اگر در سرما، وارونگی دما در شهر آلودگی هوا را تشدید و انواع گازهای سمی را روانه ریه‌ها می‌کند، در خانه هم اگر کمی سهل‌انگاری شود، گازهای ناشی از سوختن وسایل گازسوز، کار دست ساکنان می‌دهد.در بیشتر خانه‌ها بخاری گازی، آبگرمکن و اجاق گاز وجود دارد. کمی که هوا سرد می‌شود، شهروندان روزنه‌های خانه را برای نگه داشتن گرما می‌بندند، در این شرایط اگر وسایل گازسوز ایرادی داشته باشند، احتمال اینکه اهالی خانه دچار گازگرفتگی شوند بیشتر می‌شود. تجربه ماموران و کارشناسان سازمان آتش‌نشانی نشان داده است که در دوران سرما، آمار گازگرفتگی با کل سال برابری می‌کند. بنابراین نباید این خطر قدیمی اما جدی را با این سهل‌انگاری که حادثه به سراغ ما نمی‌‌آید، دست‌کم گرفت. اطلاعاتی که در این صفحه ارائه می‌شود و حاصل تجربیات کارشناسان آتش‌نشانی و گفت‌و‌گو با مهندس داوود براتی، معاون سازمان آتش نشانی تهران است، به ما می‌گوید که خطر گازگرفتگی به‌وسیله گاز منواکسیدکربن ناشی از کارکرد وسایل گازسوز چگونه قوت می‌گیرد و راه‌های پیشگیری از آن چیست.
مسمومیت
با منواکسیدکربن یا همان گازگرفتگی
علائم مسمومیت با منواکسیدکربن می‌تواند طیف وسیعی از علائم را شامل شود که در بیماری‌های مختلف دیده می‌شود. متأسفانه بسیاری از این علائم شبیه به علائم سرماخوردگی است و اکثر افراد فکر می‌کنند به‌دلیل سردی هوا دچار سرماخوردگی شده‌اند و تمایل به استراحت و خوابیدن پیدا می‌کنند. ابتلای تمام افراد خانواده به علائمی شبیه به آنفلوانزا، بروز مسمومیت در افراد را نشان می‌دهد.
* سردرد، ضعف جسمانی، سرگیجه و بی‌قراری، تهوع و استفراغ، خمیازه کشیدن بیش از حد و کاهش دید از علائم عمومی مسمومیت‌هاست.
* حالت خواب‌آلودگی شدید، کسلی، خستگی و کاهش قدرت عضلانی از جمله علائم اولیه مسمومیت در افراد به شمار می‌رود.
اگر کسی دچار گازگرفتگی شد بلافاصله باید اقدامات زیر را انجام دهید:
* فرد مسموم را از محیط آلوده به هوای آزاد منتقل کنید.
* یقه پیراهن و کمربند و لباس‌های تنگ افراد مسموم را باز کنید.
* درصورت امکان، عملیات اکسیژن‌دهی به فرد مسموم را با نهایت دقت شروع کنید.
* باز نگه داشتن راه‌های تنفسی و تماس با اورژانس در مراحل بعدی درمانی باید مورد توجه قرار گیرد.
* به یاد داشته باشید که خارج کردن افراد آسیب‌دیده از محیط آلوده و قرار دادن آنها در محیط باز از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه محسوب می‌شود.
هنگام خواندن این نکات درباره افراد آسیب‌دیده از گازگرفتگی، شاید ناخودآگاه گمان کنید که چنین حوادثی برای شما یا اطرافیان هیچ‌گاه رخ نخواهد داد. این البته آرزوی همه است اما باید گفت که در تهران طبق آمار سازمان آتش‌نشانی در 6ماهه دوم سال بیش از 200مورد گازگرفتگی رخ داده است؛ یعنی روزی بیش از یک مورد. این بدان معناست که این هیولای بی‌بو و بی‌رنگ را هرگز نباید دست‌کم گرفت.
