این شایعات، حرف و حدیث‌ها و بداخلاقی‌ها از زمان کلنگ زنی این طرح بزرگ ملی آغاز و حالا پس از یک‌سال از بهره‌برداری آن همچنان ادامه دارد.یکی از آخرین نمونه‌ها، انتشار اخباری مبنی بر نشت آب در این تونل بوده که اظهارنظرهای متفاوتی را در رسانه‌ها به‌دنبال داشته است. فاضلابی بودن آب نشت شده، آب‌های سرگردان، وارد آمدن خسارت به سازه تونل، عدم‌اعمال دقت به‌دلیل سرعت بالا، پایان نیافتن زهکشی‌ها و... از جمله موارد ضد‌و نقیضی بود که در این مدت درخصوص نشت آب در تونل توحید عنوان شد. دکتر مازیار حسینی، معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران که در این مدت سکوت اختیار کرده، پاسخگویی به موارد مطرح شده را نیازمند حاکم بودن فضای کارشناسی می‌داند نه فضاهای ناشی از حب و بغض‌های عمدتا سیاسی! او در گفت‌وگویی که در پی می‌آید، به بررسی تمامی ابعاد و زوایای مطرح شده درباره فضاسازی تخریبی برای پروژه‌های عمرانی شهری، نشت آب درتونل توحید، موضوعات عمرانی شهر تهران پرداخت.
- ماجرای نشت آب از تونل توحید چیست؟
بحث نشت آب از تونل توحید ابعاد متفاوتی دارد. می‌توانیم از زوایای، فنی و کارشناسی به آن نگاه کنیم. اما آنچه مشخص است این است که ما سازه‌ای زیرزمینی احداث کرده‌ایم، نقطه تاج تونل یعنی بالاترین قسمت تونل به‌طور متوسط در قسمت‌های میانی حدود 30متر زیرِ تراز سطح زمین است.
- یعنی عمیق‌ترین نقطه تونل توحید، به‌طور متوسط فاصله‌اش از سطح زمین 30متر است؟
بله، این در تقاطع با متروی ایستگاه نواب است که دقیقا مسیر تونل را قطع می‌کند.
- قبل از اینکه برویم سراغ بحث ایمنی، تشریح کنید که این آب چه نوع آبی است؟ فاضلاب، شرب یا...؟
اولا اینکه آنجا رطوبت وجود دارد که امری طبیعی است. هرکسی در خانه‌اش هم چاهی بکند بعد از 5 تا 6متر خاکی که بیرون می‌آورد مرطوب است، چون بالاخره خاک عنصری سه‌فازی است و از دانه‌های خاک، آب و هوا تشکیل شده که هرکدام از آنها اگر به هم بخورد ما اثراتی را خواهیم دید. خاک طبیعی تهران نیز در این مناطق آبرفتی است که به راحتی آب می‌تواند از آن عبور کند و آب را در خودش نگه نمی‌دارد. حالا علت چیست؟ علت ماهوی این است که این سازه زیرزمینی است، 30متر پایین‌تر از سطح زمین است و عموما جریانات طبیعی آب به این سمت هدایت می‌شود و وجود ایستگاه مترو در راستای عمود بر محور تونل همانند یک آب‌بند به این امر کمک کرده است.
- ممکن است آنجا یک منبع ناشناخته آب وجود داشته باشد که در مطالعات احداث تونل دیده نشده باشد؟
جواب این سؤال منفی است. اما ما برای اینکه مطمئن شویم، علاوه بر اینکه پیمانکار طرح و ساخت تونل، مطالعاتش را ارائه داد و اعلام کرد که چنین مسئله‌ای نیست، ما نیز به‌صورت مستقل از شرکت خاکریز آب که تخصصش جمع‌آوری و هدایت آب‌های سطحی و احداث کانال‌های زیرزمینی است، خواستیم این شناسایی را انجام دهد.
- این مأموریت کی انجام شد؟
این مأموریت اخیرا تمام شده، ظرف یک ماه گذشته.
