راه‌اندازی بورس انرژی به‌خصوص با انجام معاملات نفت، فرآورده‌های نفتی و گاز موجب نگرانی‌ها و دغدغه‌های زیادی در جامعه کارشناسی کشور به ویژه در صنعت نفت شده است؛ نگرانی‌هایی که خود را به وضوح در قالب نامه وزیر نفت به وزیر اقتصاد درباره تامل بیشتر در راه‌اندازی این بورس و بازکردن فضا برای حضور عرضه‌کنندگان اصلی انرژی در مدیریت این بورس نشان داده است. این را سید مسعود هاشمیان قائم‌مقام معاونت بین‌الملل وزارت نفت می‌گوید. تاکنون مقامات نفتی اظهارنظری رسمی درباره دغدغه‌های صنعت نفت برای راه‌اندازی بورس انرژی نداشته‌اند و گفت‌وگوی هاشمیان با فارس نخستین مورد از این نوع است. اگرچه ابراز غیر رسمی این نگرانی‌ها هم در جامعه کارشناسی و هم در صنعت نفت مدت‌هاست که به گوش می‌رسد.
بخشی از مشکلات راه‌اندازی بورس نفت یا بورس انرژی به بورسی‌ها باز می‌گردد اما بخشی از مشکلات نیز به نفتی‌ها مربوط می‌شود و آنها نیز فعال عمل نکرده‌اند چنان‌که مسئولان بورس می‌گویند برای راه‌اندازی بورس انرژی و در جریان پذیره‌نویسی برای هیأت مؤسس آن وزارت نفت را در جریان گذاشته‌اند اما وزارت نفت در این باره فعال عمل نکرده و برای عضویت شرکت‌های عمده فعال در صنعت نفت در هیأت مؤسس بورس انرژی اقدامی نکرده است.
بورس فراخوانی را در سایت درباره هیأت مؤسس بورس انرژی قرار داده است. ما در وزارت نفت چندبار سایت بورس را چک می‌کنیم؟ کمااینکه تاکنون نیز فعالیت مشترک چندانی با بورس نداشته‌ایم. سیستم اطلاع‌رسانی اینگونه نبوده که آنها نامه‌ای برای وزارت نفت یا شرکت‌های تابعه ارسال کنند تا در دستور کار وزارتخانه قرار بگیرد. اما آنها می‌گویند ما شفاهی اعلام کرده‌ایم و از طرف نفت نیز تاکنون اعتراض رسمی و کتبی به دست ما نرسیده است.
در این خصوص وزیر محترم نفت به وزیر محترم اقتصاد و دارایی رسما و مکتوب اعلام کرده است که دستور فرمایند دوستان در سازمان بورس عجله نکنند. قدری با تأمل پیش بروند و دست نگه دارند. چطور می‌گویند اعتراض رسمی انجام نشده است؟
در نامه وزیر محترم نفت علاوه بر تأکید بر عدم تعجیل در راه‌اندازی بورس انرژی خواسته شده است که پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌های نفت در فرایند راه‌اندازی بورس انرژی مورد توجه و طرف مشارکت قرار بگیرند، چراکه آنها در آینده همه خصوصی خواهند بود و قطعا بر رونق بورس انرژی خواهند افزود؛ اعتراضی کاملا مبتنی بر بصیرت توسط ایشان انجام شده. اگرچه محتوای این مکاتبه جنبه اعتراضی هم نداشته و بیشتر جنبه ارشادی داشته است.
بعضی کارشناسان معتقدند نهادهای مالی سهام هیأت مؤسس بورس انرژی را می‌خرند تا با گران شدن آن بعضی ناکارآمدی‌های خود را پوشش دهند. چقدر چنین احتمالی را ممکن می‌دانید؟
تا جایی که من متوجه شده‌ام مسئولان بورس معتقدند که ارزش این سهام ممکن است بین 3 تا 4 برابر بالا برود. حتی اگر این سهام 2برابر شود فرصت خوبی خواهد بود تا بعضی هزینه‌های ناکارآمدی نهادهای مالی در اجرای عملیات گذشته اقتصادی آنها را پوشش دهد.