دودکش
هم درد و هم درمان
این دیگر مثل روز روشن است که اگر در کار دودکش وسایل گازسوز نقصی وجود داشته باشد، خطر بی‌درنگ خود را به ما نزدیک می‌کند. دودکش و کارکرد آن، با همه سادگی ظاهری‌اش، اصول و تشریفاتی دارد تا درست خدمت‌رسانی کند؛ اول اینکه دودکش باید یک متر از سطح بام و یک متر از دیوار جانبی‌‌اش فاصله داشته باشد و دارای کلاهک H باشد. دیگر اینکه جنس لوله باید مقاوم و بدون هرگونه نشتی باشد، در ضمن استفاده از لوله آکاردئونی برای دودکش مجاز نیست. همچنین قطر لوله دودکش باید مساوی یا بزرگ‌تر از قطر لوله خروجی دستگاه باشد. یک نکته دیگر اینکه شیب لوله افقی در داخل باید مثبت(رو به بالا) و طول لوله عمودی در خارج باید 3 برابر طول لوله افقی باشد. هر وسیله گازسوز نیز باید یک دودکش مستقل داشته باشد و استفاده مشترک از یک دودکش بسیار خطرناک است. دودکش‌های فلزی هم باید در مسیر خود با بست‌های مخصوص محکم شوند؛ طوری که از جدا شدن اتصالات جلوگیری شود.
این نکات را هم باید یادآور شد که برای جلوگیری از برگشت دود و گازهای مضر به داخل دودکش و در نهایت به داخل محیط که معمولا بر اثر گرفتگی یا وزش باد به‌وجود می‌آید، باید دودکش دارای هواکش مخصوص باشد و کلاهک آن حداقل 60سانتی‌متر از بالاترین نقطه ساختمان بالاتر باشد. در ضمن دودکش غیرثابت (غیردیواری) باید حتما کنترل شود. این دودکش‌ها باید از مواد غیر قابل اشتعال و گالوانیزه (زنگ نزن) بوده و مقاومت فیزیکی مناسبی داشته باشند. این نوع دودکش باید تا حد ممکن کوتاه و مستقیم بوده و در محل اتصالات محکم و غیرقابل نفوذ باشد. یک نکته کلی هم اینکه قطر، طراحی، مسیر دودکش و... باید متناسب با ظرفیت حرارتی محاسبه و اجرا شود. یکی از مشکلاتی که در حوادث گازگرفتگی بسیار مشهود است، مسدود‌بودن مسیر دودکش است. بنابراین بازبودن مسیر دودکش حتما باید بررسی شود. توجه داشته باشید که اگر دودکش وسیله گازسوز سرد باشد، دلیل آن خارج نشدن گازهای سمی ناشی از احتراق است، در این حالت ضمن رفع نقص، باید با بازکردن قسمتی از در یا پنجره به‌طور موقت امکان تهویه را در فضا ایجاد کنید.
بسیاری از نکاتی که کارشناسان ایمنی درباره وسیله ساده‌ای چون دودکش تذکر می‌دهند حاصل تجربیات حوادث مختلف است. این در حالی است که بسیاری از نکاتی که ذکر شده است بدیهی و ساده به‌نظر می‌رسد. اما نادیده‌گرفتن همین نکات ساده و ظاهراً پیش پا افتاده، حوادث ناگواری را موجب شده و امروز ماموران آتش‌نشانی برای چندمین‌بار این نکات را به شهروندان یادآوری می‌کنند.
منواکسیدکربن
کنج چهاردیواری‌ها کمین کرده است
تقریبا زیر هر سقفی وسایلی هست که منواکسیدکربن تولید می‌کند و اگر نکات ایمنی رعایت نشود، ساکنان آن چهاردیواری را تهدید می‌کند. نخستین منشأ ورود منواکسیدکربن به فضاهای بسته، جایی است که برای خروج این گاز در نظر گرفته شده است؛ یعنی دودکش‌ها. نقص در دودکش وسایل گرمازا، آبگرمکن‌های دیواری و زمینی، پکیج و شومینه و همچنین استفاده از وسایل گرمازای بدون دودکش نخستین تهدید‌کننده جان ساکنان فضاهای بسته است. آتش‌نشانان، منشأ بعدی را استفاده نادرست از وسایل گازسوز و همچنین نبود تهویه و جابه‌جایی هوا در فضاهای کوچک می‌دانند مواردی نظیر: استفاده از وسایل خوراک‌پزی برای گرمایش، استفاده از روشنایی گازسوز به مدت طولانی در محیط‌های کوچک، معیوب‌بودن مشعل شوفاژ، خودروی روشن در پارکینگ، نبود تهویه و جریان هوا در ساختمان، نقص فنی در شبکه تهویه و تأسیسات و نقص فنی در وسایل گرمازا و نیم‌سوز بودن زغال. این موارد نشان می‌دهد که در صورتی که از وسایل گازسوز به درستی استفاده نشود، امکاناتی که برای آسایش اهالی خانه فراهم شده‌اند به راحتی به خطر بزرگی علیه جان ساکنان تبدیل می‌شوند.
