به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) به مناسبت هفته وقف پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت‌الله العظمی سیّدعلی خامنه‌ای، استفتائات جدیدی از محضر معظم‌له درباره وقف و پاسخ ایشان به این سؤالات را منتشر کرد؛ متن استفتائات از محضر رهبر معظم انقلاب و پاسخ ایشان به شرح زیر است:
* احتراماً اینجانب بیمارستانی ساخته و قربة الی‌الله آن را وقف کرده‌ام و در وقف‌نامه تولیت را به خودم اختصاص داده‌ام و در اجرای وقف‌نامه بیمارستان و درمانگاه را تحویل وزارت بهداشت و درمان داده‌ام. چون اختلافی در تولیت ایجاد نمودند، وزارت بهداشت صورت مجلس برخلاف وقف‌نامه و فتوای مرقوم تنظیم و به امضاء بنده رسانیده؛ لذا با تقدیم وقف‌نامه و صورت مجلس 28/10/72 مستدعی است مرقوم فرمائید تغییر وقف‌نامه و شرایط مذکور در آن و اقداماتی که مسئولان وزارت بهداشت برخلاف وقف‌نامه و نظر متولی انجام داده‌اند، جایز است یا خیر؟
پاسخ:
بسمه تعالی
تغییر و تبدیل موقوفه یا تصرفات غیرمجاز در موقوفه در غیر جهت وقف جایز نیست و موجب ضمان است و تغییر و تبدیل شرایط وقف و چگونگی استفاده از آن باطل و بی‌اعتبار و بی‌اثر است.
* در ادوار مختلف موقوفاتی با توجه به شرایط زمان و مکان توسط مومنین انشاء و به مرحله اجراء در آمده است لکن در حال حاضر کاربرد برخی از آنها با شرایط و اوضاع و احوال اجتماعی، اقتصادی جامعه هماهنگی نداشته و بعضاً متداول نمی‌باشد. سؤالاتی که در این زمینه مطرح است عبارتند از: آیا می‌توان با توجه به شرایط روز و در جهت مصالح دولت و امت اسلامی و با ملحوظ نگهداشتن نیت اصلی واقف و در جهت هماهنگی با سایر برنامه‌های مدون و جاری دولت در کاربرد نظرات وقفی تغییراتی به عمل آورد؟
پاسخ:
بسمه تعالی
الوقوف علی حسب ما یوقف‌ها اهل‌ها، عواید وقف باید زیر نظر متولی شرعی و با نبود متولی خاص زیر نظر حاکم شرعی در جهت وقف صرف شود و زمان و مکان و مصالح دولت و ملت در آن اثر ندارد و نباید تغییر داده شود.
* شخصی در وصیت خود چنین نوشته است که 40 من زمین بانضمام و ساعت آب وقف است که همه ساله مال‌الاجاره آن در ایام عاشورا و در تکیه مصرف عزاداری حسینی شود. پسر او بعد از فوت موصی و واقف چون نمی‌دانستند به مصرف غیر موقوف‌علیهم خرج کردند آیا این مدت را ضامنند یا خیر؟ زمینی وقف بر ایام عاشورا و دهه صفر شد و متولی آن هم معین شده، اما مستاجر بدون اجازه متولی عواید را در جای دگر خرج کردند، آیا در این مدت که به جای دیگر خرج کردند ضامنند یا خیر؟
پاسخ:
بسمه‌تعالی
اگر عواید وقف در غیر جهت وقف صرف شده ضمان دارد و حکم در هردو مسئله همین است.
* زمین موقوفه‌ای مال‌الاجاره آن صرف مدرسه علوم دینیه می‌شده و صاحب هم‌جوار زمین موقوفه می‌خواهد زمین موقوفه را با زمین خودش شامل کرده و خانه مسکونی بسازد و او در عوض زمین موقوفه مغازه یا زمین دیگری که نفعش 2 برابر زمین موقوفه دارد بدهد، آیا تبدیل زمین موقوفه به مغازه‌اش یا با زمین او نفعش دو برابر است اجازه می‌فرمایید.
پاسخ:
بسمه‌تعالی
با امکان استفاده از وقف در جهت وقف تغییر و تبدیل آن جایز نیست، والله العالم.
* واقفی نصب ملک موقوفه خود را به کسی بخشیده( 70 سال پیش این مسئله رخ داده) تولیت این ملک موقوفه با اولاد ذکور می‌باشد، حال آیا آن شخص می‌تواند ملک را به نوه‌اش ببخشد یا خیر؟
پاسخ:
بسمه‌تعالی
ملک موقوفه و همچنین تولیت موقوفه قابل بخشش به دیگران و انتقال به غیر نیست، بلکه باید در موقوفه بر طبق آنچه که واقف تعیین کرده است عمل نمایند.
* براساس مفاد برخی از وقف‌نامه‌ها و وصیت‌نامه تعیین و نصب متولی و وصی بعدی به عهده حاکم شرع عادل بلد قرار داده شده است و از طرفی بر طبق ماده یک قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف، تصدی و اداره موقوفات بلا متولی به عهده سازمان اوقاف قرار گرفته است و حضرت امام(ره) اداره اوقاف را مجاز به تولیت و تصدی این قبیل موارد دانسته‌اند. مستدعی است نظر مبارک را در فرض مرقوم اعلام فرمائید که اصولاً تشخیص و تعیین مصداق حاکم شرع بلد که بعضاً در وقف‌نامه‌ها ذکر گردیده چگونه است؟
پاسخ:
هرگاه اوقاف فاقد متولی خاص شده است تولیت آن به عهده حاکم و ولی‌امر مسلمین است و این تولیت در حال حاضر به نماینده ولی‌فقیه در سازمان اوقاف و امور خیریه واگذار شده است.
