البته سال گذشته اوضاع طوری بود که آماده باش نیروهای بهداشتی، حتی در فصل‌های بهار و تابستان هم کاملاً از حرارت و جدیت نیفتاد.
امسال هم که هنوز زمستان را از سر نگذرانده‌ایم و می‌شود گفت در اوج حساسیت‌ها و نگرانی‌های آنفلوآنزایی هستیم.
این بار، دکتر ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران، گوشه‌ای از نگرانی‌ها و شایعه‌های جاری شده بین مردم را در این باره انعکاس داده است: «طی ماه‌های اخیر شایعات زیادی در مورد بروز و مشاهده مواردی از آنفلوآنزای پرندگان و مرگ و میر ناشی از آن در کشور وجود داشته است. شیوع نوع جدیدی از آنفلوآنزای انسانی که منشأ آن از کشورهای عراق و عربستان و به واسطه تردد زائران به این کشورهاست، ممکن است عامل انتشار این شایعات باشد.»
تا اینجا برخی شایعه‌های تأیید نشده را از قول ایشان خواندیم، اما آن بیماری که اخیراً در کشور شایع شده است و به صراحت می‌توان در مورد آن اظهار نظر کرد، نوع جدیدی از آنفلوآنزای انسانی است که تعداد زیادی از مردم را درگیر کرده است، به طوری که می‌توان گفت در هر 5 خانواده حداقل دو نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند. و این که: «موارد زیادی از مرگ و میر ناشی از این نوع آنفلوانزای جدید انسانی به علت عفونت‌های ثانویه آن در این افراد دیده شده است.»
چند نکته در این خبر وجود دارد که ممکن است ذهن مردم عادی را درگیر کند و نگرانی‌هایی برایشان به وجود آورد:
1)در ایران آنفلوآنزای انسانی شایع شده است(به طور نگران کننده‌ای بیشتر از سال‌های قبل)
2) نوع این آنفلوآنزا جدید است (نکند از نوع کشنده باشد!)
3)منشأ این نوع آنفلوآنزای جدید، عراق و عربستان است و تردد زائران باعث انتقال آن به کشورمان شده است.
آنفلوآنزا یا سرماخوردگی؟
شاید روشن کردن این نکته برای مردم عادی کمی‌سخت باشد، شاید هم وقتی آدم مریض می‌شود، آن قدر بیماری‌اش را جدی و سخت می‌بیند که دلش می‌خواهد بدترین تشخیص را برای خودش بگذارد. سرماخوردگی چیست و آنفلوآنزا چیست؟ این را باید اول هر پاییز با هم مرور کنیم.
دو بیماری که این همه به هم شبیه هستند. هر دو ویروسی، هر دو عفونت دستگاه تنفس و هر دو هم اغلب خود به خود بهبود پیدا می‌کند. البته تفاوت‌هایی هم هست، وگرنه روی هر کدام یک اسم نمی‌گذاشتند. نگرانی‌ها کلاً از بابت آنفلوآنزاست. عوارضی که آنفلوآنزا می‌تواند در افراد با ضعف ایمنی بدهد و نیز ترکیب آن با نوع فوق حاد پرندگان.
دستورالعمل کشوری مراقبت از آنفلوآنزا، روی یک نکته در تفاوت علائم این دو بیماری تاکید دارد: تدریجی بودن علائم سرماخوردگی و پیشرفت سریع آنفلوآنزا. علائم آنفلوآنزا بعد از یک دوره کمون 1 تا 3 روزه شروع می‌شود، طوری که بسیاری از بیماران می‌توانند زمان شروع آن را به یاد بیاورند.
معمولاً درد عضلانی یا سردرد بیشترین علامت مشکل‌ساز در آنفلوآنزاست و شدت آن مرتبط با اوج تب است. علائم عمومی، مثل درد عضلانی و درد مفاصل، معمولاً برای 3 روز باقی می‌مانند.
علائم تنفسی شامل سرفه خشک، گلو درد شدید، انسداد و ترشح بینی هم، معمولاً در شروع بیماری وجود دارند. اما این علائم زمانی که علائم عمومی‌کمرنگ شده‌اند، ظاهر می‌شوند و تا 3 یا 4 روز بعد از فروکش کردن تب هم باقی می‌مانند.
نکته دیگر، در شناخت تفاوت این دو بیماری، شدت علائم است: «به طور کلی علائم آنفلوآنزا از سرماخوردگی شدیدتر است. تب طولانی و بالا، لرز، سرفه‌های خشک و طولانی مدت، کوفتگی بدن جزء خصوصیات آنفلوآنزاست که سرماخوردگی این علایم شدید را ندارد.»
اینها، توصیف تفاوت‌های این دو بیماری ویروسی دستگاه تنفس، از دید دکتر علیرضا استقامتی، متخصص عفونی و معاون بیماری‌های واگیر مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت است.
به هر حال، بر اساس دستورالعمل کشوری مراقبت از آنفلوآنزا، آن چه که تشخیص بین این بیماری و سایر بیماری‌ها را، از جمله سرماخوردگی، قطعی می‌کند، فقط گزارش آزمایشگاه ویروس شناسی است.
