و نوشتن و سخن گفتن در مورد این حماسه عظیم همچنان برای نویسندگان، سخنرانان و رهبران نهضت‌های اسلامی در جمله پرمعنای «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» تجلی یافته است.
در همین زمینه نحوه عزاداری و بزرگداشت این حماسه ماندگار تاریخ را در برخی کشورها مرور کرده‌ایم که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
محرم در رومانی
رومانی یکی از کشورهای اروپایی است که مدتی تحت سلطه پادشاه عثمانی قرار داشت و از آن زمان جمعیتی از مسلمانان در این کشور زندگی می‌کنند و در میان آنان شیعیان ایرانی، لبنانی، پاکستانی و عراقی هستند که از ششم محرم هر سال مراسم سخنرانی و مداحی را در مدرسه‌ای برگزار می‌کنند و از مبلغان و مداحان ایرانی جهت انجام برنامه‌های مذهبی دعوت به عمل می‌آورند.
عاشورا در آلمان
با پایان یافتن جنگ جهانی اول، گروهی از سربازان و افسران مسلمان ارتش‌های درگیر در آلمان باقی ماندند، همچنین پس از جنگ دوم جهانی نیز حدود 5هزار مسلمان از مناطق مسلمان‌نشین روسیه به این کشور مهاجرت کردند و بنابر منابع آماری کشور آلمان، در حال حاضر بیشتر مسلمانان در شهرهای فرانکفورت، مونیخ، آخن، هانوفر و هامبورگ زندگی می‌کنند.
در شهر هامبورگ حدود 15هزار ایرانی زندگی می‌کنند و محل عبادت آنها مسجدی در کنار دریاچه «استر» است. ساخت این مسجد در سال 1332 شمسی بنا به تقاضای جمعی از شیعیان ایرانی مقیم هامبورگ به دستور آیت‌الله بروجردی آغاز شد و در سال 1338 به پایان رسید و بعدها این مسجد به مرکز اسلامی هامبورگ معروف شد.
برنامه‌های عزاداری در مسجدهای هامبورگ در ایام و لیالی محرم به ویژه تاسوعا و عاشورا با تلاوت قرآن و سپس سخنرانی آغاز و با سینه‌زنی به پایان می‌رسد. شیعیان ایرانی، پاکستانی و افغانی بیشترین عزاداران را تشکیل می‌دهند.
برخی از آنان از شهرهای اطراف آلمان – که تا 400 کیلومتر با مرکز اسلامی هامبورگ فاصله دارد- در مراسم شرکت می‌کنند و تا صبح در آنجا به عزاداری می‌پردازند. در این مرکز، روز عاشورا بعد از قرائت زیارت عاشورا و عزاداری، از جمعیتی قریب به 2هزار نفر پذیرایی می‌شود.
عزاداری در کلمبیا
در کشور کلمبیا، شیعیان نسبت به جامعه اهل سنت در اقلیت هستند، اما فعالیت‌های مذهبی غالبا به ابتکار آنها و با شرکت موثر آنان در مراسم‌های مذهبی صورت می‌گیرد. مراسم عزاداری ماه محرم به صورت سنتی اجرا می‌شود.
از طرفی شیعیان در این کشور فاقد حسینیه و یا فاطمیه هستند، ولی با امکانات محدود، عزاداری باشکوهی برگزار می‌کنند، البته تنها مکان تجمع مسلمانان، مسجد شهر مایکائو است.
محرم در بلژیک
در کشور اروپایی بلژیک، مراسم عاشورا به صورت کاملاً طبیعی و بدون خرافه اجرا می‌شود. برخی از شیعیان بلژیک در «مسجد الرضا» و برخی دیگر با «اجاره مکان‌های مختلف تحت عنوان حسینیه» گردهم می‌آیند و به سینه‌زنی و نوحه‌خوانی می‌پردازند.
به طور کلی فرهنگ عاشورا و گرامیداشت آن در بین شیعیان بلژیک، روح تازه‌ای دمیده و خصوصاً در سال‌های اخیر عزاداری آنها به سبک عزاداری و نوحه‌سرایی اعراب ایرانی‌الاصل است.
عزاداری در کانادا
مسلمانان مقیم کشور کانادا قریب به 300 هزار نفر هستند که حدود یک سوم آنها را شیعیان تشکیل می‌دهند. برگزاری مراسم دهه محرم و عاشورا از جمله نمودهای فرهنگی شیعه است. شاخص‌ترین ویژگی مراسم عزاداری در بین جامعه شیعیان مقیم کانادا، تشکیل مجالس سخنرانی است.
