پز عالی

 و به همین دلیل در مراسم اختتامیه برخلاف 2 دوره قبلی، دبیر جشنواره را معرفی کردند تا دبیر از امسال کار خود را شروع کند و چند روز بعد سرپرست دفتر موسیقی هم تاریخ برگزاری بیست‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر را اعلام کرد؛ تاریخی که در دوره‌های قبلی سرگردان بود و معمولا هم در ماه‌های آخر سال اعلام می‌شد. این‌بار بیست‌وهفتمین جشنواره موسیقی فجر از تاریخ 24 تا 30‌بهمن ماه سال1390 برگزار می‌شود. بیست‌وششمین جشنواره موسیقی فجر را می‌توان از زوایای متعددی بررسی کرد؛ از توجه به نسل جوان که مدام در مورد آن گفته شد تا غیبت بزرگان موسیقی در این دوره که البته این امر در چند سال اخیر عادی تلقی می‌شود. در این گزارش نگاهی داریم به این دوره از جشنواره.

شاید مهم‌ترین اتفاق این دوره را بتوان فعالیت ارکستر ملی پس از سکوتی 2ساله دانست. با کناره‌گیری فرهاد فخرالدینی از رهبری ارکستر ملی، این ارکستر تعطیل شد و برخلاف وعده‌های مسئولان موسیقی که هربار می‌گفتند به‌زودی ارکستر ملی راه‌اندازی می‌شود، این سکوت 2سال طول کشید تا در این دوره از جشنواره، سکوت ارکستر ملی شکسته شود. شاید بزرگ‌ترین مشکل ارکستر ملی را بتوان در عدم‌تعریف درست از این ارکستر دانست. ارکستری که نام ملی را برخورد دارد، قرار است قطعاتی را بنوازد تا نشانی برای موسیقی ملی ایران باشد. با نگاهی به انتخاب اولیه قطعات توسط شورای فنی ارکستر، شاید امروز نتوان نام ارکستر ملی را شایسته این ارکستر دانست و خصوصا انتخاب کارهای آینده ارکستر که توسط این شورا صورت گرفته، گواه این ادعاست؛ چرا که 3 اجرا از برنامه‌های آینده این ارکستر براساس ساخته‌های 3 عضو شورای فنی ارکستر شکل گرفته است. با این حال راه‌اندازی مجدد ارکستر ملی را در این شرایط سخت موسیقی می‌توان به فال نیک گرفت و باید امیدوار بود این ارکستر که ترکیبی متفاوت با دوره قبلی خود دارد، راه خودش را پیدا کند.

پز عالی برای جیب خالی

این روزها کشف استعدادهای جوان، شعار بیشتر جشنواره‌هایی است که دوست دارند به‌عنوان یک جشنواره حرفه‌ای شناخته‌شوند. دلیل حضور جوانان و البته توجه مسئولان را باید در عدم‌حضور گروه‌های حرفه‌ای دانست. حسن ریاحی در مقام دبیر جشنواره اعلام کرد که توجه امسال به حضور جوانان است که البته این شعار حرف جدیدی نیست و توجه به جوانان روال همه ساله جشنواره موسیقی فجر است.

البته نباید فراموش کرد که این شعار تنها در دوران جشنواره رونق دارد و بعد از آن به فراموشی سپرده می‌شود. اگر به سال‌ها قبل برگردیم می‌بینیم که شعارحمایت از جوانان در جشنواره موسیقی فجر همواره وجود داشته و حتی بخش‌های مستقلی به نام جوانان در کنار بخش دیگر جشنواره وجود داشته است. در دوره گذشته جشنواره حتی به نوازنده‌های جوانی جایزه داده شده که امروز از آنان به‌عنوان چهره‌های مؤثر موسیقی نام برده می‌شود؛ در دوره چهارم، بهداد بابایی، نوازنده سه تار از نیشابور، در دوره هفتم تهمورس پورناظری به‌عنوان نوازنده تار و سامان احتشامی به‌عنوان نوازنده پیانو و در دوره دهم سید محمد جابری، نوازنده دف انتخاب شدند. در دوره دوازدهم جشنواره موسیقی فجر 74 گروه جوان شرکت داشتند که در بین آنها می‌توان اسامی‌ای را دیدکه امروزه برای خود وزنه‌ای در عالم موسیقی محسوب می‌شوند. حضور جوانان در جشنواره موسیقی امری عجیب نبود، حتی در دوره سیزدهم این جشنواره بخشی به نام جوانان وجود داشت. اما حضور جوانان در جشنواره موسیقی فجر از زمانی تبدیل به شعار برای مسئولان شد که غیبت بزرگان در جشنواره نمود پیدا کرد. به عبارت دیگر می‌توان گفت که حضور جوانان و شعار توجه به جوانان حربه‌ای شد تا جای خالی بزرگان احساس نشود.

جای بزرگان خالی

جشنواره موسیقی در سال1364 با نام «جشنواره سراسری سرود و آهنگ‌های انقلابی» کار خود را آغاز کرد. خیلی طبیعی است که در دوره اول تعداد محدودی از هنرمندان شرکت کنند، خصوصا با توجه به‌عنوان این جشنواره، شرکت‌کنندگان بیشتر چهر‌ه‌های نظامی داشتند.