ابزار
هیچ چیزی را بهر هرکاری نساختند!
گاهی اوقات زمینه‌های گازگرفتگی، با استفاده غیراصولی و غیرمتعارف از وسایل مختلف گازسوز بروز پیدا می‌کند؛ مثلا گرم کردن حمام با استفاده از وسایل گازسوز یا گرم کردن خانه با وسیله‌ای غیر از بخاری. کارشناسان ایمنی استفاده از وسایل پخت‌وپز را برای گرم‌کردن محیط، ممنوع کرده‌اند. همچنین تأکید شده است که برای گرم‌کردن حمام از بخاری‌های دستی استفاده نشود؛ چرا که محیط حمام کوچک است و اکسیژن محیط نیز در اثر وجود بخار آب به سطوح بالا رانده می‌شود. در نتیجه سوختن گاز و تولید گاز منواکسید کربن، مسمومیت را قطعی می‌کند.علاوه بر این، نباید فراموش کرد که کارکرد وسایل گازسوز در هر محیط شرایط خود را دارد. مثلا در محیط‌های کوچک و بسته خطرات وسایل گازسوز بیشتر بوده و باید بیشتر احتیاط کرد. شاید به همین دلیل است که توصیه شده آبگرمکن‌های دیواری در فضاهای بسته کوچک و بدون جریان هوا نصب نشود.
درباره آبگرمکن‌های دیواری نکته دیگری را هم باید گفت و آن اینکه کارکردن مداوم و بدون وقفه این وسیله، که می‌تواند ناشی از نشت آب باشد، بسیار خطرناک است. در ضمن باید تأکید کرد که در استفاده از وسایل گازسوز بهتر است از شیوه‌های ابتکاری، مانند قرار دادن لوله خروجی بخاری در داخل ظرف آب، جداً خودداری کنید. یکی از این ابتکارات رایج هم خروج لوله‌های دودکش از پنجره یا دیواره‌های جانبی است؛ شیوه‌ای که کارشناس سازمان آتش‌نشانی تهران آن را غیر اصولی و غیر استاندارد می‌داند، چرا که کارایی لازم را در تهویه محصولات احتراق ندارد و عموما باید در استفاده از آنها اجتناب شود.
البته در اینجا تذکر داده شده که درصورت لزوم و به‌طور موقت با رعایت این شرایط، خروج لوله دودکش از پنجره یا دیواره جانبی امکان‌پذیر است: ایجاد روزنه ثابت (برای تهویه مناسب هوا) مثل ایجاد گریل (دریچه) زیر در‌ها. با توجه به افزایش طول افقی لوله‌های دودکش برای هر یک متر، باید حدود 3متر لوله دودکش به‌صورت عمودی در نظر گرفته شود و لوله‌های دودکش به‌طور مناسب عایق‌بندی شود (به ویژه لوله‌هایی که در بیرون و در معرض هوای سرد قرار دارند). توجه داشته باشید که با رعایت چنین شرایطی درصورت روشن‌بودن وسیله گازسوز، دودکش همواره باید داغ باشد تا از خروج محصولات احتراق اطمینان حاصل شود. درصورت داغ‌نشدن دودکش، بخاری باید جمع‌آوری و تا نصب دودکش استاندارد از وسایل گرمایشی دیگر (مثل بخاری برقی) استفاده شود.