- نتیجه مطالعات اولیه در این باره چه بود؟
همان چیزی که الان اعلام می‌کنیم. در هر صورت این دومین تونل شهری بزرگ کشور است، یعنی بعد از تونل رسالت که حدود 14سال ساخت آن طول کشید، این دومین تونل است. توجه کنیم که واقعا چنین کارهایی، کارهای بدیع و تازه‌ای در عرصه مهندسی کشور است. شما نمی‌توانید از قبل یعنی از سال86 تمام جوانب شناخته و ناشناخته پروژه را با هم ببینید. من آن زمان مسئولیت معاونت فنی و عمرانی را نداشتم، الان هم شاید کوچک‌ترین سهم را در ارتباط با تونل داشته باشم. ولیکن به‌عنوان یک کارشناس حوزه مهندسی عمران عرض می‌کنم که در واقع هیچ کوتاهی در زمینه شناخت و مطالعات انجام نشده بود. هرچند که حتما تجربیاتی که از این تونل به دست می‌آوریم در کارهای بعدی زیرزمینی‌مان سعی می‌کنیم به کار ببریم، یعنی همان‌طور که تجربه تونل رسالت به کمک تونل توحید آمده، تجربه تونل توحید هم به کمک تونل‌های بعدی شهر تهران می‌آید. منتهی اینکه بگوییم مطالعات انجام نشده و الان می‌خواهیم تازه این کارها را انجام دهیم، نه اینطور نبوده است.
اما با هدف شناخت منابع آبی که احتمال داشت در آنجا وجود داشته باشد و ما در مطالعاتمان نتوانسته باشیم آنها را بشناسیم، غیراز پیمانکار، خودمان هم بررسی انجام دادیم. در کنار ما، شرکت آب و فاضلاب شهر تهران (آبفا) مطالعاتی انجام داد و از مدیرعامل آبفا، آقای مهندس براتی هم تشکر می‌کنم که خیلی خوب با ما در این مطالعات تکمیلی همراهی کردند. آنها نیز مشاور گرفتند و با کمک مشاور خارجی، عملیات ژئورادار (GPR) که ما انجام دادیم، آنها هم موازی ما انجام دادند. بررسی‌های انجام شده توسط شرکت آب و فاضلاب تهران که به روش ژئورادار و با کمک مشاور خارجی در حد فاصل خیابان آزادی تا نواب به انجام رسیده، توده‌های مرطوبی را نشان می‌دهد که نمی‌توان به‌طور قطع آن را با نشت از لوله‌های آب شرب مرتبط ندانست. اظهار نظر قطعی در این خصوص نیاز به عملیات تکمیلی و سونداژ دارد که در دستور کار قرار گرفته است.
- اگر شکستگی لوله باشد قبلا این اتفاق افتاده یا در طول این مدت شکسته است؟
شکستگی لوله آب در طول این مدت اتفاق افتاده و باز هم احتمال شکسته شدن وجود دارد. حدود یک ماه پیش در میدان جمهوری عملیات عمرانی انجام می‌شد و لوله آب 6 اینچی که از آنجا عبور می‌کرد شکست و باعث آبریزش شدید در داخل تونل شد. البته در یک اتفاق نادر، شکستگی درست در مجاور یکی از داکت‌های قائم تأسیساتی اتفاق افتاد و باعث شد که آب زیادی از طریق این داکت به داخل تونل بریزد و البته شایع شد که سقف تونل کنده شده است و...
- یعنی حالا آن مشکل برطرف شده و این آب داخل خاک مانده و نشت می‌کند؟
بله.
- علت شکستگی لوله چه بوده؟
عملیات عمرانی. پیمانکاری در حال کار بوده که لوله را شکسته است. عمق دفن لوله‌های آب زیاد نیست. معمولا در عمق 80 سانت تا یک متر و نیم دفن هستند. هر عملیات عمرانی که انجام می‌شود متأسفانه احتمال اینکه این لوله‌ها دستخوش آسیب و شکست شود وجود دارد. تقریبا هر هفته این اتفاق در سطح شهر رخ می‌دهد، لوله‌ها هم فرسوده و قدیمی است اما این آسیب و شکست دقیقا در مجاورت یک داکت تأسیساتی بود که آب را به داخل تونل منتقل کرد. این اتفاق نادری است و اگر آب وارد تونل شود، اشکالی ایجاد نمی‌کند و از طریق دریچه‌های زهکش که در کف تونل تعبیه شده، آب هدایت و منتقل می‌شود.
- مسئله همین‌جاست. چون اگر آب ناشی از فاضلاب باشد بتن از بین می‌رود.
بحثی که می‌خواهم داشته باشم از دو زاویه است. یکی از نظر ایمنی و یکی از نظر سطح بهره‌برداری و عملکرد. یک زمان است که ایمنی زیر سؤال می‌رود؛ به صراحت عرض می‌کنم که درصورتی که نسبت به ایمنی تونل شک داشته باشیم، به‌هیچ‌وجه اجازه بهره‌برداری نمی‌دهیم. یعنی این آب و تراوش آن چه ناشی از آب شهر باشد چه ناشی از قنات و چه ناشی از فاضلاب که دارای املاح خاص و خورنده‌ای است، روی بتن تونل هیچ تخریب عمده‌ای را ایجاد نمی‌کند.
