سازی در اطراف کرج این قانون را زیر پا گذاشت. حالا وزارتخانه‌های نفت، نیرو و حتی ارتش هم می‌توانند مدعی شوند و ساخت و ساز را شروع کنند.
معاون محیطزیست استان تهران نیز سال گذشته با بیان اینکه 7هزار واحد صنعتی در تهران مشغول فعالیت هستند، گفت: به جرأت می‌گویم که 5هزار واحد صنعتی در تهران مشکل استقرار در شعاع را دارند و از نظر محیطزیست فعالیت آنها غیرمجاز است.
مسئولان چه می‌گویند؟
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس با بیان اینکه قسمت عمده‌ای از آلودگی هوا مربوط به کارخانجات صنعتی است تأکید می‌کند : برنامه‌های کوتاه مدت، راهکار مناسبی برای برون رفت از آلودگی هوا نیستند. قسمت عمده‌ای از آلودگی هوا مربوط به کارخانجات صنعتی است و پس از آن خودروهای فرسوده و بعضا خودروهای تولید داخل از دیگر عوامل آلودگی هوا محسوب می‌شوند.
سید شریف حسینی در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: به‌عنوان نمونه می‌توان طرح توسعه متروی تهران را نام برد که اختصاص بودجه به آن هنوز محقق نشده و این در حالی است که درصورت اجرای صحیح طرح‌های حمل‌ونقل عمومی، استقبال از این بخش افزایش یافته و آلودگی هوا در سطوح مختلف به نحو چشمگیری کاهش می‌یابد.عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلام نیز آب پاشی هوایی را در شهر تهران برای کاهش آلودگی هوا بی‌تأثیر می‌خواند و روی این نکته تأکید می‌کند که صنایع آلاینده حاشیه تهران نقش اصلی را در این اوضاع بازی می‌کنند : وقتی حریم 50کیلومتری در شهرستان‌ها و 120کیلومتر در تهران را شکستیم، وقتی خودروهایی تولید می‌کنیم که به اندازه لوکوموتیو آلودگی ایجاد می‌کنند، وقتی بنزینی تولید می‌کنیم که اکتانش پایین است و گازوئیلی که گوگردش بالاست وقتی 1500 خودرو در روز با همین شرایط شماره‌گذاری می‌کنیم، وقتی به جای 250هزار خودروی فرسوده فقط 17هزار خودرو از رده خارج می‌شود این هم وضع آلودگی هوا خواهد بود.
پایان نزاع‌های غیرکارشناسی بر سر مسائلی که با جان مردم بازی می‌کند، کجا خواهد بود؟ استقرار صنایع آلاینده در حاشیه تهران در حالی صورت می‌گیرد که فشارهای وزارت صنایع مبنی بر ادامه استقرار وجود دارد و تشرهای بی‌جان محیطزیست راه به جایی نمی‌برد؛ گو اینکه سیاستگذاران هم در تلاشند همان فشار ناچیز را هم از قانون حذف کنند تا استقرار صنایع با خیالی آسوده‌تر صورت گیرد . پایان این بازی کجا خواهد بود؟ کسی نمی‌داند .