در این باره با محمدهادی تسخیری کارشناس مسائل شمال آفریقا گفت‌وگو کرده‌ایم.
حزب عدالت و توسعه مراکش چه طیفی از اسلامگرایان است و آیا همگرایی فکری با اخوان المسلمین یا حزب عدالت و توسعه ترکیه دارد؟
پس از اینکه در سال 1996 تغییراتی در قانون اساسی مراکش ایجاد شد و نظام سلطنتی به نظام مشروطه تغییر یافت، در این دوره بود که احزاب شکل گرفت؛ حزب عدالت و توسعه به‌عنوان نیرومند‌ترین حزب اسلامی هم در همان زمان ایجاد شد. این حزب را نمی‌توان به‌طور مستقیم به اخوان‌المسلمین ارتباط داد. این حزب دارای تاریخچه کاملا روشنی است و در سال 1997 با شعار نهضت سراسری و ایجاد اصولگرایی و عدالت و رشد و توسعه پا به عرصه سیاسی مراکش گذاشت. این شعارها، شعارهای اخوان‌المسلمین نیست. شعار اخوان از قبیل الاسلام یقود الحیاه (اسلام زندگی را رهبری می‌کند) و الاسلام هو الحل است اما این حزب با یک عنوان اصولگرایانه با عنوان رشد و توسعه موجودیت خود را اعلام کرد و در اکتبر 1998 طی یک جلسه عمومی حرکت خود را آغاز کرد. البته این حزب ابتدا نام دیگری یعنی حزب مردمی قانون اساسی دمکراتیک داشت و بعدها و برای اینکه برای مردم و به‌ویژه اسلامگرایان شفاف شود، نام خود را تغییر داد. در عین حال، تاکنون اعلام نکرده است که به حزب عدالت و توسعه ترکیه تمایل و گرایش دارد و خود را صاحب اندیشه و برنامه و نقشه راه مستقل می‌داند و هیچ‌یک از رهبران آن هم، حزب عدالت و توسعه ترکیه را به‌عنوان الگوی خود معرفی نکرده‌اند.
- به‌نظر می‌رسد اخوانی‌ها در اکثر انتخابات شمال آفریقا به قدرت رسیده‌اند یا حداقل در حال به قدرت رسیدن هستند، تحلیل شما چیست؟
نباید بر این نکته تاکید کرد که اخوانی‌ها در حال به قدرت رسیدن هستند بلکه باید تاکید کرد که اسلامگرایان در حال بازگشت مجدد به صحنه هستند. اینها از صحنه دور نبوده‌اند. اگر دقت کنید همه انقلاب‌ها در گذشته با عنوان اسلام در شمال آفریقا پیروز شدند، اما بعدها و پس از استقلال، اسلامگرایان به کنار زده شدند. با این حال، امروز هم اسلامگرایان در حال بازگشت به صحنه هستند. اکنون هم ملت‌های مسلمان افراد منتخب خود را به صحنه می‌آورند و در هر جای دیگری غیر از تونس هم اگر انتخاباتی آزاد برگزار شود، باز این اسلامگرایان خواهند بود که پیروز انتخابات خواهند بود.
- آیا اخوان‌المسلمین در جهان عرب از رهبری واحد چه به لحاظ اندیشه و چه به لحاظ فردی برخوردار است یا خیر؟
با توجه به شناختی که از اخوان‌المسلمین شمال آفریقا دارم، اینها همه تلاش می‌کنند تا اعلام کنند که اخوان‌المسلمین هستیم اما وابسته به اخوان‌المسلمین در مصر نیستیم. یعنی شرایط سیاسی جهان اسلام به‌گونه‌ای شده است که هر مجموعه از رهبران سیاسی اسلامگرا که تا حدودی در کلیات با اخوان المسلمین اتفاق نظر دارد، یک جماعت اخوان المسلمینی به‌وجود می‌آورند. مثلا جماعت اخوان المسلمین لیبی هرگز به‌صورت علنی اعلام نمی‌کنند که ما وابسته به اخوان المسلمین مصر هستیم بلکه هر کدام نقشه کشوری برای اصلاح امور داخلی کشور خود دارند اما در کلیات و امور کلی با اخوان المسلمین توافق دارند، ولیکن در کیفیت اجرای این کلیات، متناسب با شرایط کشور خود فعالیت می‌کنند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که هر جماعت اخوان‌المسلمینی در کشورهای شمال آفریقا و در جاهای دیگر، خود احزاب مستقلی هستند که به‌صورت سالانه در استانبول جمع می‌شوند و مواضع جهانی خود را هماهنگ می‌کنند. به عبارتی، ممکن است برخی تندروی‌هایی داشته باشند و برخی میانه رو باشند، اما هیچ کدام از آنها از سیاست واحدی که در مصر صادر می‌شود، پیروی نمی‌کنند.