این مسجد که تاریخ ساخت آن به قرن هفتم قمری می رسد، در دوره‌های مختلف تکمیل شده و به صورت امروزی درآمده است.
شبستان گنبددار قدیمی این مسجد، در واقع هسته اولیه بنای آن را تشکیل می‌دهد و در ساختمان آن همه مشخصات یک بنای قدیمی و معماری اسلامی را می‌توان مشاهد کرد.
داخل شبستان گنبددار محراب گچبری نفیس قرار دارد که در سال 676 قمری در زمان حکومت ایلخانییان با بهترین اسلوب و در حجمی بسیار بزرگ ساخته شده .
چهلستون قدیمی متصل به شبستان گنبددار که زمان ساخت آن جدیدتر از شبستان اصلی به نظر می‌رسد، خاک‌برداری از کف آن مقداری اشیاء شکسته متعلق به دوره ایلخانی بدست آمد.
حجرات قدیمی اطراف صحن مسجد مربوط به اوایل دوره زندیه است و طبق دست نوشته موجود زمان احداث آن سال 1184 قمری است.
مسجد جامع ارومیه در ضلع جنوبی بازار ارومیه در نزدیکی خیابان اقبال قرار دارد. این مسجد حیاطی مستطیل شکل دارد و با دو ورودی، به راسته سنگ‌فروشان و بازار قدیم ارتباط دارد.
مصالح به کار رفته در اجزای مختلف ساختمان مسجد نیز متفاوت است. از مهم‌ترین عوامل تزیینی مسجد کتیبه های کوفی دور گنبد و گچبری محراب آن است.
سبک تزئینات، گچبری‌ها، ستون‌بندی‌ها و طاق‌های مسجد شبیه به سبک معماری سلجوقیان است. محراب این اثر تاریخی و با شکوه فراوان از نظر گچبری یکی از زیباترین آثار هنر معماری است. شبستان این مسجد شش طاق نما دارد. اطراف این طاق نماها به وسیله اندود گچ کادر بندی شده است.
در داخل حاشیه نسبتا باریکی روی قاب اطراف آنها، کتیبه‌هایی به خط نسخ سفید بر زمینه مشکی نوشته شده، که اکثر آنها جدید است.
در اطراف پنجره‌های نورگیر اطراف شبستان نیز بعد از حاشیه سازی، کتیبه‌هایی به همان صورت نوشته شده است.
در محلی که ساقه مدور گنبد شروع می‌شود، بقایای کتیبه‌ای از جنس گچ به رنگ سفید بر زمینه مشکی دیده می‌شود، که در حاشیه عریضی نوشته شده است.کتیبه مذکور بر اثر عوامل نامساعد به ویژه نفوذ آب به جداره داخلی گنبد و رطوبت حاصله، آسیب زیادی دیده است.
بالای محراب نفیس گچبری شده مسجد، در یک کادر نسبتا عریض، کتیبه کوفی بسیار با ارزشی به صورت برجسته در دو حاشیه باریک که با نقوش گل و بوته ظریفی تزیین شده است، وجود دارد.
این کتیبه از نظر سبک کار و نوع گچبری، بسیار گیراست و می‌توان آن را مکمل محراب مسجد محسوب کرد. مسجد جامع ارومیه با شماره 243 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.