دیگر نقطه‌ای از شهر را نمی‌توان یافت که در آن با خیال راحت بتوان تنفس کرد، چرا که فقط گازهای سمی و ذرات مسموم موجود در هوا که بسیار تهدید‌کننده سلامتی‌اند، همراه با هر دم و بازدم وارد ریه‌هایمان می‌شود. آمارهای جهانی نشان می‌دهند که سالانه حدود 5/4 میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که این آلودگی از منابع مختلفی نشأت می‌گیرد.
یکی از مواردی که در سال1374 در 36ماده برای کاهش آلودگی هوا به تصویب رسید، ممنوعیت تردد خودروهای دودزا و غیراستاندارد بود که متأسفانه بعد از گذشت 15سال همچنان شاهد تردد این خودروها در کلانشهرها هستیم و نمونه بارز آن آلودگی شهر تهران است که منجر به تعطیلی گاه و بیگاه پایتخت شد. به گفته مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران، 70 تا 75درصد آلودگی هوای تهران ناشی از وسایل نقلیه است و در حال حاضر بیش از 50درصد خودروهای سواری که در کشور تردد می‌کنند، دودزا و فاقد استاندارد بوده و آلاینده جدی هوا هستند.
در کنار این تعداد باید به حضور اتوبوس‌های فرسوده‌ای هم اشاره کرد که در سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی شهرها تردد می‌کنند و تا به‌حال بنا به دلایل مختلف، نوسازی نشده‌اند یا سرعت نوسازی این ناوگان طبق برنامه نبوده است. دکتر فتح‌الله امی، مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست و محقق در بحث آلودگی هوا به خبرنگار همشهری می‌گوید: تردد 1/5 میلیون خودرو فرسوده از جمله عوامل آلودگی هواست که بر مبنای مواد 3، 4 و 5 قانون کاهش آلودگی هوا باید تردد آنها ممنوع و از رده خارج می‌شدند اما پس از گذشت 15سال هنوز این امر محقق نشده است. تمام وسایل نقلیه فرسوده آلودگی را به صورت تصاعدی منتشر می‌کنند. وضعیت فنی و موتورهای آنها به قدری وخیم است که به‌عنوان تولیدکننده‌های آلودگی شناخته شده هستند. در این میان مینی‌بوس‌های فرسوده و قدیمی نقش آلایندگی را در پایتخت با سهم بیشتری اجرا می‌کنند.
30 ساله‌های از رده خارج
پیش از این مدیرعامل سابق شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه اعلام کرده بود که حدود هزار و 700دستگاه مینی‌بوس در شهر تهران فعالیت می‌کنند که تقریبا تمامی آنها فرسوده هستند. ناوگان مینی‌بوس‌های پایتخت فرسوده هستند و این مینی‌بوس‌ها 3 برابر مینی‌بوس‌های نو هوا را آلوده می‌کنند. این مطلب را نیز وحید نوروزی، مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودروهای تهران به همشهری می‌گوید و می‌افزاید: تحقیقاتی که روی تعدادی از مینی‌بوس‌هایی که در شهر تردد دارند صورت گرفته است، این نکته را بیان می‌کند که مجموع میزان آلودگی تولید شده شامل منواکسید کربن، ترکیبات آلی فرار بدون متان، اکسیدهای نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق در مینی‌بوس‌های بنز که عمر بالای 5سال دارند، 23هزار و 67 میلی‌گرم در هر کیلومتر و مینی‌بوس‌های فیات با عمر بالای 5سال 26هزار و 662 میلی‌گرم در هر کیلومتر است. مینی‌بوس‌های ایویکو نیز با عمر زیر 5سال، معادل 19هزار و 308 میلی‌گرم در هر کیلومتر آلودگی تولید می‌کنند. وی با اشاره به اینکه 100درصد مینی‌بوس‌های تهران فرسوده هستند و همه آنها بالاتر از 30سال عمر دارند می‌گوید: مینی‌بوس‌ها فقط تحت نظارت شرکت واحد اتوبوسرانی هستند و با گازوئیل 8هزار پی‌پی‌ام تردد می‌کنند که با وجود مصوبات مکرر هیأت دولت درخصوص نوسازی این ناوگان اما هنوز مینی‌بوس جدیدی خریداری و به کارگرفته نشده است.
گفته شده است که این غول‌های آلاینده حدود 3 برابر خودروهای تولیدی سال82 به بعد، آلایندگی تولید می‌کنند. طبق مصوبات موجود، راهور ناجا موظف است جلوی تردد این قبیل خودروها را بگیرد، اما متأسفانه این نهاد مسئول به‌دلیل ملاحظات اجتماعی، نمی‌تواند مصوبه جلوگیری از تردد خودروهای فرسوده را، به‌خصوص در کلانشهرها اجرا کند.
همچنین مشاور شهردار تهران در امور محیط‌زیست با بیان اینکه از یک‌سال گذشته تا‌کنون سازمان محیط‌زیست هیچ اقدامی برای اجرای طرح کاهش آلودگی هوا انجام نداده، می‌افزاید: این طرح نیاز به اعتبارات دولت و حمایت‌های بانکی دارد که سازمان محیط‌زیست موظف است این حمایت‌ها را پیگیری کند. محمدهادی حیدرزاده با اشاره به اینکه براساس این طرح قرار بود وام‌های بلندمدت به مینی‌بوس‌داران و موتورسیکلت‌سواران داده شود، اضافه کرد: به‌دلیل کمبود اعتبار تا‌کنون این کار هنوز به‌طور کامل انجام نشده است.
