در آستانه بیست و هشتمین طلوع فجر انقلاب اسلامی، جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به عنوان یکی از جلوه‌های بارز هنر انقلاب تولد ربع قرن فعالیت خویش را جشن می‌گیرد، در حالی که در طی این دوران بیست و پنج ساله فراز و نشیب‌های بسیاری را گذرانیده و حاصل تجربیات سالیان را پشتوانه خود دارد.
این روند که امروز نمودار بارز رشد و بالندگی را به نمایش می‌گذارد، در قالب جشنواره‌ای جلوه می‌نماید که گزیده بهترین آثار عرضه شده و به کمال رسیده در طول اجراهای عمومی را در شکلی غیررقابتی ارائه می‌کند.
بزرگداشت چهار تن از پیشکسوتان عرصه تئاتر و تقدیر از 25 نفر از دست‌اندرکاران حوزه تولید به مناسبت بیست و پنجمین دوره جشنواره نیز از ویژگی‌های دیگر این دوره از جشنواره است.
دبیر این دوره جشنواره سعید کشن‌فلاح است که در زمینه‌های مختلف آموزش دانشگاهی- مدیریت و مسئولیت‌های مختلف در عرصه‌های دانشگاهی تئاتر کشور، دبیری، داوری و مسئولیت‌های متنوع در بخش‌های مختلف؛ جشنواره‌های تئاتر و به عنوان بازیگر، کارگردان، طراح و مدرس تئاتر و... فعالیت کرده است.
- ارزیابی شما از جشنواره امسال چیست و بیست و پنجمین دوره دارای چه ویژگی‌هایی است؟
طبعاً کوشیده‌ایم که با دقت و برنامه‌ریزی مناسب و با توجه به ارزیابی تجربیات گذشته و اتکا به مشاوره با دیگران، بهترین آنچه را که در امکان و توان داریم به انجام رسانیم. عرصه تئاتر و به‌خصوص جشنواره‌ها، عرصه اظهار اندیشه و نظر است و تفاوت نگاه‌ها و سلایق و تنوع طبایع اهل هنر و نقد واکنش‌های متنوعی را در قبال روش‌های بدیع این اظهار وجودها برمی‌انگیزد، لذا من بهترین قضاوت کنندگان در این عرصه را در وهله اول مخاطبین آگاه و بی‌طرفی می‌دانم که می‌تواند بهترین شاخص تعیین کیفیت و راهنمای برنامه‌ریزی در این امور باشد.
تلاش ما این بود که بدون مقید شدن به کمیت، بهترین‌های عرصه تولید تئاتر کشور را برگزینیم و پر واضح است که محدوده این انتخاب به یک سال تلاش هنرمندان و کیفیت و سمت و سوی نگاه آنان در این عرصه بازمی‌گردد!
شاید بارزترین ویژگی‌های این دوره را بتوان در رویکرد آموزشی جشنواره دید که هم در انتخاب آثار بین‌المللی نظیر نمایش‌های دعوت شده از آلمان (لیرشاه)، فرانسه (بیچت کلون چون و خودم) و هم در برگزاری جلسات سخنرانی و کارگاه‌های آموزشی استادان برگزیده بین‌المللی به‌وضوح مشاهده کرد. ضمن این‌که مجموعه آثار ایرانی و خارجی عرضه شده بهترین امکان آموزشی برای دانشجویان و هنرمندان (به‌خصوص جوانان با استعداد) شهرستانهاست.
ضمناً اضافه شدن بخش جشنواره جشنواره‌ها که برگزیده بهترین آثار جشنواره‌های سراسری تئاتر کشور را ارائه می‌کند، ضمن ایجاد امکان مقایسه کیفی جشنواره‌ها، ویترین آثار جشنواره تئاتر فجر را به عنوان جشنواره ملی تئاتر و مهم‌ترین واقعه بین‌المللی حوزه تئاتر کشور کامل کرده است. حضور بیست نفر از مدیران و فعالین تئاتر جهان به عنوان مهمان جشنواره نیز فضای تعامل فرهنگی- هنری و امکان ایجاد ارتباطی بهتر با تئاتر بین‌المللی را فراهم می‌سازد و در بخش انتشارات جشنواره نیز نشر آثاری ویژه، ان‌شاءا... فضای مطلوب‌تری را ایجاد خواهد کرد.
- تعامل بین ملل مختلف را با توجه به شعار «تئاتر برای همه» چگونه می‌بینید؟ تئاتر چگونه می‌تواند به این گفته جامه عمل بپوشاند؟
در جهانی که فاصله میان اقوام و فرهنگ‌ها عملاً برداشته شده و نیاز به برقراری ارتباط و تعامل فرهنگی یک اصل انسانی محسوب می‌شود، تئاتر به عنوان هنری انسانی با بهترین امکان ایجاد تعامل فرهنگی سالم، همواره در صدد گسترش مرزهای ارتباطی خود است. این ضرورت در عرصه تئاتر هنر ما خودنمایی کرده و شاخص‌ترین عامل بقاء و بالندگی این هنر در دوران حیات آن بوده است!
