فراهم‌کردن زمینه به منظور تبادل افکار و آرا پیرامون مهندسی فرهنگی، تبیین و تعیین الزامات مهندسی فرهنگی با حضور نخبگان، اندیشمندان و صاحب‌نظران، تبیین روش‌های انسجام‌بخشی زیرساخت‌های فرهنگی در راستای تحقق اهداف سند چشم‌انداز و دستیابی به نقشه مهندسی فرهنگی، از اهداف برگزاری این همایش بود.
اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، مدیران فرهنگی، کارشناسان، پژوهشگران، صاحب‌نظران و سایر علاقه‌مندان به حوزه مسائل فرهنگی در این همایش 2روزه مقالات و پژوهش‌های خود را در محورهای همایش ارائه دادند.
در پایان این همایش نیز به مقاله‌های برگزیده به رسم یادبود، هدایایی تقدیم شد.
نظر به اهمیت موضوع مهندسی فرهنگی، گزیده‌ای از برخی سخنرانی‌های این همایش 2روزه تهیه شده که در پی می‌خوانید.
محمود احمدی‌نژاد -رئیس‌جمهوری- در این همایش گفت: تنها راه تعالی ما صیانت و پالایش فرهنگ است.
رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: فرهنگ، محیط انسانی و معنوی است که در آن غوطه‌ور هستیم و این محیط مایه قوام، دوام و بالندگی ماست و ما امروز، هم نیازمند مهندسی فرهنگ و هم نیازمند مهندسی فرهنگی جامعه هستیم. وی اضافه کرد: در مهندسی فرهنگ، هم باید اضافات و آلودگی‌ها را پالایش کنیم و هم از مرزهای فرهنگ صیانت کرده و نوآوری داشته باشیم.
احمدی‌نژاد، خودباوری، عشق و آرمان‌های بلند را 3 عامل دوام و موفقیت یک جامعه رو به رشد عنوان کرد و اظهار داشت: خودباوری یعنی شناخت داشته‌ها و توانمندی‌ها که بخش مهمی از آن به گذشته و هویت ما بازمی‌گردد که به لطف الهی، ملت ما دارای یک سابقه بسیار درخشان و ذخایر عظیم فرهنگی و معنوی است.
وی با اشاره به این‌که طراحی‌های فرهنگی نظام، سلطه خودباوری، عشق و آرمان بلند مهدوی را هدف قرار داده است، گفت: امروز ما در حال یک نبرد سنگین اندیشه و فرهنگ هستیم.
رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: نقش ملت ایران در فرهنگ و تمدن جهانی و ویژگی‌های این ملت توانسته هزاران ستاره پر فروغ را در علم، فرهنگ و ادب تحویل بشریت دهد که اگر بخواهیم به ملت‌ها به لحاظ توانمندی‌ها و سابقه امتیاز دهیم، بدون تردید ملت ایران جزو برترین‌ها قرار خواهد گرفت.
فرهنگ، زیربنای همه فعالیت‌های اجتماعی است
محمدرضا مخبر دزفولی -دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی- نیز در همایش ملی مهندسی فرهنگی گفت: فرهنگ، زیربنای همه فعالیت‌های اجتماعی است.
وی افزود: رصد عوامل فرهنگی، هویت فرد و جامعه، رشد و تعالی و یا سقوط انسان از گام‌های اساسی مهندسی فرهنگی است و فرهنگ به عنوان پایدارترین حوزه اجتماع، شکل حوزه‌های دیگر جامعه را مشخص می‌کند.
مخبر دزفولی اظهار داشت: با نگاهی گذرا به حوزه‌های مختلف فرهنگی درمی‌یابیم که فرهنگ به عنوان زیربنای فعالیت‌های جامعه، پایه‌های ارزش‌های فرد و جامعه را تعیین می‌کند و آنها را در غالب رفتارهای فردی و جمعی متبلور می‌سازد. وی مهندسی فرهنگی را بستری برای دستیابی به اهداف اجتماع برای شکل‌دهی به شخصیت انسان و توسعه انسان مدار جامعه دانست.
راه فرهنگی با ابزار فرهنگی گشوده می‌شود
دکتر رضا داوری اردکانی - رئیس فرهنگستان علوم- نیز در همایش ملی مهندسی فرهنگی گفت: ما با فرهنگ، خیلی از مسائل را می‌فهمیم، می‌بینیم و بیان میکنیم. ما بدون فرهنگ نمی‌دانیم چه هستیم.
وی خاطر نشان کرد: انسان منقطع از فرهنگ نیست و فهم ما تابعی از فرهنگ ماست. ما در دوره جدید جهان را به گونه‌ای دیگر می‌بینیم و درک میکنیم؛ به همین دلیل نمی‌توانیم فرهنگ را در برابر خود بگذاریم و حدود آن را مشخص کنیم.
این استاد دانشگاه درباره مفهوم‌شناسی و ابعاد مهندسی فرهنگی گفت: همه ما درک شهودی از فرهنگ داریم و در تعریف فرهنگ هم می‌توانیم چیزی بگوییم. 500 تا 600 تعریف از فرهنگ ارائه شده که این مسئله دلیل بر اختلاف گویندگان نیست؛ هر کس فرهنگ را به چند زبان تعریف می‌کند.