* با توجه به اینکه اداره اوقاف مسئولیت درآمد زیارتگاه‌ها و مغازه‌های مساجد را به عهده دارد، آیا هیئت امنا مسجدی می‌توانند وجود مغازه‌های مسجد را کتمان کرده و به اطلاع اداره اوقاف نرسانند و بدون هماهنگی با اوقاف درآمد حاصله را خرج نمایند؟
پاسخ:
بسمه‌تعالی
امر وقف با متولی شرعی آن است و غیر متولی حق دخالت ندارد.
* در مواردی که دستگاه‌های دولتی بدون اذن متولی شرعی موقوفات و بدون پرداخت حقوق وقف مبادرت به حفر چاه و ایجاد شبکه لوله‌گذاری در اراضی و املاک موقوفه می‌نمایند، آیا ضمانت شرعی پرداخت حقوق وقف متوجه مصرف‌کنندگان و مشترکین است یا دستگاه مجری طرح؟ با علم به عدم پرداخت حقوق وقف انجام وضو و غسل با چنین آبی به چه صورت است؟
پاسخ:
بسمه تعالی
مصرف کننده ضامن آبی است که مصرف کرده است و بدون نظر متولی شرعی وقف نمی‌تواند در آب تصرف کند و غسل و وضو اشکال پیدا می‌کنند، الله اعلم.
* آیا اشخاصی که بدون مجوز اداره اوقاف و متولیان موقوفات اراضی وقفی را در تصرف دارند و متولی و اداره اوقاف به تصرفات آنها راضی نیستند فرایض دینی آنها که در این رقابت انجام می دهند از نظر شرعی اشکال دارد یا خیر؟
پاسخ:
بسمه تعالی
در صورت اطلاع و آگاهی اعمالشان باطل است.
* مستأجرین موقوفات به استناد اینکه سال‌های متمادی سابقه تصرف در رقبه‌های وقف را دارند اجاره‌ای ناچیز و کمتر از نرخ عادلانه روز به اوقاف پرداخت می‌کنند. آیا صرف سابقه استیجار برای مستاجرین موقوفات تا چه حد ایجاد حق نموده که جزء حقوق مکتسبه محسوب گردد؟
پاسخ:
بسمه تعالی
مجرد سابقه استیجار موجب استحقاق تخفیف در اجاره بهاء موقوفه نیست و متولی شرعی موظف است در تجدید قرارداد اجاره با ملاحظه غبطه و مصلحت وقف اجاره‌بهاء عادله تعیین و مطالبه نماید.
* آیا این از اختیارات اداره اوقاف است که به خاطر ملاحظات سیاسی، دینی، فرهنگی و اجتماعی رقبه وقف را کمتر از ارزش واقعی آن در اختیار متقاضیان قرار دهد؟
پاسخ:
بسمه تعالی
متولی شرعی و مسئول اداره امور موقوفه در اجاره دادن موقوفه و تعیین مبلغ اجاره بهاء باید لزوماً غبطه و مصلحت وقف را رعایت نماید و چنانچه تخفیف اجاره بهاء به ملاحظه موقعیت خاص مستأجر و کاری که برای آن موقوفه را اجاره می نماید موافق غبطه و مصلحت وقف باشد اشکال ندارد وگرنه جایز نیست.
* بعضی از زمین‌های وقفی در مسیر طرح های توسعه و احداث خیابان ها و پارک‌های ملی و ساختمان‌های دولتی قرار می‌گیرند و بدون اجازه متولی شرعی و بدون پرداخت اجاره و پول آنها، توسط بعضی از مؤسسات و اداره های دولتی مصادره می‌شوند، آیا انجام این کار برای آنان جایز است؟ آیا کسی که در این زمین‌های موقوفه تصرف می‌کند باید عوض یا قیمت آنها را بپردازد؟ آیا باید اجرت المثل تصرفاتش را از هنگام تصرف بپردازد؟ آیا در پرداخت قیمت موقوفه و یا دادن عین دیگری به جای آن توسط مؤسسات و ادارات، اذن گرفتن از حاکم شرع واجب است یا این که جایز است اداره اوقاف یا متولی وقف با رعایت مصلحت و نفع وقف با آنان در مورد عوض یا قیمت آن توافق نماید؟
پاسخ:
بسمه تعالی
جایز نیست کسی بدون اذن و اجازه متولی شرعی در وقف تصرف کند، همان‌گونه که اگر وقف از قبیل وقف منفعت باشد، تصرف در آن هم فقط بعد از اجاره کردن آن از متولی جایز است همچنین فروش و تبدیل وقفی که قابلیت انتفاع در جهت وقف را دارد، جایز نیست و اگر شخصی آن را تلف کند ضامن آن است و اگر بدون اجازه متولی شرعی، در آن تصرف نماید ضامن اجرت المثل آن است و باید آن را به متولی شرعی وقف بپردازد تا در جهت وقف مصرف نماید و در این رابطه فرقی بین اشخاص و مؤسسات و اداره‌های دولتی نیست و جایز است متولی وقف، بدون مراجعه به حاکم با متصرف یا تلف کننده با رعایت مصلحت وقف، در مورد اجرت یا عوض آن توافق نماید.
* دیگ‌ها و ظروف قدیمی (مسی) وقفی که از کار افتاده‌اند و غیر‌بهداشتی می باشند و در تکایای دیگر هم از آنها استفاده نمی‌نمایند آیا می‌شود تبدیل به احسن کرد یا خیر؟
پاسخ:
بسمه تعالی
تبدیل ظروف مسی وقفی اگر قابل استفاده باشد ولو با سفید کردن، جایز نیست.