از این رو تلاش توسط مسئولان فرهنگی و هنری کشور همواره امری ارزشمند جلوه کرده و به شرط بسترسازی مناسب و ایجاد امکان مراوده سالم و دوسویه کاملاً ضروری می‌نماید که استقبال چشمگیر از فراخوان جشنواره توسط هنرمندان دیگر کشورها در این دوره که 127 اثر از کشورهای مختلف برای ورود به جشنواره عرضه کردند، نمودار این تمایل در آنهاست که به دلیل شرایط مختلف فرهنگی- امکاناتی و... 15 اثر برگزیده شد و از آن میان تنها 8 اثر امکان حضور یافتند.
در هر حال حضور اینان قضاوت‌های مختلفی را برمی‌انگیزد؛ از جمله این‌که در مقایسه با دیگران جایگاه و حدود خود را خواهیم یافت، از یافته‌هایشان بهره‌گیری خواهد شد، باورهای ما به داشته‌هایمان تقویت خواهد گردید و امکان ارتباط وسیع‌تر برای تئاتر ما فراهم خواهد گردید.
شعار «تئاتر برای همه» که ایده‌آل سیاستگذاران این جشنواره است در مرحله نخست گوشزد به هنرمندان برای توجه و شناخت مخاطبین و در نظر گرفتن امکان و نیازهای آنان است و در مرحله بعد گوشزد به مدیران و مجریان برای رویکرد و تلاش برای حصول این ایده در تئاتر کشور که بازتاب نهایی آن در جشنواره تئاتر فجر نمودار می‌شود. طبیعی است که فعلاً تلاش در گزینش آثار مهم‌ترین گامی است که سعی کرده‌ایم برداریم و بعد تنوع بخشیدن و کامل کردن بخش‌های مختلف جشنواره و... به نحوی که برای هر سلیقه و سن و گرایشی آثاری وجود دارد که با افزایش امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تئاتر امکان حصول مطلوب‌تری خواهد یافت. ان‌شاءا... .
- تفاوت جشنواره تئاتر فجر با سایر جشنواره‌های تئاتر که در طول سال برگزار می‌شود چیست و چه هدفی را دنبال می‌کند؟
همان‌گونه که اشاره شد جشنواره تئاتر فجر برآیند توانمندی و امکانات تئاتر کشور در یک آلبوم گزیده است که در عرصه ملی و بین‌المللی امکان عرضه یافته و بهترین تلاش‌ها و مؤثرترین و زیباترین نمونه‌ها را ارائه می‌دهد. غیررقابتی بودن به نحوی که اصل حضور در این عرصه بین‌المللی ارزش محسوب می‌شود شاید شاخص‌ترین وجه تمایز آن با سایر فعالیت‌های جشنواره‌ای است.
- به اعتقاد شما تئاترطی این سال‌ها چه جایگاهی داشته و حرکت آن رو به رشد بوده یا درجا زده است؟
به نظر من تئاتر در کشور ما رشد کمی و کیفی بسیار محسوسی را داشته است که البته به دلیل ویژگی انسانی و فرهنگی آن هیچ‌گاه ثابت و همواره مسیری صعودی را طی نکرده و این قضاوت را بایستی در برآیند کلی و حرکت پر افت و خیز آن دریافت. البته اگر بپرسید که آیا از نظر شما کاملاً مطلوب یا ایده‌آل است، پس از مکثی کوتاه خواهید شنید که این مسئله باید در ابعاد مختلف بررسی شود که شاید جایش در این گفت‌وگوی کوتاه نیست.
اما حضور چشمگیر جوانان و نشر گسترده آثار نظری و نمایشنامه‌ها، تعداد اجراها در طول سال، گسترش دانشگاه‌ها و... همه نمودار رشدند اما اصولاً به‌طور نسبی باید به این امر نگریست.
- تقویت تئاتر شهرستانها تا چه حد در برنامه امسال گنجانده شده و جشنواره در این زمینه چه تدبیری دارد؟
برگزاری جشنواره مناطق و ایجاد تمرکز بهتر بین آثار اجرا شده شهرستانها با وجود تازگی و برانگیختن سلایق مختلف در مورد حذف جشنواره‌های استانی که نیرو و امکانات گسترده‌ای را طلب می‌کرد که در طول سالیان محقق نشده بود یکی از این اقدامات بود.
دعوت از برخی فعالین تئاتر شهرستانها در طول برگزاری جشنواره به عنوان مهمان و تقدیر از عده‌ای از آنان به عنوان بیست و پنجمین دوره برگزاری جشنواره از جمله اقداماتی است که در این جشنواره صورت گرفت... اما به‌طور کلی باید بگویم که تئاتر شهرستانها نیاز به آموزش ساماندهی- تخصیص امکانات و.... برای تبدیل استعدادهایش به فعلیت مطلوب دارد!
- برای برگزاری دوره‌های بعد چه برنامه یا چه توصیه‌هایی دارید؟
دبیر جشنواره آینده هر کس باشد، طبعاً بایستی با مطالعه عملکرد و حاصل دوره‌های قبل و پس از ارزیابی جنبه‌های مختلف این جشنواره که پس از اتمام آن معلوم خواهد شد و با توجه به امکانات و ضرورت‌های دوره خود برنامه‌ریزی کند که ان‌شاءا... این‌گونه خواهد بود.