از یک‌سو نیروهای جمهوریخواه طرفدار الحسن‌واتارا، رئیس‌جمهور منتخب و به‌رسمیت شناخته شده از سوی جامعه بین‌المللی به نبرد با نیروهای وفادار به لوران‌باگبو، رئیس‌جمهور سابق، برخاسته بودند و از سوی دیگر نیروهای سازمان ملل و نیروهای فرانسوی حاضر در این کشور با اتکا به قطعنامه شورای امنیت، سلاح‌های سبک و سنگین‌شان را عمدتا علیه تسلیحات سنگین نیروهای باگبو به کار گرفتند.
هفته گذشته نیروهای فرانسوی با پیشروی به سمت اقامتگاه باگبو او را از مخفیگاهش بیرون کشیدند و تحویل واتارا دادند اما بحران ساحل عاج هنوز تمام نشده است. برای درک بهتر بحران ساحل‌عاج پاسخ دادن به چند پرسش زیر ضروری به‌نظر می‌رسد:
ساحل‌عاج چه جایگاهی در جهان و منطقه دارد؟
این کشور 20میلیون نفری واقع در غرب آفریقا، نخستین تولید‌کننده و صادرکننده کاکائو در جهان با حدود 40درصد سهم بازار است. برخی این کشور را به خاطر زیرساخت‌های اقتصادی قابل توجه و حضور جمعیت‌های مهم کشورهای آفریقایی در آن، دروازه غرب آفریقا می‌نامند. این کشور که به جز کاکائو، از تولید‌کنندگان و صادرکنندگان مهم قهوه، میوه‌های گرمسیری، آبزیان، پنبه و محصولات کشاورزی دیگر در سطح منطقه‌ای و جهانی است، اخیرا با اکتشاف نفت در خلیج گینه، می‌توانست حتی سال‌های نوید بخش‌تری را نیز در پیش داشته باشد. در هر صورت ساحل‌عاج دست‌کم تا قبل از بحران اخیر، بعد از نیجریه، دومین اقتصاد مهم در میان 15کشور غرب و مرکز آفریقا بوده است و بخش عمده واردات و صادرات کشورهای محصور در خشکی بورکینافاسو، جمهوری مالی و نیجر از طریق این کشور تحقق پیدا می‌کند. این کشور در گذشته ویترین مستعمره‌های فرانسه بوده و استعمارگر سابق تنها در سال‌های اخیر پایگاه نظامی دائمی‌‌اش در آن را برچیده است. اکثریت جمعیت ساحل‌عاج را مسلمانان تشکیل می‌دهند که عمدتا در شمال این کشور زندگی می‌کنند.
الحسن واتارا کیست؟
این دکترای اقتصاد 69 ساله، از سال 1990 تا 1993 نخست‌وزیر ساحل‌عاج بوده است. وی بعد از فلیکس اوفوئه بوآنی، پدر ساحل‌عاج مدرن و رئیس‌جمهور این کشور از زمان استقلال در سال 1960 تا زمان مرگ در سال 1993، در کنار آنری کنان بدیه، رئیس مجلس وقت، مهم‌ترین شخصیت سیاسی کشور محسوب می‌شده است. در سال 1993 وی به‌عنوان معاون صندوق بین‌المللی پول برگزیده شده و در ادامه حیاتش به‌عنوان سیاستمدار، حزب اجتماع جمهوریخواهان را بنا نهاد. درحالی که جایگاه وی در دستگاه قدرت، مقبولیت بین‌المللی‌‌اش و محبوبیت فراوان وی نزد اکثریت مسلمان کشور، همواره به‌عنوان اهرم‌های بالقوه برای دستیابی وی به کرسی ریاست‌جمهوری مطرح بود، در 2انتخابات سال‌های 1995 و 2000 به بهانه واهی ساحل‌عاجی نبودن رد صلاحیت شد. در انتخابات سال 2000 که با تحریم از سوی رأی‌دهندگان مسلمان و طرفدار واتارا روبه‌رو شد، لوران باگبو در یک رأی‌گیری با مشارکت کمتر از 40درصد واجدان شرایط به پیروزی رسید.
