محل قرارگیری دندان‌ها نتیجه تعادل نیروهای زبان، گونه و الیاف نگهدارنده دندان است. به گفته متخصصان ارتودنسی در بعضی موارد عادات غلط دهانی کودک تعادل نیروهای فوق را بر هم زده و مشکلاتی را ایجاد می‌کند که تشخیص به‌موقع این عادات غلط و کمک به رفع آنها باعث پیشگیری از درمان‌های ارتودنسی مرتبط با ترتیب دندان‌ها‌می‌شود. قرار گرفتن زبان بین دندان، تنفس دهانی، جویدن ناخن، جویدن گونه، فشاردادن دندان‌ها روی هم(دندان قروچه)، مکیدن انگشت و جویدن اشیا و پستانک از مهم‌ترین عادات غلط دهانی کودک است که می‌تواند سبب کج شدن دندان‌ها شود.
برای اینکه یک عادت غلط بتواند تعادل نیروها را به‌هم زده و باعث ایجاد ناهنجاری شود بایستی به‌مدت زمان کافی نیروی غیرطبیعی را وارد نماید. آستانه لازم برای ایجاد این تغییر حداقل 4 ساعت است. در ایجاد ناهنجاری‌ها، تداوم عادت مخرب بسیار مهم‌تر از شدت آن است. مسئله مهم دیگر آن است که برخی از عادات مثل انگشت مکیدن یا استفاده از پستانک تا سن 5سالگی نمی‌تواند اثر مخرب زیادی روی سیستم دندان داشته باشد و اگر این عادات تا 5 سالگی ترک شوند اثرات مخرب آنها می‌تواند خودبه‌خود از بین برود. دکتر سید محمد امین نریمانی ، متخصص ارتودنسی و مسئول روابط عمومی انجمن ارتودنتیست ها در گفت‌وگو با همشهری در این باره توضیحاتی را ارائه می دهد که در ادامه از نظرتان می گذرد.
شکل‌گیری عادات غلط، علل متفاوتی دارد. در برخی از موارد اشکالات آناتومیک ساختمان‌های دهان، دندان و بینی مثل انحراف بینی می‌تواند باعث تشویق کودک به تنفس دهانی شود، یا با بالا رفتن شیوع واکنش‌های آلرژیک، نقش این بیماری در ایجاد ناهنجاری‌های صورت و دندان افزایش می‌یابد. یکی دیگر از علت‌های ایجاد و پایداری عادات به‌خصوص انگشت مکیدن یا ناخن‌جویدن جنبه‌های روحی روانی و محرومیت می‌تواند باشد. مثلا بررسی‌های ارتباطی بین ایجاد عادت انگشت مکیدن با حذف زودهنگام تغذیه با شیر مادر نشان داده است. در برخی موارد نیز این مسئله می‌تواند برای جلب توجه بیشتر باشد و گاهی نیز این مسئله صرفا یک عادت و برای سرگرمی است.
مشکلات ارتودنسی
مشکلات ارتودنسی مرتبط با عادات مخرب با علائم زیر تشخیص داده می‌شود: تنگی فک بالا به‌صورتی که هنگام غذا جویدن گاز گرفتگی مکرر گونه رخ داده و در برخی موارد باعث ایجاد خط برافروخته در داخل گونه می‌شود، گود بودن زیاده از حد سقف دهان در موارد تنفس دهانی یا مکیدن انگشت، جلوزدگی بیش از حد دندان‌های فک بالا به‌دلیل انگشت مکیدن طولانی، سایش‌های لبه دندان‌ها به‌دلیل گاز گرفتن مکرر اجسام سخت یا جویدن ناخن، به‌هم نرسیدن دندان‌های جلو به‌دلیل موقعیت بد زبان و قرارگیری زبان بین دندان‌ها، انقباضات زیاد و غیرعادی عضلات ناحیه چانه در هنگام بلع و به هم نرسیدن لب‌ها در حالت استراحت، این مسئله در مواقعی که بیمار در حال تماشای برنامه موردعلاقه است قابل ارزیابی است.