جشنواره دوم و سوم هم برگزار شد و هنوز خیلی زود بود که هنرمندان بنام موسیقی به جشنواره‌ای نوظهور اعتماد کنند. عدم‌حضور چهر‌ه‌های موسیقی تا جشنواره چهارم ادامه داشت. در جشنواره پنجم سراسری سرود و آهنگ‌های انقلابی، اسم جشنواره به پنجمین جشنواره موسیقی فجر تغییر نام داد و هنرمندان به‌تدریج در این جشنواره شرکت کردند.

حضور چهره‌های برتر هنرمندان موسیقی را می‌توان از دوره پنجم مشاهده کرد؛ دوره‌ای که آرم و نشانه جشنواره موسیقی فجر طراحی شد. از این دوره هنرمندان در جشنواره موسیقی فجر مشارکت داشتند؛ هنرمندانی همچون جلال ذوالفنون، حسین‌سرشار، هوشنگ، مجید کیانی، حسین‌علیزاده، کیخسرو پورناظری، شهرام ناظری، بیژن کامکار، هوشنگ کامکار، حسام الدین سراج، مجید کیانی، فرهاد فخرالدینی، مرتضی حنانه، علیرضا مشایخی، کیوان ساکت، لوریس چکناواریان و...؛ حضور بزرگان در این جشنواره ادامه داشت اما در این چند دروه اخیر بزرگان موسیقی ترجیح دادند که در این جشنواره شرکت نکنند. کامبیز روشن‌روان که دبیری 3‌دوره از جشنواره موسیقی یعنی دوره‌های 22، 23 و 24 را برعهده داشت درباره عدم‌حضور بزرگان موسیقی به همشهری گفت که باید ریشه این موضوع را در چند سال اخیر جست و جو کرد.

او در مقام یک موزیسین اعلام کرد که این موضوع به سیاست‌های موسیقی کشور برمی‌گردد؛ سیاستی که در مورد موسیقی و هنرمندانش شفاف عمل نکرده و هنرمندان جایگاه خودشان را نه به کمک سیاستگذاران بلکه با تلاش و حمایت خودشان و البته مردم به دست آورده‌اند. او جشنواره را مقصر ندانست بلکه مشکل را از روندی دانست که طی این سال‌ها در موسیقی کشور ایجاد شده است. حسن ریاحی که دبیری این دوره از جشنواره را برعهده داشت و پیش از این دبیری 3‌دوره را برعهده داشته، معتقد است که باید آشتی با بزرگان موسیقی صورت بگیرد و آنان در جشنواره شرکت کنند. نگاهی به روند برگزاری کنسرت در روزهای پایانی نشان می‌دهد تمام هنرمندانی که در شکل‌گیری و اعتبار این جشنواره نقش داشتند امروز یا کنسرت‌های خود را بعد از جشنواره موسیقی فجر یا در سالن‌های تهران و شهرستان برگزار می‌کنند یا سازهای خود را برای خارج از کشور کوک می‌کنند.

استقبال از چهره‌ها

آمار فروش بلیت که توسط سایت انجمن موسیقی منتشر شد نشان دهنده یک نکته مهم است؛ بلیت‌هایی به سرعت فروش رفت که نامی آشنا برای مخاطبان داشتند. به هر حال جای خالی بزرگان را گروه‌های جوان نمی‌توانند پر کند.

حذف و اضافه

اگر در این دوره از جشنواره جای موسیقی محلی - مقامی خالی بود و این نوید داده شد تا اردیبهشت سال آینده جشنواره‌ای مستقل برای موسیقی محلی- مقامی برگزار می‌شود، باید گفت که در طول این 26 دوره موسیقی محلی همواره جای خاصی در جشنواره داشته است. اگر به سال‌ها قبل برگردیم می‌بینیم که جشنواره سوم با نگاه ویژه به موسیقی فولکلور در 12 بهمن سال66 افتتاح شد. از آن سال چهر‌ه‌های معروفی همچون غلامعلی نی‌نواز از خراسان، حاج‌قربان سلیمانی، موسی زنگشاهی، طهمورث کشکولی، علیرضا سلیمانی، عبدالله سرور احمدی و... شرکت کردند و از چهره‌هایی چون حاج قربان سلیمانی، دکتر مجید تکه، علی اکبر مرادی، شیرمحمد اسپندار و... در دوره‌های مختلف تقدیر شد تا حضور این چهره‌های موسیقی محلی- مقامی سرزمین ایران اعتباری برای این جشنواره باشد. سال 1383 پس از برگزاری 6 دوره، جشنواره موسیقی مقامی- نواحی ایران تعطیل شد تا به دل جشنواره موسیقی فجر به‌عنوان یک بخش اضافه شود و حال امسال از دل جشنواره موسیقی فجر حذف شد تا مجددا جشنواره‌ای مستقل برگزار کند.