ساکنان تعدادی از روستاهای استان مازندران، آب آشامیدنی ندارند و کم‌آبی، برخی از شالیزارهای استان را خشک کرده است. به این‌ترتیب، استانی که همیشه به‌دلیل سرسبزی و روزهای بارانی طولانی، یکی از مناطق جذاب برای گردشگران داخلی شناخته می‌شد، این روزها در حال از دست دادن بخشی از طراوت و جذابیتش است.
مسئولان استان مازندران هنگام تشریح دلیل اصلی بروز بحران کم‌آبی در برخی از مناطق این استان، یک توضیح بیشتر ندارند؛ کاهش بارندگی‌ها.
رمضان طهماسبی، مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای مازندران، علت کم‌آبی امسال در این استان را کاهش 20درصدی بارندگی‌ها و در نتیجه کاهش 50درصدی آب‌دهی رودخانه‌ها اعلام می‌کند. براساس آمار ارائه‌شده از سوی این مقام مسئول، ظرفیت ذخیره‌سازی آب در استان نزدیک به 800میلیون مترمکعب است که به 2شیوه سنتی و مدرن انجام می‌شود.
730 قطعه آب‌بندان در مازندران وجود دارد که 370 تا 400میلیون مترمکعب آب در آنها ذخیره می‌شود، سدهای استان نیز ظرفیت ذخیره کردن 336 تا 400میلیون متر مکعب آب را دارند. طهماسبی تصریح می‌کند: امسال به‌دلیل کاهش بارندگی‌ها، 90درصد از حجم آب‌بندان‌ها آبگیری شد و حجم آب ذخیره شده پشت سدها نیز 293 میلیون مترمکعب است. او می‌افزاید: تاکنون 35 تا 40درصد از منبع آب‌بندان‌ها و 30درصد از منابع سدها مصرف شده است.
به گفته وی، اکنون بخش مرکزی استان بیشتر از دیگر مناطق با مشکل کم‌آبی مواجه است، به‌طوری که تأمین آب برای نزدیک به هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی دشت تجن با مشکل روبه‌رو شده است و اگر اقدامی در این باره انجام نشود این گستره به حدود 5هزار هکتار خواهد رسید.
این مقام مسئول خاطرنشان می‌کند: سازمان آب منطقه‌ای استان مازندران امسال برای گذر از بحران کم‌آبی به 2میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد، افزون بر اینکه دیگر نهادها و سازمان‌های استان نیز باید در حوزه وظایف خود در این باره اقداماتی انجام دهند.
وی درباره راهکارهای مقابله با این مشکل می‌گوید: باید در قالب طرح‌هایی اضطراری به حفر چاه‌های عمومی پرداخت تا آب از مناطق پرآب استان به مناطق کم‌آب منتقل شود. تاکنون برای مقابله با این مشکل تعداد زیادی از چاه‌های عمومی مازندران وارد مدار تأمین آب کشاورزی شده است. مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای مازندران در همین حال تصریح می‌کند که 30حلقه از چاه‌های عمومی استان نیز به تعمیر نیاز دارند و باید تجهیزات جدیدی برای آنها در نظر گرفته شود. وی می‌افزاید: رویکرد اصلی ما حفر چاه است و مردم و کشاورزان را هم به این کار تشویق می‌کنیم ولی آنان ترجیح می‌دهند از آب‌های سطحی استفاده کنند تا مجبور نشوند برای حفر چاه و فراهم کردن سوخت و برق آن هزینه‌ای بپردازند.
ساخت 6 سد در این استان در حال مطالعه و اجراست که اگر این طرح‌ها در برنامه پنجم توسعه کشور تکمیل شوند، 2میلیارد متر مکعب آب به ذخایر آب استان افزوده می‌شود. اجرای این طرح‌ها به 1700میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد اما تا زمانی که این سدها ساخته نشده‌اند، کشاورزان باید از همان منابع پیشین آب استفاده کنند. کشاورزان مازندرانی در فصل تابستان بیش از هر چیز به آب احتیاج دارند، تا شالیزارهای خود را سیراب کنند. مازندران بیشترین برنج کشور را تولید می‌کند و در صورتی که برای مقابله با این خشکسالی‌ها، راهکاری مؤثر در نظر گرفته نشود، آسیب زیادی به برنجکاران وارد خواهد شد.