آنها با دعوت از روحانیون از کشورهای عراق، لبنان، هند، پاکستان و ایران از آنها استفاده می‌کنند. سخنرانان این محافل، از کشورهای عراق، لبنان، هند، پاکستان و ایران بیشتر به وجهه تاریخی و علمی عاشورا و محرم و نهضت کربلا می‌پردازند. اجرای مراسم عزاداری شیعیان در مکان‌های استیجاری سرپوشیده که به عنوان حسینیه است، توأم با سینه‌زنی و زنجیرزنی است.
در سال 93 میلادی برخی از شیعیان در شهر «تورنتو» برای مطرح کردن شیعه به عنوان یک جمعیت قابل توجه در آن کشور، اقدام به برگزاری راهپیمایی به صورت دسته‌های عزاداری کردند که این موضوع در مطبوعات کانادا نیز منعکس شد. این گروه از شیعیان به صورت کاملاً سنتی به عزاداری ماه محرم می‌پردازند و در پایان مراسم نیز، پرچمی را به یاد امام حسین(ع) در برابر شهرداری تورنتو به اهتزاز درمی‌آورند.
از دیگر اقدامات شیعیان کانادا، تهیه و نصب پوسترهایی در معرفی امام حسین(ع) و قیام عاشورا در وسایل نقلیه عمومی است. همچنین شیعیان پاکستانی در «اتاوا» در مسجد اهل تسنن این شهر مراسمی به نام «Hissain Day» برگزار می‌کنند و از استادان دانشگاه کانادا و آمریکا دعوت به عمل می‌آورند تا به بررسی قیام عاشورا بپردازند.
عزاداری در یونان
در شمال کشور یونان، 130هزار مسلمان زندگی می‌کنند که اکثریت دارای نژاد ترک هستند. در این کشور پادشاهی، اجازه ساخت مسجد و حسینیه جدید داده نمی‌شود، لذا مراسم عاشورا به وسیله شیعیان پاکستانی در منازلشان و توسط سفارت ایران در محل سفارتخانه برگزار می‌شود.
عاشورا در دانمارک
در کشور پادشاهی دانمارک، حدود 40 هزار شیعه زندگی می‌کنند که پس از سال 1974 از کشورهای ایران، عراق، لبنان، پاکستان و افغانستان به این شبه‌جزیره مهاجرت کرده‌اند.
این کشور برخلاف کشورهای دیگر، تشویق‌کننده مؤسسان مراکز فرهنگی است و 70 درصد هزینه احداث مدرسه، کتابخانه، مراکز آموزشی، مسجد و حسینیه را می‌پردازد که از جمله مراکز مذهبی این کشور، دارالحسین، مؤسسه دارالحسین، حسینیه ایرانیان، حسینیه شهیدصدر، مرکز فرهنگی لبنانی‌ها، حسینیه مرکز جعفری، حسینیه مصلی‌الایمان، حسینیه شیرازی و حسینیه افاغنه هستند که مسلمانان در این اماکن مذهبی به اقامه عزاداری و تجمع مذهبی می‌پردازند.
عزاداری در پرتغال
مسلمانان در کشور پرتغال در انجام فرایض دینی خود آزادند و شیعیان همه ساله مراسم تاسوعا و عاشورا و شام غریبان را در محل محفل شیعیان امام زمان(عج) در شهر «آلمادا» واقع در «لیسبون» برگزار می‌کنند. در این مراسم پس از مداحی، سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و سخنرانی، نماز جماعت برگزار می‌شود و در پایان، حاضران اطعام می‌شوند.
محرم و عاشورا در انگلیس
در کشور انگلستان، حسینیه «امام حسین(ع)» به عنوان تنها مرکز محل تجمع مسلمانان به شمار می‌رود که شیعیان به عزاداری سید و سالارشهیدان در ماه محرم می‌پردازند.
مرحوم دکتر کلیم صدیقی- رئیس سابق پارلمان مسلمانان انگلیس- با الهام از قیام عاشورا می‌گوید: «در نزد اهل تشیع، نخستین گام موثر در جهت صحیح در همان اوایل تاریخ اسلام برداشته شد و در قالب رد و نفی هر گونه سازشی با نظام‌های موجود متجلی شد و ریشه‌های آن به رد حاکمیت یزید از سوی امام حسین(ع) و متعاقب آن شهادت ایشان در کربلا برمی‌گردد.