لوران باگبو کیست؟
این استاد 65ساله تاریخ دانشگاه بعد از سال‌ها مبارزه سیاسی در دوران حاکمیت تک‌حزبی کشور، بالاخره در سال2000 در شرایطی خاص به ریاست‌جمهوری رسید. وی بعد از به قدرت رسیدن، سیاست متنوع‌سازی شرکای اقتصادی را در پیش گرفت و در این راستا به اقتصادهای نوظهور مانند چین نزدیک شد. در سپتامبر 2002 وی از یک کودتا نجات‌یافت اما در ادامه با شورش نیروهای مسلح در شمال کشور روبه‌رو شد. باگبو شورشیان شمال را به برخورداری از حمایت فرانسه و کشورهای همسایه مانند بورکینافاسو متهم کرد. در نهایت با مداخله نیروهای فرانسوی و سازمان‌ملل، نیروهای شورشی از پیشروی به سمت ابیجان بازماندند، اما کنترل نیمه شمالی کشور را در اختیار گرفتند. فرایند صلح با مداخله جامعه بین‌المللی به برگزاری انتخابات در سال 2005 منتهی نشد و باگبو با اتکا به قطعنامه‌های شورای امنیت در سطح بین‌المللی و با اتکا به تفسیرهای بحث‌برانگیز قانون‌اساسی در داخل به‌عنوان رئیس‌جمهور به حیات سیاسی‌‌اش ادامه داد. در نهایت انتخابات ریاست‌جمهوری با 5سال تاخیر در نوامبر 2010 تحت نظر سازمان ملل برگزار شد که بنابر اعلام کمیسیون مستقل انتخاباتی الحسن واتارا در آن به پیروزی رسید که البته باگبو این نتیجه را نپذیرفت. انتخاباتی که قرار بود زمینه بازگشت صلح به کشور را فراهم کند، به بحران اخیر انجامید.
انتخابات سال 2010 در چه شرایطی برگزار شد؟
این انتخابات در شرایطی برگزار شد که نیمه شمالی کشور همچنان در کنترل شورشیان سابق (که در متن فرایند صلح با نام نیروهای جدید در قدرت شریک شدند) قرار داشت. مجادلات بسیاری درباره شناسایی افراد واجد شرایط رأی دادن، پیشاپیش شرایط تنش‌آمیزی را بر انتخابات حاکم کرده بود. جناح باگبو رقبای خود را به اعطای شناسنامه و در نتیجه کارت‌های شرکت در انتخابات به آفریقایی‌های ساکن کشور متهم کرد (نزدیک به 7میلیون نفر اتباع کشورهای آفریقایی همسایه بالاخص بورکینافاسو در ساحل‌عاج کار و زندگی می‌کنند). اما جناح واتارا بر این عقیده بود که این مسلمانان ساحل‌عاج هستند که به بهانه خارجی بودن از دریافت اوراق هویتی و در‌نتیجه از امکان حضور در انتخابات منع می‌شوند. در نهایت با میانجیگری و سازماندهی سازمان ملل انتخابات برگزار شد. با توجه به رأی اکثریت مسلمانان به الحسن واتارا و پیوستن رأی‌دهندگان به آنری کنان بدیه (از قوم بائوله، پرجمعیت‌ترین قوم کشور) به واتارا در دور دوم انتخابات، پیروزی الحسن واتارا تا اندازه زیادی در انتخابات دور دوم در 28 نوامبر قابل پیش‌بینی می‌نمود. این اتفاق رخ داد اما باگبو با اتکا به رأی شورای قانون اساسی که اعضای آن تماما از حزب وی و از دوستانش بودند، خودش را رئیس‌جمهور منتخب نامید و ضمن در اختیار داشتن نهادهای اصلی جمهوری اعم از ریاست‌جمهوری و مجلس، بلافاصله سوگند یاد کرد. جامعه بین‌المللی، از جمله سازمان ملل که برگزار‌کننده اصلی انتخابات بود، واتارا را به رسمیت شناخت و تحریم‌های پی‌در‌پی علیه حکومت باگبو وضع شد.
