ساعت 20 پنج‌شنبه ساکنان آپارتمانی در خیابان شهید طاهریان در شریعتی با مرکز فوریت‌های پلیسی 110 تهران تماس گرفته و اعلام کردند، از خانه یکی از ساکنان بوی گاز به مشام می‌رسد و در حالی که آنها در خانه حضور دارند کسی در را باز نمی‌کند.
با اطلاع موضوع گروهی از ماموران کلانتری 106 نامجو برای بررسی ماجرا به محل اعزام و با شکستن در خانه مورد نظر در طبقه دوم آپارتمان شماره 24 وارد آنجا شدند. ماموران با ورود به داخل خانه با اجساد دو زن و پسر نوجوانی روبه‌رو شدند.
قربانیان زهره 36 ساله، زیبا 23 ساله و میلاد 14 ساله نام داشتند که به دلیل گاز گرفتگی جان سپرده بودند. نشت مشکوک گاز از آشپزخانه باعث این حادثه شده بود.
با اطلاع موضوع به بازپرس کشیک قتل تهران، وی دستور انتقال اجساد به پزشکی قانونی را صادر کرد. همچنین به گروهی از کارشناسان و سازمان آتش‌نشانی ماموریت داد علت اصلی حادثه را شناسایی کند.
مرگ در فصول سرد آن هم در خواب،یکی از مرگ‌های دلخراش است که روزانه اخبار زیادی از آن را می‌شنویم. این حادثه می‌تواند علل بسیاری داشته باشد که یکی از آنها عدم استفاده ایمن از وسایل گرمایشی و دیگری استفاده از وسایل گرمازای غیراستاندارد است.بی‌شک سرد شدن هوا بازار بخاری و وسایل گرمایشی را داغ کرده است.
همین روزها است که باید بخاری، شوفاژ و... را سرویس کنیم، لوله‌های بخاری را کنترل کنیم تا این وسایل به خوبی کار کنند. در این میان موضوع خفگی ناشی از بخاری‌های مختلف در چند سال اخیر کار را به بحث بر سر استاندارد بودن یا نبودن بخاری‌ها نیز کشانده است. در همین رابطه موضوع بخاری‌های بدون دودکش هم به ماجرا افزوده شده است.
بازار گرم بخاری
با شروع فصل سرما، چیدمان کالاها در فروشگاه‌های لوازم خانگی تغییر کرده و انواع بخاری گازسوز، نفتی و هیتر جای وسایل سرماساز را گرفته است. در این میان، با ایجاد موج سرما در سراسر کشور، افراد در تکاپوی تعمیر یا حتی راه‌اندازی وسایل گرماساز برمی‌آیند.
افرادی که به قصد خرید روانه فروشگاه‌ها می‌شوند با دیدن تنوع بالای محصولات به این فکر می‌افتند که گرمای امسال خانه‌شان را باید چه محصولی تضمین کند. البته باید به این نکته توجه داشت که هریک از وسایل گرماساز شامل هیترهای حرارتی، بخاری نفتی، گازی، کارگاهی و شومینه دارای معایب و مزایای گوناگونی هستند که شاید بر سر درگمی افراد بیافزایند.
بخاری بدون دودکش
واقعیت این است که دستگاه‌های گرمایشی بدون دودکش هم وجود دارند، اما فعالیت و کار آنها نیازمند شرایطی است که بدون آن دردسرساز خواهند بود. بخاری گازی بدون دودکش در حالی ساخته شده است که شامل ویژگی‌های زیر است:
توجه به مسایل زیست محیطی و کاهش آلاینده‌ها، مصرف کم، راندمان بالا، پایین بودن هزینه نصب، کاهش صورتحساب گاز مصرفی، قابلیت نصب آسان، نیاز کم به جا و... یکی از معتبر‌ترین استانداردها در این زمینه استاندارد آمریکایی2-21-11 ANSI-Z-Zاست که مربوط به عملکرد، ایمنی و الزامات ساخت است و وسیله را ملزم به عملکرد بسیار ایمن و مناسب می کند. این استاندارد دائماً در حال پیشرفت است و به منظور بالا بردن ضریب ایمنی، استفاده از برخی قطعات در این محصول از نظر استاندارد لازم و ضروری است. از جمله: شیر اتوماتیک قطع کننده، برنری یاطراحی دقیق و اصولی، رگلاتور تثبیت فشار، جرقه زن و از همه مهم‌تر سیستم حساس به کاهش اکسیژن محیط (ODS).