رها کردن کشت برنج
براساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران در این استان 239هزار هکتار شالیزار وجود دارد که امسال در 3300هکتار از این شالیزارها در شهرهای بهشهر، گلوگاه و نکا به‌دلیل کم‌آبی، کشت سویا انجام شده است. 7400هکتار از شالیزارهای اطراف ساری، جویبار و نکا را هم خطر خشکسالی تهدید می‌کند.
به گفته عنایت‌الله تورنگ، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، 1100هکتار از شالیزارهای استان پس از انجام مرحله نشا با کم‌آبی شدید مواجه شدند و کشاورزان چاره‌ای غیر از این ندیدند که زمین‌های خود را رها کرده و کشت امسال را متوقف کنند. او می‌افزاید: مشکل کم‌آبی شالیزارها در استان پرآب مازندران فقط محدود به امسال نیست و در سال‌های گذشته هم شالیکاران فریدونکنار و بابل با این مشکل روبه‌رو بودند.
امسال نیز به‌دلیل کم شدن آب سد شهید رجایی در ساری و بهشهر مشکل کم‌آبی به‌وجود آمده است. این مسئول استانی معتقد است درصورتی که مدیریت منابع آب از سوی کشاورزان به‌شکل درستی انجام شود، بسیاری از این مشکلات رفع خواهد شد. وی در این باره می‌گوید: تجربه ما در برخی مناطق استان نشان می‌دهد اگر مدیریت آب به شکل نوبت‌بندی از سوی کشاورزان انجام شود، 90درصد از مشکل کم‌آبی رفع می‌شود. الان در بسیاری از شالیزارها 4تا 5سانتی‌متر آب وجود دارد در حالی که اگر حجم آب موجود در شالیزارها، کمتر از این باشد ضرری به محصول وارد نمی‌شود و حتی در بهبود کیفیت محصول هم تأثیر دارد.
او می‌افزاید: متأسفانه هنوز کشاورزان از الگوهای سنتی کشت پیروی می‌کنند و در تمام زمان رویش برنج، شالیزار را به شیوه غرق‌آبی آبیاری می‌کنند. البته با فعالیت‌هایی که از سال87 برای ترویج شیوه‌های جدید کشاورزی آغاز کردیم، برخی از کشاورزان شیوه کشت را تغییر داده‌اند اما خیلی‌ها هنوز این شیوه‌ها را قبول نمی‌کنند. تورنگ درباره برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌گوید که مشکلی در این زمینه وجود ندارد و فقط در نوار ساحلی نمی‌توان از این منابع استفاده کرد چون آب این مناطق شور است و در بخش‌هایی از استان که منابع آب شهرهای بزرگ از طریق ذخایر زیرزمینی تأمین می‌شود، نیز اجازه برداشت از این منابع صادر نمی‌شود.
روستاهای بی‌آب
از سوی دیگر، محمدحسین برزگر، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی مازندران، ماه گذشته اعلام کرد که بسیاری از روستاهای واقع در مناطق گردشگری در فصل تابستان با قطعی آب روبه‌رو می‌شوند. اما این مشکل، اتفاقی نیست که تازه روی داده باشد. برخی از روستاهای مازندران در سال‌های گذشته هم با این مشکل روبه‌رو بودند. روستای چاخانی در اطراف چالوس و روستای شیث در اطراف نکا، سال گذشته را با بی‌آبی سر کردند و حتی منبعی برای تأمین آب‌شرب نداشتند. با این حال تماس‌های همشهری برای پرسش درباره مشکل بی‌آبی در برخی روستاهای این استان از مسئولان شرکت آب و فاضلاب روستایی مازندران به نتیجه‌ای نرسید و روابط عمومی این سازمان ترجیح داد سؤال‌هایی که در این باره وجود دارد را بی‌پاسخ بگذارد.