محرم در هند
بزرگ‌ترین جمعیت تشیع در جهان در شبه‌قاره هند و پاکستان است. شیعیان هند در ماه محرم، مراسم باعظمتی را برگزار می‌کنند. در این مراسم به سخنرانی و بیان وقایع کربلا و سینه‌زنی پرداخته می‌شود. آنان علم‌هایی که معروف به بیرق حضرت ابوالفضل(ع) است در اماکن متبرکه خود به نام «امام باره» نگهداری می‌کنند و در روز عاشورا، طی مراسمی دسته‌جمعی بیرون می‌آورند.
شور مصیبت امام حسین(ع) تاثیر فراوانی بر زنان آن دیار باقی می‌گذارد به طوری که النگوهای خود را می‌شکنند، سر خود را شانه نمی‌کنند، جواهرات بر خویشتن نمی‌آویزند و از پوشیدنی‌هایی به رنگ روشن خودداری می‌کنند. در برخی از شهرهای هندوستان مثل شهر «لکنهو» بناهای مختلفی وجود دارد که مربوط به پیشوایان شیعه به خصوص شهدای کربلاست و به شکل‌ها و اندازه‌های مختلف ساخته‌اند.
آنان در مراسم عزاداری با کوبیدن بر سینه‌هایشان و زدن زنجیرهای تیغ‌دار بر پشت و سینه‌های برهنه خود و عبور از روی زغال گداخته، مجالس عزا را برگزار می‌کنند. همچنین در خانه‌های شیعیان به تعداد افراد خانواده، ماکت‌هایی شبیه حرم مطهر ائمه اطهار وجود دارد و آنان با روشن کردن شمع یا عود در کنار آنها حماسه کربلا را در قلب‌هایشان زنده نگه می‌دارند. علاوه بر این در هر خانه‌ای فرش عزا گسترده می‌شود و میز و صندلی و تخت و مبلمان کنار می‌رود.
عزاداری در پاکستان
در کشور پاکستان، مسلمانان با تأسی از قیام عاشورا در ایام محرم و عاشورا به عزاداری می‌پردازند و «امام باره‌ها» و «ذوالجناح‌ها»- که نقش عمده‌ای در فرهنگ عزاداری عاشورای پاکستان دارند- فعال می‌شوند. دولتمردان پاکستان با ایجاد فضایی امن در کشور، پیام‌های تسلیتی به مناسبت شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفایش صادر می‌کنند.
آنان در دهه اول محرم یاد شهدای کربلا را گرامی می‌دارند و به مراسم قرآن‌خوانی، سینه‌زنی و عزاداری می‌پردازند. در روز تاسوعا و عاشورا، سراسر این کشور تعطیل است و مردم پاکستان فرصت مناسبی برای شرکت در مراسم عزاداری دارند.
رادیو و تلویزیون پاکستان روزهای محرم – به ویژه تاسوعا و عاشورا- برنامه‌های عادی خود را قطع و یکسره برنامه‌های مخصوص مراسم عزاداری و اخبار این ایام را پخش می‌کنند.
عاشورا در تونس
مردم تونس در ایام محرم از هرگونه مراسم شادی مانند جشن عروسی و ختنه‌کنان خودداری می‌کنند. آنان در صبح روز عاشورا به قبرستان‌ها می‌روند و معتقدند که همه ارواح در روز عاشورا کنار قبر خود حضور پیدا می‌کنند و منتظر دیدار بستگان زنده خود هستند.
مردم تونس در روز تاسوعا و عاشورا، تاکید بر خوردن گوشت مرغ و غذایی شبیه ماکارونی دارند. آنان شب عاشورا با آتش زدن علف‌های خشک و شعله‌ور کردن آنها که به «اجیجه» شهرت دارد، گلوله‌هایی شلیک می‌کنند و بر این اعتقادند که این عمل موجب شادمانی اطفال کربلا می‌شود.
منابع:
1 - مجموعه مقالات همایش امام حسین(ع) جلد دوم، تهران، مجمع جهانی اهل بیت، 1381
2 - عاشورا در سرزمین‌ها، عبدالکریم بی‌آزار شیرازی
3 - مجله پاسدار اسلام، سال چهاردهم
4 - نهضت‌های اسلامی و انقلاب اسلامی