امنیت بخاری بدون دودکش
از آنجایی که استفاده از هر وسیله گازسوز در محیط‌های سربسته باعث مصرف اکسیژن محیط می‌شود، بنابر این تامین هوای لازم و تهویه شده برای وسیله لازم و ضروری است. در صورتی که ساختمان محل استفاده بخاری‌های بدون دودکش دارای در و پنجره‌های غیرقابل نفوذ هوا باشد، باید منافذ کافی برای ورود هوا به داخل در نظر گرفته شود.
به ازای هر یک هزار کیلوکالری گاز مصرفی باید به‌طور متوسط 6 تا 7 سانتی‌متر مربع از یک پنجره باز باشد، ولی اگر هوای تازه از طریق اتاق‌های مجاور تأمین شده و اطراف بخاری جریان یابد به ازای هر یک هزار کیلوکالری گاز مصرفی باید 25 تا 30 سانتی متر مربع دریچه باز وجود داشته باشد تا هوای کافی به وسیله گازسوز برسد. در مورد دامنه کاربرد بخاری‌های بدون دودکش استاندارد محدودیت‌های ایمنی وجود دارد.
به نقل از روابط عمومی سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت، براساس استاندارد ملی با عنوان «ویژگی‌ها و روش‌های آزمون بخاری گازی بدون دودکش» صراحتاً نصب این بخاری در اتاق خواب، حمام، اتاق شیروانی، فضای زیر پله، انباری، پارکینگ و فضای محدود و کوچک بدون تهویه، مجاز دانسته نشده و این ممنوعیت باید با عنوان هشدار ایمنی علاوه بر درجه روی دسته‌بندی، دفترچه راهنما و دستورالعمل مصرف بخاری، برروی بدنه بخاری به یکی ازروش‌های مجاز نشانه‌گذاری استاندارد درج شود. این در حالی است که هر روزه شاهد تبلیغات بی‌شمار این بخاری‌ها در رسانه‌ها هستیم بدون این که به این موارد اشاره شود.
مرگ در کمین
اگرچند درصد از اکسیژن در محیط بسته کاهش یابد، ابتدا فرد دچار سرگیجه و تهوع می‌شود و سپس بیهوش و به نوعی خواب یا مرگ آرام تن می‌دهد.
این مطلب را فتح‌الله تیموری مدیر ستاد بحران سازمان آتش‌نشانی گفت و افزود: بخاری‌های بدون دودکش دارای سیستم ODS هستند. این سیستم‌ها در صورت کاهش اکسیژن محیط خاموش می‌شوند، وقتی که سیستم خود به خود خاموش می‌شود و فرد تا صبح در محیطی فاقد اکسیژن می‌خوابد، دچار مشکل خواهد شد.
مدیر ستاد بحران سازمان آتش‌نشانی با بیان این که سازمان آتش‌نشانی در گذشته بارها اعلام کرده که جلوی تبلیغات برای این بخاری‌ها، هنگامی که توصیه می‌کنند که در منزل مورد استفاده قرار گیرد، گرفته شود، گفت: سازمان آتش‌نشانی به دلیل این که یک قوه اجرایی نیست فقط می‌تواند به سایر نهادها در این زمینه توصیه کند.
تیموری با اشاره به این که سوخت وسایل گرمازا عمدتاً فسیلی است، گفت: اگرچه این وسایل گرمابخش محیط زندگی هستند، عدم رعایت اصول و موازین ایمنی در کاربرد صحیح آنها باعث بروز تلفات جانی می‌شود.
تیموری گفت: در وسایل گرمازای دودکش‌دار در صورتی که دودکش بدون نقص باشد، عمل تهویه به خوبی از طریق دودکش انجام می‌شود، اما در وسایل گرمازا با شعله‌باز و بدون دودکش این شرایط فراهم نیست بنابر این، این وسایل اکسیژن لازم برای سوختن را از همان محیط می‌گیرند و گازهای مضر حاصل از سوختن را نیز به همان محیط برمی‌گردانند.
شناخت نسبی و اولیه در مورد علایم گاز منواکسید کربن و چگونگی ایجاد آن، بهترین راه برای پیشگیری است، چرا که به این ترتیب گاز گرفتگی و به دنبال آن مسمومیت منجر به فوت به وقوع نمی‌پیوندد.
توجه به این موضوع حائز اهمیت بوده که گاز منواکسید کربن بسیار سمی، بی‌‌رنگ، بی بو و بی‌طعم است و همین ویژگی‌ها به نامگذاری آن به عنوان «قاتل پنهان» منجر شده است.