رئیس فرهنگستان علوم در ادامه افزود: فرهنگ امری حسی است. ما آداب و رسوم، زبان، شعر، ادبیات و افکار را با عنوان فرهنگ می‌آوریم. مهندسی فرهنگی کاری ظریف و دشوار است؛ بنابراین باید با احتیاط به سمت آن رفت. البته این دعوت به احتیاط، به معنی ترساندن نیست. فرهنگ بر همه تاثیرگذار است. فرهنگ شرق و غرب بر هم تاثیر گذاشته است. ما از علم یونان تاثیر پذیرفتیم و بر آن تاثیر گذاشتیم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: نخستین گام مهندسی فرهنگی تذکر است و اولین قدم که از پندار عقب‌افتادن خارج شویم این است که به خودمان نگاه کنیم. فرهنگ، جامعه را هماهنگ می‌کند. وقتی اختلال باشد، جامعه نیز ناهماهنگ می‌شود.
شناخت مهندسی فرهنگی در گرو شناخت فرهنگ
حجت‌الاسلام علی‌اکبر رشاد - عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی- نیز در این همایش گفت: فرهنگ، یک پدیده است و مطالعه فرانگر و عقلانی آن ناظر بر احکام فلسفه و فرهنگ است. وی افزود: علم فرهنگ غیر از فلسفه فرهنگ است؛ علم جزئی‌نگر است. فرهنگپژوهی به دو دسته فلسفه فرهنگ و علم فرهنگ تقسیم می‌شود. فلسفه فرهنگ به روش‌شناسی فرهنگپژوهی می‌پردازد اما علم فرهنگ، این‌طور نیست.
رشاد با اشاره به این‌که فرهنگ متوقف نمی‌شود، اظهار داشت: ما باید از فرهنگپژوهی استفاده کنیم و فرهنگپژوهی باید در خدمت مهندسی فرهنگی قرار بگیرد تا مهندسی فرهنگی رخ دهد. مهندسی فرهنگی باید در سطح همه دانشگاه‌ها و حوزه‌ها باشد. امروز جهان در حال مهندسی فرهنگی شدن توسط قدرت‌هاست.
استفاده از تصویر، اولویت اول در فرهنگ‌سازی
مهندس عزت‌‌اله ضرغامی- رئیس سازمان صداوسیما- در ادامه همایش مهندسی فرهنگی گفت: نحوه کار ما با مخاطب در حوزه فرهنگ و تحلیل و تعریفی که از فرهنگ داریم، مسئله مهمی است. تعاریف متعددی برای این موضوع داریم، اما یک تعریف فرهنگی، عبارت است از مجموعه‌ای از باورها، اعتقادات، سنن و رسوم، ارزش‌ها و نگرش‌ها و رفتارهایی که شیوه زندگی فردی و اجتماعی در جوامع مختلف را شکل می‌دهد و به شکل‌های مختلف در یک جامعه، متجلی می‌شود.
وی با اشاره به این‌که فرهنگ، تابع نظم و قواعد خاصی است، افزود: مهندسی فرهنگی با رویکردی آینده‌نگر در جست‌وجوی آینده فرهنگی مطلوب است. فرهنگ مطلوب را باید شناسایی و بسیاری از تعارضات فرهنگی را مشخص کرد.
ضرغامی‌تصریح کرد: چه بخواهیم و چه نخواهیم، تصویر حرف اول را می‌زند؛ اما چقدر بزرگان ما در این مقوله کار کرده‌اند. اگر ما هزاران نویسنده داریم، چقدر از این نویسندگان هستند که بتوانند فیلمنامه بنویسند.
تفاهم و مهندسی فرهنگی
حسن رحیم‌پور ازغدی - عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی- در سخنانی اظهار داشت: امیدوارم بحث‌ها به نحوی خط مشی عمل‌گرایانه را برای شورای عالی انقلاب فرهنگی به وجود آورد و فقط از اتاق فرهنگ و فکر، مشکل اتاقش حل نشود و فکرش بماند.
وی افزود: خیلی هم نباید در بند واژه‌ها و الفاظ باشیم، چون تا ما بخواهیم کار کنیم، فرهنگ ما را مهندسی کرده‌اند و رفته‌اند. مخاطبان ما نه مردم‌اند که موعظه‌شان کنیم و نه غربی‌ها که افشای‌شان کنیم؛ من و شماییم.
وی با بیان این‌که مهندسی فرهنگی، خرده‌فرهنگ‌ها را هم در بر می‌گیرد، بر رفع مشکل متدولوژی در فرهنگ‌شناسی تاکید کرد و یاد‌آور شد: وظیفه اول شورای عالی انقلاب فرهنگی است که باید نهادها را مهندسی فرهنگی کند و باید بحران اختیارات شورای عالی انقلاب فرهنگی را به نحو کامل‌تری حل کنیم.