- حتی آب فاضلاب؟
حتی آب فاضلاب. به‌دلیل اینکه در ساخت تونل پیش‌بینی این موضوع شده و سیمانی که در تونل توحید مصرف شده سیمان ضد‌سولفات است، سیمان تیپ 5. در ساخت تونل از مرغوب‌ترین سیمان ساخت داخل استفاده شده و سیمان‌های ایران نیز جزو سیمان‌های خوب دنیاست. آب هم به‌صورت طبیعی بتن را محکم می‌کند، مثل سد که از بتن ساخته می‌شود. اما برای این موضوع چون زیر زمین کار شده، از سیمان مخصوص استفاده شده که فاضلاب تأثیر خورندگی روی آن نداشته باشد، پس از نظر ایمنی مشکلی وجود ندارد و ایمنی در آنجا ذره‌ای زیر سؤال نیست. اما از نظر سطح بهره‌برداری و سطح عملکرد، ما دنبال بهتر کردن وضعیت تونل هستیم. واقعا جای تأسف است که برخی برای اغراض سیاسی با امنیت روانی مردم بازی می‌کنند.
- یعنی اگر شما آنجا زهکشی را ادامه ندهید، اتفاقی رخ نمی‌دهد؟
از نظر سازه‌ای اتفاقی رخ نخواهد داد، منتهی از جهت ارتقای سطح استانداردهای بهره‌برداری باید این کار انجام شود. حالا چرا طولانی شده و چقدر طول می‌کشد به خاطر ماهیت کار است. شما اگر برگردید به سوابق، تونل رسالت که طولش نسبت به توحید حداقل یک چهارم است، ابتدای بهره‌برداری همین مسئله را داشت، ولی حل شد.
- پس چرا در آن مقطع موضوع رسانه‌ای نشد؟
شاید آن موقع این قدر حساسیت سیاسی وجود نداشت. شاید بعضی‌ها علاقه‌مند بودند ساخت این تونل هم به جای 2/5 سال 14سال به طول بکشد و از این افتخار ملی ناخشنودند به هر حال پیمانکار تونل توحید همان پیمانکار تونل رسالت است و خود پیمانکار اذعان دارد که تونل رسالت هم با نشت آب مواجه بوده و به مرور زمان رفع شده است. همین الآن در داخل تونل توحید که از ابتدای رمپ شمال تا انتهای رمپ جنوب طولش 3هزار و 3 متر است و 2هزار و 135مترش کاملا زیرِ زمین است که از این میزان، نشت آب به 100 تا 150متر محدود شده است. درصورتی که در روز اول در تمام طول تونل، این تراوشات وجود داشت.
- چگونه این میزان کاهش پیدا کرده؟
به‌دلیل روش‌های ترمیمی که در طول کار به‌کار گرفته شده است، مثل آب‌بندکردن که یکی از روش‌های آن تزریق است، تزریق یکسری مواد شیمیایی که ساده‌ترین آنها دوغاب پایه سیمان است. در واقع داخل پوسته تونل در جایی که مجاور خاک است با ایجاد سوراخ‌‌هایی که قبلا محل قرار گرفتن‌شان پیش‌بینی شده و برایش طرح و برنامه وجود دارد، دوغاب سیمانی را با فشار تزریق می‌کنند، آنقدر که از آن طرف خورندی نداشته باشد و اشباع شود. به همین دلیل زمان‌بر است و نمی‌توان تاریخ دقیق داد و گفت مثلا یک ماه دیگر به اتمام می‌رسد، چرا که نمی‌دانیم چقدر مواد جذب می‌شود. بعد از تزریق اولیه، تزریق بعدی با مواد کمی متفاوت‌تر و استفاده از افزودنی‌های خاصی انجام می‌شود.
- شما الان از شیوه تزریق استفاده می‌کنید؟
همزمان شیوه تزریق و کانال زهکش.
- تزریق در تمام طول تونل انجام می‌شود؟ حتی برای مغارها و قنات‌ها؟
خیر. اصلا درون مغارها و قنات‌ها اجازه نداریم تزریق انجام دهیم. 3رشته قنات شناخته شده در آنجا وجود دارد که این 3رشته قنات مسیر طبیعی‌شان با تمهیداتی حفظ شده است.
