به باور تحلیلگران اقتصادی، بازارهای مالی این روزها تنگی‌نفس گرفته‌اند. آخرین مورد از مجموعه بحران‌هایی که ماه‌هاست بازارهای مالی جهان را تحت‌الشعاع قرار داده، انقلاب‌های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست. از بورس‌های کالا نظیر نفت خام، فلزات، طلا تا بازارهای جهانی سهام، ارز و اوراق قرضه، همه تحت‌تأثیر این بحران قرار گرفته‌اند. به‌نظر می‌رسد این بحران مسیر حرکت سرمایه‌گذاران را هم تغییر داده باشد. پیش از پرداختن به پیامدها و تأثیرات انقلاب‌های اخیر در کشورهای عربی بر بازارهای مالی جهان، باید تأثیر بحران مالی جهانی را بر خود کشورهای عربی بررسی کرد، چون بخشی از بحران سیاسی این کشورها در رکود اقتصاد جهانی ظرف 3سال اخیر ریشه دارد. بحران جهانی اقتصاد، تغییرات سریعی را ایجاد کرد و در این میان کشورهای عربی که در اغلب موارد قادر به تطبیق خود با شرایط جدید نبودند دچار تغییرات شگرف سیاسی شدند.
از نیمه نخست سال2008، بهای نفت خام و گاز طبیعی با رشد شدیدی مواجه شد این موضوع افزایش چشمگیر درآمد کشورهای عربی صادرکننده نفت را در پی داشت. اما همزمان، این کشورها ناچار بودند با رشد سریع بهای مواد غذایی و مواد اولیه که اقتصاد و ثبات اجتماعی آنها را تهدید می‌کرد، کنار بیایند.
در جولای 2008 قیمت نفت‌خام، تحت‌تأثیر بحران مالی و کاهش نرخ رشد اقتصادی جهان کاهش یافت؛ در نتیجه، کشورهای عرب صادرکننده نفت با کاهش چشمگیر درآمدهای نفتی روبه‌رو شدند و این موضوع باعث افت مازاد تراز پرداخت‌های آنها شد.
در فاصله بین ماه‌های جولای و دسامبر 2008، قیمت سبد نفتی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با 70درصد کاهش از نقطه اوج 130دلار به سطح 40دلار در هر بشکه سقوط کرد. در سپتامبر 2008، با ورشکسته شدن بانک لمن برادرز و سقوط وال استریت، بازارهای سهام جهان از جمله بورس‌های خاورمیانه، با سقوط شدیدی مواجه شدند. در این میان، اگرچه بانک‌های عربی چندان در معرض آسیب قرار نداشتند، اما صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی و سهامداران آنها با زیان روبه‌رو شدند.
از سوی دیگر بازارهای سهام کشورهای عرب خاورمیانه نیز همچون سایر بازارهای سهام جهان از بحران به وجود آمده در امان نماندند. در 12ماه منتهی به فوریه2009، بازار سهام عربستان 49درصد افت کرد. بازارهای سهام دبی و مصر نیز به ترتیب 72درصد و 61درصد سقوط کردند. این وضع به کاهش میزان مصرف در بازار خرده‌فروشی و فرار سرمایه‌ها منجر شد. آنگونه که آمارهای رسمی نشان می‌دهنددر بحران مالی 3سال اخیر کشورهای عرب خاورمیانه اعم از صادرکنندگان نفت‌خام و کشورهای غیرنفتی، علاوه بر کاهش چشمگیر درآمدها، با افت رشد اقتصادی، کاهش حجم تجارت خارجی، افت ذخایر ارزی، رشد تورم و افزایش بیکاری مواجه شده‌اند که 2مورد آخر را می‌توان از عوامل اصلی ناآرامی‌های چند ماه گذشته در کشورهای عربی به حساب آورد.
جرقه بحران در بازارهای مالی جهان
جرقه این ناآرامی‌ها زمانی زده‌شد که یک جوان تونسی در اعتراض به بیکاری و بی‌توجهی دولتمردان این کشور به شرایط موجود، اقدام به خودسوزی کرد. این اقدام که اعتراض‌های انفجارگونه مردم تونس را به همراه داشت، سرانجام به سرنگونی و فرار رئیس‌جمهوری تونس از این کشور منجر شد. پس از مدت کوتاهی، اعتراض‌های مشابهی در کشورهای مصر، الجزایر، لیبی، یمن و بحرین برپا شد که در پی آن دوران حکومت خودکامگانی همچون حسنی‌مبارک و معمر قذافی در شمال آفریقا به سر آمد.
از زمان وقوع اعتراض‌های مردمی در منطقه، کارشناسان سرگرم بررسی تأثیرات این ناآرامی‌ها بر بازارهای مالی جهان هستند. بیشتر کارشناسان اقتصادی بر این باورند که تنش‌ها و ناآرامی‌های اخیر کشورهای عربی بر بازارهای سهام، ارز، کالا، اوراق قرضه و وام و اعتبارات جهان تأثیر منفی داشته است.