آلوده کردن منابع
دکتر مجتبی اردستانی، مدیر گروه مهندسی محیط‌زیست دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران، درباره مشکل پیش‌آمده در استان مازندران می‌گوید:2عامل در این اتفاق تأثیر دارند؛ یک اتفاق کلی به تغییر اقلیم مربوط می‌شود که بسیاری از مناطق کشور را تحت‌تأثیر قرار داده است؛ به عبارت دیگر، اقلیم ایران از حالت نیمه‌خشک در حال تبدیل‌شدن به یک اقلیم خشک است؛ یعنی همان اقلیمی که در عربستان یا قطر وجود دارد. عامل دیگر به افزایش جمعیت مربوط می‌شود که این افزایش به‌ویژه در استان‌های شمالی کشور دارای شتاب بیشتری است. افزایش جمعیت به این معنی است که از ظرفیت‌های زمین، آب، خاک و هوا استفاده بیشتری می‌شود، بدون اینکه به این ظرفیت‌ها چیزی اضافه شده باشد.
همان طور که مسئولان استان مازندران اعلام کرده‌اند رویکرد اصلی در این استان برای مهار بی‌آبی، حفر چاه است ولی تا چه زمانی می‌توان به این کار ادامه داد؟ شاید به‌نظر برسد استان مازندران به‌دلیل دارا بودن منابع زیرزمینی غنی، مشکلی در این زمینه نخواهد داشت اما دکتر اردستانی نظر دیگری دارد؛ «در شهرهای شمالی به‌دلیل همجواری این مناطق با دریای‌خزر، مشکل تداخل آب شور و شیرین وجود دارد؛ یعنی هر چه بیشتر چاه حفر و آب شیرین را بیشتر برداشت کنیم، آب شور در منابع زیرسطحی پیشرفت خواهد کرد. الان آب دریا 50 تا 70متر به سمت ساحل پیشروی کرده است و حتی در برخی مناطق این پیشروی به 150متر می‌رسد.»
مشکل دیگری که این کارشناس محیط‌زیست به آن می‌پردازد، آلودگی منابع آب است؛ «در مناطق شمالی رشته کوه البرز، آب فراوانی وجود دارد ولی ما این آب‌ها را آلوده کرده‌ایم و بخش زیادی از آنها قابل استفاده نیست. برای مثال آب پشت سد شهید رجایی در مازندران آلوده است و کیفیت لازم را ندارد. در شمال البرز 7رودخانه وجود دارد که بیشتر آنها در استان مازندران واقع شده‌اند اما همه آنها با آلاینده‌های کشاورزی، صنعتی و معدنی آلوده شده‌اند و قابل شرب نیستند. این آب‌های سطحی در ادامه به دریا می‌ریزند و به همین دلیل دریا هم روز‌به‌روز در حال آلوده‌تر شدن است.»
مسئولان استان مازندران در حالی مردم و کشاورزان را به حفر چاه تشویق می‌کنند که براساس آمار منتشر شده از سوی وزارت نیرو برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی کشور در دهه گذشته به رقم 6میلیارد متر مکعب رسیده است و بسیاری از استان‌های کشور بر‌اثر این برداشت‌های بی‌رویه با تخریب منابع زیرزمینی، خشک‌شدن قنات‌ها، خالی‌شدن سفره‌های زیرزمینی و نشست‌کردن زمین مواجه شده‌اند. با این حال در استان مازندران راحت‌ترین راه برای مقابله با خشکسالی‌ها در پیش گرفته شده است و به جای مدیریت منابع موجود، استفاده از شیوه‌های کشاورزی مدرن و ساخت کانال‌های آبیاری با هدررفت کمتر آب، کشاورزان به حفر چاه تشویق می‌شوند.