- این قنات‌ها فصلی بوده‌اند؟
بعضی‌ها فعال و بعضی‌ها فصلی بودند. قنات فرمانفرما یک نمونه از قنات‌های جاری و شناخته‌شده آنجاست. مترو نیز برای عبور خود مسیر قنات را منحرف کرده و قنات در مسیر دیگری به راه خود ادامه داده است. ما اصلا اجازه اینکه قنات فصلی یا فعال را کور کرده یا ببندیم، نداریم. اتفاقا یکی از کارهایی که در شناسایی اخیرمان انجام دادیم این بود که نکند قنات مجددا مسیرش به قبل برگشته باشد، به‌عنوان مثال توسط مشاغل فعال آن منطقه مانند کارواش یا حمام که معمولا از آب قنات استفاده می‌کنند. برای اینکه مطمئن شویم. تیم بررسی، داخل مسیر قدیمی قنات رفت و مسیر جدید را نیز کنترل کرد.
- چه اقدامی انجام دادید که آب قنات‌های شناسایی‌شده به داخل تونل نشت نکند؟
با استفاده از یک کانال انحرافی در مقطع مورد نظر، قنات بای‌پس(bypass) می‌شود.
- یعنی هیچ قناتی از بالای تونل توحید عبور نمی‌کند؟
در مجاورت تونل قرار دارد. با توافقات انجام شده با آب و فاضلاب هم قرار شده لوله آب 900 که در کنار تونل است
جابه جا شود که در آینده اگر این لوله دچار مسئله‌ای شد، مشکلی ایجاد نکند. اما تراوشات آب در خط‌القعر و همه جریانات آب به‌صورت طبیعی به این قسمت می‌آید؛ در جایی که متروی نواب وجود دارد و ایستگاهش عمود بر این مسیر ساخته شده است؛ یعنی انگار یک بند یا یک سد آن زیر ساخته‌ایم و چون خاکش هم آبرفتی است مثل یک اسفنج، خیس شده است.
- نمی‌شد از قبل تدبیری اندیشیده می‌شد که این آب هدایت شود؟
قابلیت هدایت به آن شکل که تصور می‌شود، وجود ندارد. این خاک مرطوب است، آب نیست؛ رطوبت ناشی از فاضلابِ خانه‌های محدوده، رواناب‌های سطحی نفوذ کرده از بالادست و نشتی‌های احتمالی شبکه آب است. الآن انباره‌های مسجد لولاگر که داخل خیابان نواب است پر شده و در حال احداث چاه جدید هستند، فاضلاب تمام ساختمان‌های نواب به چاه‌های جذبی خیابان نواب ریخته می‌شود و به همین دلیل خاک اینجا در لایه‌های سطحی مرطوب است. تنها کاری که می‌توان انجام داد کاستن از سر بارِ ورودی است. به‌عنوان مثال، لوله‌گذاری در کف جوی‌های منطقه، که این نیز در دستور کار قرار گرفته و انجام می‌شود؛ به‌خصوص جوی‌های آب از خیابان آزادی تا آذربایجان یا مثلا فضای سبز رفیوژ میانی و لوله آب خام آن را که دائما تراوش می‌کند، جمع‌آوری خواهیم کرد.
- پس چرا برخی اعضای شورای شهر می‌گویند این آب، آب شرب نیست؟ برخی می‌گویند فاضلاب است، برخی مانند دکتر شکیب می‌گویند آب‌های سرگردان است چرا با هماهنگی شورای شهر و نماینده‌ای از سوی شورا این آب آزمایش نشد؟
به نکته خوبی اشاره کردید. اتفاقا دوستان شما، خبرنگاران، باید در نقل قول‌ها دقت بیشتری به خرج دهند. آب سرگردانی که دکتر شکیب به آن اشاره کرده، به‌نظر می‌رسد که منظور ایشان همان آب‌های سطحی است. معنی این واژه خیلی برای مردم تفاوت دارد. لغت آب‌های سطحی یک لغت شناخته‌شده است ولی آب سرگردان، نه. حتما نظر دکتر شکیب هم این نبوده است، ایشان استاد دانشگاه و کارشناس هستند اما زمانی که من صحبت می‌کنم، ممکن است خبرنگار محترم از میان صحبت‌های من تیتر یا واژه‌ای انتخاب کند که بعضا این واژه با منظور نظر مصاحبه‌شونده یکی نیست.
- یکی دیگر از اعضای شورای شهر در جایی گفته‌اند که تونل توحید 10درصد مشکل جدی دارد و دیگر اینکه از پیمانکار تونل رسالت برای احداث آن استفاده شده که ما با این انتخاب مخالف بودیم.