کارشناسان معتقدند که نمی‌توان منکر نقش این خودروها در ایجاد آلودگی هوای شهر شد زیرا سالانه 1/5 میلیون تن آلاینده از طریق همین خودروهای فرسوده وارد هوای شهر می‌شود.
خداحافظ مینی‌بوس‌های فرسوده
مدیرعامل سابق شرکت واحد اتوبوسرانی تهران اعلام کرده بود که تا پایان امسال بخش عمده‌ای از مینی‌بوس‌های فرسوده از ناوگان حمل‌ونقل عمومی خارج و مینی‌بوس‌ها و اتوبوس‌های جدید، جایگزین آنها خواهند شد.
حسین بیژنی با بیان اینکه به‌دلیل فرسوده بودن بیش از حد ناوگان مینی‌بوسرانی شهر تهران آلودگی بسیاری تولید می‌شود، گفته بود: در حال حاضر حدود 1700دستگاه مینی‌بوس در شهر تهران فعالیت می‌کنند که تقریبا تمامی آنها فرسوده هستند و به همین دلیل به‌منظور نوسازی ناوگان مینی‌بوسرانی در سال‌جاری، اقدامات گسترده‌ای صورت خواهد گرفت. به گفته مسئولان، در حال حاضر تعداد اتومبیل‌ها نسبت به جمعیت زیاد نیست اما چون اتوبوسرانی و همچنین مترو توسعه کافی نداشته است، مردم از اتومبیل شخصی استفاده می‌کنند و جا دارد دولت حمایت و سرمایه‌گذاری بیشتری برای حمل‌ونقل عمومی داشته باشد.
همچنین معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری از اعطای 20میلیون تومان کمک بلاعوض به رانندگان مینی‌بوس خبر داده و گفته است که 10میلیون تومان از این مبلغ را سازمان محیط‌زیست، 3میلیون تومان را ستاد مدیریت مصرف سوخت و 7میلیون تومان را شهرداری تهران تقبل کرده است. اما اتوبوس هم یکی از ارکان اصلی حمل‌ونقل عمومی در پایتخت است و حضور انواع آلاینده آن ضرر بسیاری به هوای شهر می‌زند. البته در حال حاضر با تدابیر اتخاذ شده حدود 350دستگاه اتوبوس فرسوده با عمر بیش از 10سال در ناوگان اتوبوسرانی تهران فعال هستند.
پیمان سنندجی، مدیرعامل شرکت واحد با بیان این مطلب می‌گوید: در حال حاضر حدود 350 دستگاه اتوبوس فرسوده با عمر بیش از 10سال در ناوگان اتوبوسرانی فعال است. این اتوبوس‌ها مربوط به بخش بلیتی هستند که امیدواریم با ورود اتوبوس‌های جدید بتوانیم این تعداد اتوبوس فرسوده را هم از رده خارج کنیم. وی با بیان اینکه خوشبختانه در بخش خصوصی اتوبوس فرسوده‌ای نداریم، می‌افزاید: 7هزار دستگاه اتوبوس در شهر تهران فعال است که در مجموع روزانه بیش از 4میلیون جابه‌جایی در شهر تهران را تحت پوشش قرار می‌دهند.
نبود مدیریت واحد و مشخص برای کاهش آلودگی هوا
به اعتقاد حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نبود مدیریت واحد و مشخص برای کاهش آلودگی هوا یکی از مشکلات موجود تهران است.
وی به خبرنگار همشهری می‌گوید: وزارتخانه‌های صنایع و معادن، نفت، کشور، بهداشت و درمان و سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور از جمله دستگاه‌هایی هستند که در امر کاهش آلودگی هوا دخیل‌اند و متأسفانه در شرایط سخت و مشکل، بیشترین مسئولیت، متوجه سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌شود، در حالی که استانداردسازی بنزین و گازوئیل مربوط به وزارت نفت است و در حال حاضر گازوئیل ما 10برابر بیشتر از گازوئیل کشورهای اروپایی آلودگی دارد.
وی همچنین به استفاده شهروندان از ناوگان حمل‌ونقل عمومی و مترو در جهت کاهش آلودگی هوای تهران تأکید می‌کند و می‌افزاید: در حال حاضر تعداد اتومبیل‌ها نسبت به جمعیت زیاد نیست اما چون اتوبوسرانی و همچنین مترو توسعه کافی نداشته است، مردم از اتومبیل شخصی استفاده می‌کنند و جا دارد دولت حمایت و سرمایه‌گذاری بیشتری برای حمل‌ونقل عمومی داشته باشد.
وی معتقد است که موضوع معاینه فنی خودروها نباید فقط مربوط به روزهای آلوده هوا باشد بلکه در طول سال و به‌طور مستمر باید صورت گیرد.
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با اشاره به پیامدهای اجتماعی و اقتصادی و بار بیماری‌های ناشی از آلودگی هوای تهران، بر ضرورت همکاری‌های بین‌بخشی اشاره می‌کند و می‌گوید: آنچه برای ما مهم است، سلامت مردم و پاک‌بودن هوای تهران است و باید با دید خدمتگزاری دست به دست هم داده و در کاهش آلودگی هوای تهران بکوشیم.