حمله به ابیجان چگونه اتفاق افتاد؟
4ماه تلاش و دعوت جامعه بین‌المللی از جمله اتحادیه آفریقا از باگبو برای ترک قدرت به نتیجه نرسید. در نتیجه نیروهای طرفدار واتارا که هسته اصلی آنان را نیروهای شورشی شمال تشکیل می‌دادند پیشروی به سوی ابیجان را، قاعدتا با چراغ سبز فرانسه و سازمان ملل، آغاز کردند. آنان ظرف تقریبا یک هفته، نزدیک به 800کیلومتر از شمال تا ابیجان پیشروی کردند و در شهرها و مناطق مسیر پیشروی، عموما با استقبال مردم روبه‌رو شدند. اعضای ارتش وفادار به باگبو تقریبا به‌طور کامل یا به نیروهای واتارا که از این پس با نام جمهوریخواهان شناخته می‌شدند، پیوستند، یا اینکه دست از نبرد برداشتند. در نهایت الحسن واتارا موازنه قدرت نظامی را در شهر ابیجان به نفع خود دگرگون کرد، اما اصرار باگبو به حفظ قدرت با اتکا به شمار قابل توجهی از شبه نظامیان و نظامیان وفادار به وی، موجب درگیری‌های خونین در ابیجان و زمین‌گیر شدن مردم این شهر در خانه‌هایشان شد.
نقش سازمان ملل و فرانسه در بحران چیست؟
کلاه آبی‌های سازمان ملل با 10هزار نیرو و فرانسه با بیش از هزار نظامی تحت ماموریت محوله از سوی شورای امنیت در ساحل‌عاج حضور دارند. بعد از آنکه بنا بر نظر نمایندگی سازمان ملل در ساحل‌عاج، برخی محله‌های مسلمان‌نشین ابیجان مانند ابوبو هدف خمپاره‌های نیروی‌های باگبو قرار گرفت و تظاهرات مسالمت‌آمیز زنان در این محله توسط نیروهای امنیتی تحت فرمان باگبو به خاک و خون کشیده شد، شورای امنیت در قطعنامه‌ای مجوز انهدام سلاح‌های سنگین باگبو را صادر کرد و نیروهای سازمان ملل با کمک فرانسه به نیروهای باگبو حمله‌ور شدند. در شرایطی که هفته گذشته همگان از تسلیم
قریب الوقوع لوران باگبو خبر می‌دادند، وی تا چند روز از سنگر احداث شده زیر اقامتگاه ریاست‌جمهوری بیرون نیامد و به مقاومت ادامه داد. باگبو فرانسه را به مداخله نظامی در کشور متهم کرد و از مردم دعوت کرد در مقابل سرکوب فرانسه مقاومت کنند.
دورنمای بحران ساحل‌عاج چه می‌تواند باشد؟
در حالی که با توجه به واقعیت‌های جمعیتی و تاریخی ساحل‌عاج و ترکیب ائتلاف گروه‌های سیاسی مخالف باگبو در انتخابات اخیر، پیروزی الحسن واتارا در این کشور امری طبیعی به‌نظر می‌رسد، این اقتصاددان مسلمان ناچار شده با اتکا به زور و البته با چراغ سبز جامعه بین‌المللی و قدرت‌های بزرگ مانند آمریکا و فرانسه، راه خود به کاخ ریاست‌جمهوری را هموار کند. اکنون که باگبو دستگیر شده است این به معنای پایان بحران ساحل عاج نیست. در هفته‌های آینده دشمنی‌ها در این کشور به اوج می‌رسد و شرایط تنش‌آمیز در ساحل‌عاج که بیش از صدهزار لبنانی و نزدیک به 15هزار فرانسوی در آن زندگی می‌کنند، وخیم‌تر می‌شود. الحسن واتارا که حتی قبل از تحولات اخیر، وعده داده بود دولت وحدت ملی تشکیل خواهد داد و از تمام احزاب ازجمله حزب باگبو (جبهه خلق ساحل‌عاج) برای مشارکت در دولت دعوت خواهد کرد، اولویت خود را آشتی ملی و وحدت اعلام کرده است. وی قاعدتا با توجه به حمایت جهانی و کشورهای همسایه ساحل‌عاج، به صورت بالقوه می‌تواند درصورت جلوس در قدرت شرایط را برای بازگشت شکوفایی از دست رفته کشور فراهم آورد. با این حال اغلب ناظران ساحل‌عاج بر این باورند که سال‌هایی طولانی برای بهبود زخم‌های برجای مانده بر تن این کشور لازم است. در هر صورت آنچه مسلم است استاد تاریخ سابق یعنی لوران باگبو در آینده سیاسی ساحل‌عاج جایی نخواهد داشت. به قول خود باگبو قدرت دادنی نیست، به‌دست آوردنی است.