نظر اعضای شورای شهر محترم است ولی فکر می‌کنم تصمیمی که در آن زمان گرفته شده، سپردن کار تونل‌سازی به کسی بوده که یک بار دیگر هم‌چنین تجربه‌ای را در مقیاس کار شهری داشته است. شاید بتوان گفت انتظارمان از پیمانکار بالاتر است، این بحث درستی است و ما هم همین عقیده را داریم. اما می‌خواهم از زاویه دیگری صحبت کنم. ببینید، یک کار بزرگ عمرانی انجام شد که به‌طور حتم پیمانکار برای حفظ آبروی 40ساله‌اش تمام توان خود را به‌کار گرفته ولی قطعا و یقینا این کار با این ابعاد نمی‌تواند هیچ‌گونه مشکلی در حد انتظاری که ما داریم، نداشته باشد. شما حتما بارها و بارها از تونل کندوان عبور کرده‌اید. از زمانی‌که من به خاطر دارم این تونل تراوش آب داشته، ولی هیچ وقت اینقدر راجع به آن بحث نشده است. حتما شما از تونل امامزاده هاشم نیز عبور کرده‌اید. با وجود اینکه خارج از شهر و در مجاورت دره عمیق است و جریان طبیعی هوا وجود دارد، همیشه پر از آلاینده و دود است، اما باز هم اینقدر در موردش بحث نشده. این برای من عجیب است که در مورد تونل توحید که رکوردهای خوبی در کارهای عمرانی به‌خصوص در حوزه شهری دارد- که پیچیدگی‌هایش قابل مقایسه با حوزه کار بیابانی و خارج از شهر نیست- به این شکل به مسائل پرداخته می‌شود. اگر من این حرف‌ها را می‌زنم برای خودم نقشی در تونل توحید قائل نیستم، اما انسان باید انصاف را رعایت کند. در برهه‌ای از زمان در تونل توحید همزمان 5هزار نفر به‌صورت مستقیم کار می‌کردند که تنها آب و غذا دادن به آنها یک پروژه بوده است.
این مقدار که روی تونل توحید کار تخریبی و عملیات روانی انجام می‌دهند، انصاف نیست. ما همین الآن در استان تهران تونل‌هایی داریم که چند بار در آستانه افتتاح بوده ولی ریزش کرده و مسدود شده‌اند و در رسانه‌ها هم نسبت به آنها واکنش منفی نشان داده نشد. من هم ایرادی نمی‌گیرم چون جنس کار عمرانی را می‌شناسم و می‌دانم که در کار عمرانی می‌تواند مشکلاتی به‌وجود آید. اما گلایه‌مندی من از این است که دوستانی که جنس کار را می‌دانند چرا به چیزی که باید به‌عنوان یک کار خوب در کشور و حتی سطح بین‌الملل به‌عنوان توان مهندسان ایرانی مطرح شود، اینگونه آسیب‌زده و آن را زیر سؤال می‌برند؟
نکته دوم این است که این موضوع هیچ ربطی به ایمنی تونل ندارد. البته باید سطح عملکردی و رفاهی‌اش را بالاتر ببریم، اما اصلا بحث، بحث ایمنی نیست. درجاهایی دوستان مباحثی در حوزه ایمنی داشتند که ما در مقام انتقاد کارشناسی پذیرفته و برطرف کرده‌ایم. اما این سوای آن است که بیاییم همه زحماتی را که دوستان در شبانه‌روز طی 32ماه کشیدند بگذاریم کنار و فقط راجع به 2 ایراد صحبت کنیم. این نقد، نقد منصفانه و عالمانه نیست. اعضای محترم شورا انسان‌های باتجربه‌ای هستند و کارشناس و قبول داریم که از سر دلسوزی صحبت می‌کنند، اما به‌نظر در فضای رسانه‌ای، آن هم از سوی معدود رسانه‌هایی، صحبت‌ها به‌گونه‌ای منعکس می‌شود که درست نیست.
- نشت آب از یک تونل شهری تا چند وقت طبیعی است؟
تا زمانی‌که براساس نیازی که وجود داشته باشد، نه با روش‌های سعی و خطا بلکه با روش‌های کارشناسی، بحث آب‌بند شدن تونل را بتوانیم سامان دهیم؛ یعنی تا زمانی‌که این محدوده عملیاتی کار ما توجیه فنی داشته باشد و این زمان در بحث تزریق، انتهای زمانی ندارد. در تزریق قسمت خط‌القعر نیز که اکنون آب تراوش می‌کند، با بررسی مجدد روی مصالح تزریق و با یک کارِ کارشناسی و علمی تزریق باید ادامه پیدا کند و انجام شود و در کنار آن بحث زهکشی‌های سطحی نیز دنبال شود.