همیشه «آماری از ایران نداریم....»
عصر ارتباطات آمد و گذشت و رفت و ما هنوز در گزارش‌های علمی‌مان این جمله را تکرار می‌کنیم که «آماری از ایران نداریم، اما در آمریکا...» ظاهراً نتایج مرکز «کنترل بیماری‌های آمریکا» بیشتر در دسترس ماست تا آمار مرکز مدیریت بیماری‌های خودمان. کاری نداریم که علت از کجاست، اما همین آمار «ناپیدا» بیشتر اوقات کار دست‌مان می‌دهد.
معاون مرکز مدیریت درباره وضعیت آماری آنفلوآنزا می‌گوید: «ما در زمان حاضر فقط می‌توانیم بگوییم که موارد آنفلوآنزای انسانی در ماه‌های اخیر نسبت به ماه‌های قبل بالا رفته، ولی عدد آن را نداریم، ولی در هر صورت این مسئله‌ای غیر معمول و نگران کننده نیست.»
وقتی آمار نباشد، دیده‌ها و شنیده‌های روزمره، مطب، بیمارستان، دوست و آشنا، ناخودآگاه روی مان تأثیر می‌گذارد و ممکن است از آن نتایج نگران کننده ای هم بگیریم.
نوعی جدید از آنفلوآنزا؟
در حال حاضر سه نوع ویروس آنفلوانزا شناخته شده است: B ،A و C.
گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی می‌گوید تیپ B ویروس، البته با میزان کمتر، مسئول ایجاد همه گیری‌های منطقه‌ای و در برخی موارد،گسترده است و تیپ C اغلب در ایجاد موارد تک گیر و همه گیری‌های کوچک موضعی نقش داشته است.
اما آن نوعی از ویروس که باعث بسیج عمومی برای مبارزه آن شده و می‌تواند همه گیری‌های گسترده و کشنده ایجاد کند، نوع A است. در بین انواع ویروس‌های آنفلوانزا، تیپ A است که قابلیت ایجاد زیرگروه‌های جدید را دارد.
این زیرگونه‌ها، علاوه بر انسان، می‌تواند برخی حیوانات، از جمله پرندگان ، ببرها، گربه، خوک و اسب‌ها را هم بیمار کند. (سر و کله آنفلوآنزای پرندگانی هم، که این همه درباره‌اش می‌شنویم و نگرانیم، از بین همین زیرگونه‌های جدید پیدا می‌شود.) در حالی که انواع B،C ویروس فقط برای انسان بیماری‌زا هستند. برخی زیرگونه‌های ویروس آنفلوآنزای تیپ A نقش مهم‌تری در همه گیری‌ها و عالم‌گیری‌های بیماری دارد. مهم‌ترین این زیر گونه‌های بین المللی، انواع H2N2 H3N2 H1N1 هستند.
دکتر استقامتی در مورد «جدید» بودن نوع ویروس آنفلوآنزای در گردش می‌گوید: «پایگاه‌های دیده‌وری ما در کشور هر هفته به طور متوسط بین 25 تا 30 مورد نمونه ویروس آنفلوآنزای انسانی را بررسی می‌کنند تا نوع ویروس در گردش را پیدا کنند.
آنفلوآنزای انسانی که اکنون در کشور دیده می‌شود، آنفلوانزای انسانی نوع B و H3N2 است که پایگاه‌های دیده‌وری ما در کشور آنها را شناسایی کرده‌اند و این انواع آنفلوانزای انسانی مواردی است که در همه کشورهای دیگر هم دیده شده و واکسن آنفلوآنزای موجود در کشورها نیز بر اساس همین نوع ویروس طراحی شده است.»
اینها سوغات حاجی‌هاست؟
مکه و مدینه در ایام ذیحجه، و حتی در سایر ماه‌های سال، میزبان تعداد زیادی زائر از سراسر دنیاست. بیشتر کسانی که از این سفر برمی‌گردند هم، دیده‌ایم، که نوعی سرماخوردگی را در آنجا از سر گذرانده‌اند.
این مشاهده‌ها، شاید باعث شود فکر کنیم سرماخوردگی‌های فعلی، که تعدادشان هم کم نیست، سوغات همین سفرها باشد.
دکتر استقامتی، که صاحب صلاحیت‌ترین فرد برای اظهار نظر در این باره است، می‌گوید:
«تعداد موارد ابتلا به این نوع آنفلوآنزا در کشور بعد از سفر حجاج بیشتر شده است و به همین علت ممکن است مردم خودشان این فرض را داشته باشند که این نوع ویروس‌ها از عربستان یا کشورهای عربی به ایران آمده باشد. ولی ما بررسی اپیدمیولوژیک در این زمینه انجام نداده‌ایم که این مسئله را ثابت کند. بنابراین چون در این مورد مطالعه‌ای نکرده‌ایم، نمی‌توانیم این فرضیه را رد یا تایید کنیم.»
این جمله‌ها در وضعیت فعلی، شاید متناسب ترین عبارات برای عصر ارتباطات ایرانی باشد.