دیدگاه نشریات معتبر جهانی
به گزارش سایت تحلیلی «ریسک»، سرمایه‌گذاران بازار اوراق قرضه معتقدند که تداوم ناآرامی‌های خاورمیانه به همه بازارهای مالی جهان آسیب وارد خواهد کرد. این سایت می‌افزاید: با گسترش اعتراض‌های مردمی به سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا، فعالان بازارهای مالی به شدت نگران آینده هستند. گرچه تاکنون تأثیر این ناآرامی‌ها بر بازار اوراق قرضه به نسبت اندک بوده اما گسترش این وضع به کشورهایی مثل عربستان، بدون شک پیامدهای بسیار جدی‌تری به‌دنبال خواهد داشت. هفته نامه اکونومیست هم در بررسی عوامل مؤثر بر بازارهای مالی جهان طی سال2011 آورده است: ناآرامی‌های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و سونامی ژاپن از مهم‌ترین عوامل در بازگشت رکود اقتصادی و تعمیق آن به شمار می‌روند.
این هفته‌نامه اقتصادی در تحلیل اوضاع خاورمیانه نوشته است: کشورهای خاورمیانه از جمعیت جوانی برخوردارند که این موضوع زمینه تغییرات سیاسی را فراهم می‌کند، اما برای رشد تولید و بهبود وضع اقتصادی مناسب نیست چون این موضوع نیازمند سرمایه‌گذاری کلان، تغییر چشمگیر سیاست‌های دولتی و مدرن‌سازی نظام مالی است. براین اساس، کارشناسان معتقدند: اقتصاد کشورهای عربی خاورمیانه تا سال‌ها به رشد چشمگیری دست نخواهد یافت. روزنامه نیویورک‌تایمز نیز در مقاله‌ای درباره تأثیر بحران‌های منطقه خاورمیانه بر بازار نفت و اقتصاد جهان می‌نویسد: ناآرامی‌های منطقه خاورمیانه روند بهبود اقتصاد جهان را مختل می‌کند. این تأثیر از طریق افزایش شدید بهای نفت‌خام رخ می‌دهد.
تحلیل‌گر این روزنامه آمریکایی در بخش دیگری از مقاله خود نوشته است: حملات نیروهای ناتو و آمریکا به لیبی، کسری بودجه آمریکا را بیش از پیش افزایش داده و این موضوع نیز برای تداوم روند بهبود اقتصاد جهان زیان‌آور است. حال اگر ناآرامی‌ها به
عربستان- بزرگترین تولیدکننده نفت خام جهان- نیز سرایت کند، آنگاه بهای نفت خام بیش از پیش افزایش خواهد یافت. تحلیلگران سرمایه‌گذاری در وال‌استریت هم درباره تأثیر احتمالی بحران‌های خاورمیانه بر بازارهای جهان موضعی کمابیش مشابه دارند؛ آنها می‌گویند که ناآرامی‌های شمال آفریقا و خاورمیانه به سرعت به مرکز توجه رسانه‌ها و بازارهای مالی جهان تبدیل شده است.
تداوم رشد قیمت نفت‌خام
از یک سو می‌تواند هزینه‌های مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها را افزایش دهد و از سوی دیگر، روند بهبود شکننده اقتصاد آمریکا را مختل می‌کند. این موضوع احتمال بازگشت رکود اقتصادی را تشدید می‌کند. سایت «فمیلی اند مانی» نیز درباره تأثیر این بحران بر بازارهای مختلف می‌نویسد: ناآرامی‌های چند ماه اخیر در شمال آفریقا و خاورمیانه تازه آغاز راه است. با برکناری حسنی مبارک، زین‌العابدین بن‌علی و معمر قذافی، دیکتاتورهای سرنگون شده مصر، تونس و لیبی، این کشورها تا رسیدن به ثبات سیاسی راه درازی در پیش دارند. این پیش‌بینی برای همه کشورهای عرب منطقه صادق است. این سایت در ادامه با اشاره به افزایش بهای نفت به‌دلیل بحران‌های اخیر می‌افزاید: تداوم این وضع از بسیاری جهات اقتصاد آمریکا و جهان را تهدید می‌کند. با افزایش مداوم بهای نفت‌خام، هزینه‌های مصرف‌کنندگان در کشورهای واردکننده نفت به‌شدت بالا می‌رود. این وضع درنهایت به کاهش میزان مصرف و تقاضا برای نفت خام منجر خواهد شد. درصورت وقوع چنین وضعی، درآمد کشورهای صادرکننده نفت نیز به شدت کاهش خواهد یافت و این چرخه همچنان به حرکت خود ادامه خواهد داد.
ارتباط تنگاتنگ
بین بازارهای مختلف جهان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. این ارتباط از زمان وقوع بحران مالی سال2007 تشدید شده است. حال تحولات کشورهای عربی نیز به جمع عوامل مؤثر بر بازارهای مالی جهان پیوسته است. برای ارزیابی دقیق میزان خسارات وارد شده به بازارهای مالی جهان بر اثر ناآرامی‌های کشورهای خاورمیانه به سال‌ها وقت نیاز است. اما بدون شک بازارهای سهام، ارز، نفت و طلا از این تحولات تأثیرات منفی پذیرفته‌اند. نوسان‌های شدید و بی‌ثباتی قیمت‌ها یکی از این آثار منفی هستند که باعث بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران شده‌اند.