- ظاهرا بورسی‌ها چندان هم به انتقال بخش عمده‌ای از معاملات محصولات صنعت نفت به بورس انرژی امیدوار نیستند.به همین دلیل است که صنعت نفت اعتقاد دارد بورس انرژی باید جنبه بین‌المللی پیدا کند.
پیشنهاد ما این است که در فرایند تأسیس این بورس، پیش‌بینی افزایش سرمایه داشته باشند و در شرط واگذاری سهام از سهامداران فعلی تعهد بگیرند تا سهامداران به این افزایش سرمایه اعتراض نداشته باشند. این افزایش سرمایه نیز لااقل باید به میزان دو برابر سرمایه فعلی باشد و در اساسنامه پیش از راه‌اندازی بورس انرژی این موارد باید پیش‌بینی شود و امکان افزایش سرمایه نیز پیش از راه‌اندازی بورس انرژی دیده شود. باید از سرمایه‌گذاران تعهد بگیرند که آنها به افزایش سرمایه اعتراض نکنند تا مشکل بورس کالا در بورس انرژی تکرار نشود. در حال حاضر مجمع بورس کالا بسته شده است و به خاطر جذابیت دیگر کسی را به آن راه نمی‌دهند.
- قبل از راه‌اندازی که فرصت چندانی وجود ندارد؟
در نخستین مجمع عمومی می‌توانند این تعهد را بگیرند که امکان افزایش سهام به دو برابر وجود دارد و کسی نیز حق اعتراض ندارد. دلیل این موضوع هم فراهم شدن زیر ساخت ورود شرکت‌های بین‌المللی به این بورس است تا بورس ما بتواند به سمت تبدیل شدن به یک بورس بین‌المللی انرژی در منطقه حرکت کند. این مسئله است که برای ما اهمیت دارد نه صرفا ایجاد یک بورس داخلی که مشکلات زیادی را از ما حل نمی‌کند. در چنین شرایطی این فرصت ایجاد می‌شود که بتوانیم نفت کشورهای شمالی و حتی سوآپ را وارد این بورس کنیم.
- ظاهرا روسیه پذیرفته است که محموله‌هایی را در بورس ایران عرضه کند. چنین است؟
بعید می‌دانم چرا که آنها هم تمایلی نشان نداده‌اند.در عین حال در حالی که بورس ما راه‌اندازی نشده و ابزارهای آن مشخص نیست چرا روسیه باید عرضه نخست خود در بورس‌های کشورهای جهان را به ایران اختصاص دهد؟
- پس چرا این صحبت مطرح شده است؟
ماجرای این مسئله از یکی از اجلاس‌های نخست‌وزیران پیمان شانگهای آغاز شد که آقای پوتین در آنجا گفته بود چرا باید قیمت نفت ما را دیگران تعیین کنند و خود ما نباید چنین کنیم؟ ما بورس سن‌پطرز‌بورگ را داریم، شما هم بورس تهران را راه‌اندازی کنید تا بتوانیم معاملات کاغذی را در این بورس‌ها سامان دهیم. به همین دلیل این اتفاق زمانی می‌افتد که بتوان قیمت‌های کاغذی را راه‌اندازی کرد و قیمت‌های کاغذی نیز ابزارهای خاص خود را دارد.
- اوراق سلف استاندارد موازی نخستین ابتکار ما در انتشار اوراق نفتی اسلامی است. چنین ایده‌هایی کم‌کم رو می‌آیند و می‌توان چنین معاملاتی را در دبی یا دیگر کشورها انجام داد.
خارجی‌ها امکان خرید این اوراق را دارند؟
بله. هر کسی میتواند این اوراق را بخرد.
- در این شرایط پول قابل مبادله در این معاملات چه ارزی خواهد بود؟
2 بحث در این زمینه وجود دارد: می‌توان هر یک از ارز‌های ریال یا دلار را به‌عنوان پول مبادله انتخاب کرد یا می‌توان ریال و دلار قابل تبدیل به یکدیگر را در عمل مورد استفاده قرار داد.نفت در دنیا با دلار مبادله می‌شود اما در عین حال انتخاب ریال باعث تقویت پول ملی می‌شود. تقویت ریال در منطقه نیز میتواند یکی از اهداف فروش اوراق صکوک یا سلف نفتی باشد اما در این خصوص به مجوز قانونی نیاز است تا بانک مرکزی بپذیرد که ریال نیز دریافت کند.