رحیم‌پور ازغدی با اشاره به برخی پیشنهاد‌ها در این زمینه و بیان این‌که در مهندسی فرهنگی، اساس بر تفاهم است، افزود: از سویی باید مذاکرات شورا باز شود و در معرض افکار عمومی و نخبگان قرار گیرد. این مذاکرات نباید محرمانه باشد و مصوبات باید ضمانت اجرا داشته باشد. از سوی دیگر، شورای عالی انقلاب فرهنگی باید حق دادن کارت زرد و قرمز داشته باشد و بتواند توضیح بخواهد.
فرهنگ، زیربنای جامعه انسانی
پروفسور حمید مولانا- استاد علوم ارتباطات - نیز در سخنانی گفت: فرهنگ، زیربنای جامعه انسانی است و جریان رابطه فرهنگ با اقتصاد، سیاست و محیط‌زیست، ناگسستنی است. وی افزود: تجربه ناموفق کشورهای سوسیالیستی و فاشیستی برای ما باید نمونه باشد که به دنبال‌شان نرویم اما با دقت، آثارشان را مطالعه کنیم.
مولانا با اشاره به الگوی مهندسی فرهنگی یاد‌آور شد: ما نمی‌توانیم بدون صحبت درباره دین، از مهندسی فرهنگی حرف بزنیم. از سوی دیگر به اقتصاد و فناوری اطلاعاتی، سیستم آموزشی و خانواده نیز باید توجه کنیم. آیا مهندسی فرهنگی در محیط آلوده فیزیکی و فرهنگی شهر تهران امکان دارد؟ من هیچ پایتختی را در دنیا به آلودگی تبلیغاتی تهران و چند شهرستان دیگر ندیده‌ام. تناقضات ایجادشده به‌قدری بالاست که نمی‌شود فکرش را کرد.
لزوم آسیب‌شناسی در حوزه فرهنگ
حجت‌الاسلام سیدصدرالدین شریعتی - رئیس دانشگاه علامه طباطبایی– نیز در ادامه این همایش با اشاره به مهندسی فرهنگی در مکتب اسلام گفت: این مسئله، جایگاه ویژه‌ای دارد؛ به این معنا که کل حرکت انبیا(ع) و نقش قرآن کریم برای مهندسی انسان از آفرینش است. باید آسیب‌شناسی در حوزه فرهنگ انجام دهیم و راه مقابله با آنها را بشناسیم.
وی تاکید کرد: در طراحی‌ها از قرآن نگریزیم و دچار مسائلی که دیگران مثل کلاف دور خود پیچیده‌اند و گم شده‌اند، نشویم. وحدت فرماندهی در امور فرهنگ بسیار مهم است که متاسفانه وجود ندارد و هر قبیله‌ای به سمتی می‌رود.
مهندسی فرهنگی، ایجاد توازن در سیستم فرهنگی
فیروز رازنهان - پژوهشگر فرهنگی- در همایش ملی مهندسی فرهنگی اظهار داشت: مهندسی فرهنگی ایجاد توازن در سیستم فرهنگی کشور است.
وی نظام هنجاری کشور را موجب حفظ ثبات جامعه برشمرد و تصریح کرد: نظام کلان کشور زمانی تنظیم می‌شود که هر یک از چهار نظام اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، جایگاه خود را داشته و در یکدیگر تداخل نداشته باشند.
این استاد دانشگاه لازمه تعادل نظام فرهنگی را «هدایت» عنوان کرد و گفت: برای نیل به اهداف فرهنگی جدید، نیازمند به مهندسی فرهنگی مجدد هستیم.
جامعیت، خصوصیات مهندسی
دکتر غلامعلی حداد عادل نیز در مراسم اختتامیه این همایش گفت: اصطلاح مهندسی فرهنگی را در شورای عالی انقلاب فرهنگی و در سال‌های اخیر از مقام معظم رهبری شنیده‌ایم، به طوری که در سال‌های اخیر ایشان در دیدارهای خود به اعضای شورا گفتند باید به سمت مهندسی فرهنگی پیش برویم.
رئیس مجلس شورای اسلامی افزود: اصطلاح مهندسی فرهنگی به یاد ماندنی و معمولاً در ذهن ما نسبتی میان فرهنگ و مهندسی وجود ندارد. اما هم اکنون با توصیه مقام معظم رهبری صحبت از توسعه فرهنگی میکنیم و این نعمت شاید جانشین اصطلاح مدیریت فرهنگی است.
وی خاطر نشان کرد: مشخص است مدیریت فرهنگی وافی به مقصود نبوده و انتظار بیشتری از لفظ مهندسی فرهنگی است.
حداد عادل گفت: کسی که مهندس است و مهندسی می‌کند اهل عمل و اقدام است. نوعی فرماندهی و هدایت عملی در مقام اجرا از مهندسی فهمیده می‌شود. مهندس، فردی نیست که در فضا سرگردان باشد، فردی است که برای راه رفتن و قدم برداشتن و اقدام کردن پای بر زمین دارد.
وی جامعیت را از خصوصیات مهندسی عنوان کرد و افزود: هیچ نکته‌ای نباید در نیل به هدف فراموش شود. ارتباط میان اجزاء و تأثیر و تأثر آنها باید مشخص باشد.