مانند بسیاری از کشورهای خاورمیانه، قلیان یکی از وسایل تفریحی رایج در ایران است که اگرچه بارها از سوی مسئولان وزارت بهداشت و نیروی انتظامی، مصرف آن در اماکن عمومی و به خصوص سفره‌خانه‌های سنتی منع شده، اما ظاهرا به راحتی نمی‌شود شر آن را از چنین مکان‌هایی کم کرد چون طی روزهای گذشته وزارت بهداشت با استناد به مطالعات اخیر در زمینه استعمال دخانیات اعلام کرد که شیوع مصرف قلیان در بین پسران از 16 به32 درصد و در دختران از8.9 به 19درصد افزایش یافته است. بر اساس این گزارش، متأسفانه تجربه اولین مصرف سیگار در سن 10سالگی در سال‌های یاد‌شده از 17.6 به36.1 درصد افزایش پیدا کرده است. این گزارش همچنین حاکی است که مصرف قلیان در کشور از12.1به26.1.درصد رسیده است. «امسال سالی است که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده که 6میلیون نفر سالانه به علت مصرف دخانیات در جهان می‌میرند. از این تعداد هم 600هزار نفر سیگاری نیستند بلکه دود سیگار از طریق اطرافیانشان به آنها تحمیل می‌شود.»
دکتر هومن شریفی، قائم‌مقام مرکز تحقیقات مبارزه با دخانیات به همشهری میگوید: در قرن اخیر یک میلیارد نفر جان خود را در اثر استفاده از دخانیات از دست می‌دهند و این مسئله در حال حاضر آن‌قدر بزرگ شده که دیگر فقط به فرد، خانواده، شهر و کشور محدود نمی‌شود بلکه در سطح جهانی مطرح است چون سازمان جهانی بهداشت خواستار اجرای قانون جهانی کنترل و مبارزه با دخانیات شده است.
کلاف سردرگم
با این حال در هر کشوری دخانیات اشکال خودش را دارد مثلا در هند سیگارهای دست‌پیچ بیشتر استعمال می‌شوند یا در کشور سوئد تنباکوی جویدنی رایج است. ولی به گفته دکتر شریفی در کشور ما مصرف قلیان به علت پیشینه تاریخی‌اش گوی سبقت را از سایر مواد دخانی ربوده است.قــائم مقام مرکز تحقیقات مبارزه با دخانیات ادامه می‌دهد: این در حالی است که تحقیقات ما در سال85 و 86 نشان داده که
48 درصد مردم تهران تجربه مصرف قلیان را داشته‌اند. با اینکه در همان سال‌ها مقرر شد که در اماکن عمومی قلیان‌ها جمع‌آوری شوند، ولی این طرح خیلی زود با شکست مواجه شد و این یعنی از آن سال به بعد باز هم به تعداد استفاده‌کنندگان از قلیان افزوده شده است.
به گفته وی این در حالی است که ما همیشه می‌گوییم برای اجرا شدن قانون جامع کنترل دخانیات فقط نمی‌توان از وزارت بهداشت انتظار حرکت خاصی داشت بلکه در این زمینه باید تمام نهادها همکاری داشته باشند چون قضیه استعمال قلیان دیگر یک کلاف سردرگم شده است و ما با سونامی مصرف دخانیات روبه‌رو هستیم و در این شرایط یک وزارتخانه به تنهایی نمی‌تواند برای مبارزه با آن کاری کند.
به عقیده دکتر شریفی علاوه بر این اگر در نظر بگیریم که 10میلیون نفر مصرف‌کننده سیگار هستند و روزانه 500تومان صرف خرید سیگار می‌کنند، این عدد روزانه به 5میلیارد تومان می‌رسد که بودجه‌ای برای مبارزه با دخانیات که به دبیرخانه مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت اختصاص داده می‌شود، یک دهم این مبلغ هم نیست. دکتر شریفی خاطرنشان می‌کند: متأسفانه کارخانه‌های تولید دخانیات هزینه‌های چندمیلیون‌تومانی برای فروش محصولاتشان می‌کنند در حالی که دست انجمن‌ها و نهادهای مبارزه با دخانیات کاملا خالی است.
سرطان مری و ریه در انتظار مصرف‌کنندگان
اما در این میان دکتر ایرج خسرو نیا، رئیس انجمن پزشکان داخلی ایران، با اشاره به اینکه دود قلیان همان مضرات سیگار را دارد، در مورد سایر عوارض کشیدن قلیان میگوید: به‌دلیل مرطوب بودن راه‌های هوایی و مجرای خروج دود، قلیان می‌تواند عامل مهمی جهت رشد میکروب‌ها و قارچ‌ها باشد. تحقیقات اخیر هم نشان داده‌اند که کشت مواد داخل لوله قلیان، حاوی صدها نوع قارچ و میکروب بوده و این میکروب‌ها و قارچ‌ها به راحتی توسط دود، وارد دستگاه تنفسی شده و ایجاد عفونت‌های مزمن می‌کند.
به عقیده وی در ابتدا شخص متوجه بیماری خود نمی‌شود، ولی سال‌های بعد به‌دلیل نفوذ این قارچ‌ها و میکروب‌ها در لایه‌های مختلف ریه، بیماری‌هایی مثل برونشیت، برونشکتازی، آمفیزم ریه و درنهایت آسم ایجاد می‌شود. این در حالی است که شخص هنگامی به بیماری خود پی می‌برد که متأسفانه چاره‌ای جز تحمل بیماری تا آخر عمر نخواهد داشت.دکتر خسرونیا با اشاره به اینکه شخص مبتلا به بیماری‌های مختلف ریه اگر به استعمال دخانیات و کشیدن قلیان ادامه بدهد بدون شک مبتلا به سرطان ریه و دستگاه تنفسی خواهد شد، اضافه می‌کند: متأسفانه به اکثر تنباکوهایی که در سال‌های اخیر به بازار آمده اسانس‌هایی اضافه می‌شود که این اسانس‌ها علاوه بر تحریک دستگاه تنفس موجب حساسیت و آلرژی می‌شود؛ بنابراین علاوه بر بیماری‌های ذکر شده، رینیت آلرژیک و سرفه‌های مزمن همراه با خلط را برای فرد به همراه دارد.
دکتر شهرام آگاه، متخصص داخلی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران نیز در مورد مصرف قلیان میگوید: برخلاف تصور عمومی که عده‌ای معتقدند وجود آب قلیان جلوی مواد مضر و سمی آن را می‌‌گیرد، بیشتر این مواد سمی از جمله نیکوتین و خاکستر وارد ریه می‌شوند و به خاطر دم‌‌های عمیقی که فرد برای جذب دود می‌‌زند، تخریب‌های جدی به حبابچه‌های ریه وارد می‌شود.وی با اشاره به اینکه سرطان ریه، سرطان لب و دهان و حنجره، سرطان مری و معده، لوزالمعده، کبد و سرطان روده بزرگ از عوارض بد‌خیم استفاده از سیگار و قلیان هستند، در مورد عوارض خوش‌خیم آن میگوید: این عوارض شامل زخم‌های گوارشی هستند. همچنین قلیان باعث ریفلاکس معده(برگشت اسید معده به مری) می‌شود که در نتیجه آن فرد سوزش شدیدی در سر دل دارد و دچار تهوع می‌شود. حتی بیماری ریفلاکس در بعضی موارد منجر به سرطان مری نیز می‌شود.
سمیه شرافتی