درمان عادت
مانند همه درمان‌ها بررسی و رفع علت مهم‌ترین گام در درمان این بیماری است. پس از تشخیص علت، مهم‌ترین گام صحبت با کودک و تفهیم این مسئله به کودک است که همه این اقدامات برای کمک به وی است. اگر همکاری و تمایل بیمار به‌دست نیاید شانس حذف عادت بسیار ضعیف است. آگاه کردن کودک، یادآوری کافی و تشویق برای رفع این عادت مفید است. در مراحل اول صحبت کردن با کودک و درصورت جلب همکاری در مراحل بعد استفاده از وسایل درمانی کمک‌کننده است. معمولا تا قبل از 5سالگی برای کودکان از وسایل درمانی استفاده نمی‌شود.
دندان قروچه و اشکال در رویش دندان‌های دائمی
این عادت غلط بیشتر مربوط به انقباض عضلات جویدن است که با انقباض زیاد و طولانی مدت، می‌تواند سبب ساییده‌شدن دندان‌ها شود. در برخی از کودکان توجه و تمایل آنها برای شنیدن صدای آن ممکن است آن را به عادت تبدیل کند. دندان قروچه در دوره‌ای از رشد و در درجات خفیف طبیعی و برای تکامل سیستم دندانی ضروری است ولی هنگامی که به‌صورت عادت و به مقدار و شدت زیاد انجام شود نیازمند بررسی بیشتر خواهد بود که در این موارد مشاوره با متخصص ارتودنسی جهت بررسی مراحل رشد و تکامل دندانی و بررسی اثرات مخرب آن توصیه می‌شود. در برخی از کودکان این مسئله می‌تواند نشانه‌ای از وجود بیماری‌های انگلی نیز باشد که بررسی آن بدون ضرر است.
پستانک ارتودنتیک
پستـانـک ارتــودنـتیک از نظر متخصصان ارتودنسی اهمیت زیادی ندارد چرا که همانطور که گفتیم اثرات مخرب عادات غلط تا قبل از سن 5 سالگی خودبه‌خود حذف می‌شود. برای استفاده از پستانک خارج از استاندارد ارتودنسی نیز سؤالات زیادی وجود دارد. ممکن است پستانک به جاهای مختلف برخورد کند و موجب آلوده‌شدن آن شود، در اثر استفاده پستانک ممکن است کودک به اسهال مبتلا شود.
خیلی از پدر و مادرها وقتی برای خرید سیسمونی می‌روند، پستانک را هم در فهرست خریدشان قرار می‌دهند ولی توصیه پزشکان و دندانپزشکان این است که از خرید پستانک صرف‌نظر کنید، چون ضررهای مکیدن پستانک برای کودک خیلی بیشتر از منافع کوتاه‌مدت آن است. پستانک حتی ممکن است در سخن گفتن کودک اختلال ایجاد کند و به نوعی باعث وابستگی و شکل‌گیری یک عادت مخرب شود.
اگر کودک به مکیدن پستانک عادت دارد با کمک دندانپزشک سعی کنید این عادت را از سر کودک بیندازید. البته بیشتر کودکان مکیدن انگشت و پستانک و دیگر اشیا را خودبه‌خود در سنین 2 تا 4سالگی ترک می‌کنند و همین باعث می‌شود که دندان‌ها و فکین دچار آسیب نشود، ولی بعضی از آنها این عادات را به‌مدت طولانی تکرار می‌کنند که ممکن است باعث بی‌نظمی در قوس‌های دندانی شده و نیز دندان‌های جلو بیرون بزنند.
پستانک و پوسیدگی دندان‌ها
میکروب‌های مولد پوسیدگی در کنار مواد قندی و با طول زمان کافی باعث بروز پوسیدگی‌های شدید دندان می‌شوند. همزمان با رویش دندان‌ها در کودکان، میکروب‌های پوسیدگی‌زا نیز در دهان شروع به فعالیت می‌کنند که هر چه اقدامات بهداشتی ضعیف‌تر باشد، این میکروب‌ها فعالیت بیشتری خواهند داشت. استفاده از شیشه شیر خشک یا شیشه آب قند و مواد مشابه می‌تواند مواد مورد نیاز باکتری‌ها را تأمین کرده تا باکتری‌ها با قدرت زیاد به ترشح اسید ادامه داده و تخریب پیشرونده دندان را به‌دنبال داشته باشند.