این گاز اگر چه سبک‌تر ازهواست، اما قابلیت انتشار آن در محیط بسیار زیاد است و به همین دلیل در تمامی نقاط یک فضا به سرعت متراکم شده و چون هموگلوبین خون میل ترکیبی فوق‌العاده‌ای با این گاز دارد (300 برابر میل ترکیبی هموگلوبین با اکسیژن)، اکسیژن دیگر به بافت‌های بدن نرسیده و به سرعت موجب مسمومیت شده و سلسله عصبی را فلج کرده و قدرت هر گونه اقدامی را از سوی شخص مسموم سلب می‌کند.
سالانه 500 مرگ
یک فوق تخصص ریه می‌گوید: هر چند آمار دقیقی از مسمویت با گاز منواکسید کربن در کشور در دست نیست، اما متخصصان پیش‌بینی می‌کنند سالانه حدود 500 نفر با این نوع مسمومیت در کشور، جان خود را از دست می‌دهند. این فوق تخصص ریه در خصوص اقدامات ضروری پس از ایجاد مسمومیت با گاز منواکسید کربن گفت: فرد مسموم باید بلافاصله به نزدیک‌ترین مرکز درمانی انتقال داده شود تا تحت درمان اکسیژن تراپی قرار بگیرد و از مرگ نجات یابد.
عدم نظارت
به رغم الزام قانونی برای نصب سیستم ODS بر روی بخاری‌های دودکش‌دار، نظارتی توسط مؤسسه استاندارد بر تولید این محصول در کشور وجود ندارد.
سیدمحمد سجادی‌فر، یک تولید کننده بخاری، در خصوص رعایت استاندارد در تولیدات داخلی می‌گوید: با توجه به این که لازمه تولید بخاری‌های گازی بدون دودکش نصب سیستم ODS است، نظارت بر تولید این گونه بخاری‌ها از سوی مؤسسه استاندارد به خوبی صورت می‌گیرد، ولی نظارت دقیق بر تولید بخاری‌های دودکش‌دار وجود ندارد و به رغم تصویب الزام قانونی نصب سیستم ODS بر روی این گونه بخاری‌ها، نظارتی بر روی اجرای آن صورت نمی‌گیرد.
این تولید کننده با بیان این که قیمت نصب سیستم ODS بر روی بخاری‌های دودکش‌دار تنها نیم درصد قیمت بخاری را شامل می‌شود، می‌گوید: در حال حاضر هیچ بخاری دودکش داری با نصب سیستم ODS در کشور تولید نمی‌شود و فقط 10 درصد تولیدکنندگان به نصب سنسور درجه حرارت اقدام کرده‌اند.
توصیه‌ها و هشدارها
سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تهران توصیه می‌کند:
- یک فرد متخصص، وسایل گرمازا را بازبینی و سرویس کند.
- شرایطی فراهم شود تا عمل تهویه هوا در محیط آسان شود، به عنوان مثال بازگذاشتن دریچه‌های کولر، یک پنجره کوچک یا در به طوری که بسته نشود، راه مناسبی جهت تهویه هوا است.
- هرگز از بخاری‌های دستی برای گرم کردن هوای حمام استفاده نکنید.
- در صورت استفاده از وسایل گرمازای دودکش‌دار حتماً دودکش‌ها به‌طور کامل معاینه و بررسی شوند.
- دودکش‌های غیرثابت (غیردیواری) که باید از مواد غیرقابل اشتعال و گالوانیزه و از مقاومت فیزیکی مناسبی برخوردار باشند و تا جای ممکن کوتاه، مستقیم و در محل اتصالات کاملاً محکم و غیرقابل نفوذ بوده، حتماً کنترل شوند.
- قدرت مکش دودکش‌ها هر چند وقت یک بار از سوی یک سرویس کار و متخصص فنی بررسی شود.
- برای جلوگیری از برگشت دود و گازهای مضر به داخل دودکش و در نهایت به داخل محیط که معمولاً بر اثر گرفتگی و یا وزش باد به وجود می‌آید، باید دودکش‌ها دارای هواکش مخصوص باشند و کلاهک آنها حداقل 60 سانتی‌متر از بلندترین نقطه ساختمان بالاتر باشد.
- توجه به این نکته حائز اهمیت است که استفاده مشترک از یک دودکش بسیار خطرناک است.
- در فضای پارکینگ که بسته و بدون تهویه است، ازروشن کردن خودرو خودداری شود.
- در تبدیل سوخت مایع به گاز شهری حتماً از سرویس کار ماهر و مجاز بهره‌گیری شود.