در این زمینه با دکتر علی عباسپور، نماینده مردم تهران و رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی گفتوگو کرده‌ایم.
- آیا استادان دانشگاه قادر هستند بیش از ظرفیت مجاز راهنمای دانشجوی دکتری شوند، به ویژه در رشته‌های فنی و کاربردی یا عملی؟
استادانی که در دانشگاه‌های خوب دنیا هستند و بعضا دارای پتانسیل کمتری نسبت به استادان داخلی هستند، 14 یا 15دانشجوی دکتری می‌گیرند. اگر ما یک سری از بخشنامه‌ها را تعدیل کنیم، امکان اینکه استادان، دانشجویان بیشتری بپذیرند وجود خواهد داشت اما نکته مهم این است که در کنار آن امکانات چه از نظر کامپیوتر و سیستم اطلاع‌رسانی و چه از نظر تعداد مقالات و حمایت از دانشجوی دکتری در نظر گرفته شود و ما در این رابطه مشکل داریم. مثلا فضایی که باید به دانشجوی دکتری اختصاص داده شود تا در آن بتواند کارهای تحقیقاتی خود را انجام دهد در دانشگاه‌های ما محدود است، دسترسی به مقالات و شرکت در کنفرانس‌ها و داشتن تجهیزات و مواد اولیه برای تحقیقات خود، مواردی است که به‌دلیل محدودیت اعتباری دانشگاه‌ها، فراهم نیست.
زمانی که این مصوبه در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد، من این نکته را عرض کردم که اگر قرار است ظرفیت دانشجویان دکتری 2برابر شود و به 10هزار نفر برسد باید حداقل 100میلیارد تومان در اختیار وزارت علوم قرار بگیرد تا به‌ازای هر دانشجو 20میلیون تومان، در جهت فراهم کردن تجهیزات و حمایت از دانشجو و استاد، بتوانند در اختیار دانشگاه مربوطه قرار دهند. درصورتی که امکانات و بودجه فراهم شود می‌توان این افزایش ظرفیت را محقق کرد، در غیر این صورت دستور شعاری خواهد بود و این مصوبه قابلیت اجرایی ندارد و استادان نمی‌توانند پذیرش دانشجو داشته باشند.
- آقای دکتر! با توجه به اینکه بودجه‌ای در نظر گرفته نشده، آیا کیفیت به شدت پایین نمی‌آید؟
اگر اعتبارات لازم برای پذیرش دانشجوی دکتری فراهم نشود، استادان قاعدتاً دانشجوی مازاد نخواهند گرفت و این مصوبه به اجرا در نخواهد آمد. 100میلیارد تومان رقمی نیست و دولت به راحتی می‌تواند از اعتباراتی که در اختیار دارد این مبلغ را به دانشگاه‌ها بدهد یا ما آماده‌ایم که این مصوبه را با یک طرح دو فوریتی در مجلس پیگیری کنیم و این بودجه را به دانشگاه اختصاص دهیم و مطمئن هستم که اگر این اعتبار در اختیار وزارت علوم قرار بگیرد تا بین دانشگاه‌های پذیرنده دانشجوی دکتری قرار دهد، استادان نیز قبول خواهند کرد.
- ما در حال حاضر نیز با کمبود تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی برای تحصیلات تکمیلی مواجه هستیم و دانشجویان و استادان این مقطع ناراضی هستند.
بله، الان هم امکانات محدود است اما با توجه به شرایط، استادان سعی می‌کنند با طرح کردن تز‌های نظری یا گرفتن بعضی امکانات یا با تعمیر بعضی تجهیزات، دانشجویان فعلی را با کیفیت تربیت کنند.
- آیا در حال حاضر امتحان دکتری در دانشگاه‌های خارج از کشور به صورت متمرکز برگزار می‌شود؟
پذیرش دانشجو در کشورها، متفاوت است و در کشوری مثل آمریکا که بیشترین پذیرش دانشجو در مقطع دکتری را دارد، امتحان عمومی با نام GRE )Graduate Recording Examination) برگزار می‌شود؛ این امتحان در سطح سؤالات عمومی در حد لیسانس آن رشته است. GRE عمومی و GRE تخصصی 2امتحانی است که گرفته می‌شود و مانند تافل در طول سال چندین بار صورت می‌گیرد. دانشجو، سوابق تحصیلی خود را همراه نمره GRE و اگر خارجی باشد به همراه نمره تافل، به دانشگاه‌ها می‌فرستد و دانشگاه‌ها تصمیم می‌گیرند.
سال پیش ما پیشنهاد برگزاری یک آزمون GRE تخصصی را به وزارت علوم دادیم. امتحانی که برگزار شد، چون سؤال‌ها در رابطه با هوش و زبان و ریاضی و علوم پایه و به‌طور کل به صورت ابتدایی بود، ما آن را حتی در سطح GRE عمومی هم نمی‌دانیم. توصیه ما این بود که وزارت علوم یک GRE تخصصی برگزار و برای دانشجو کارنامه صادر کند تا دانشجو کارنامه و نمره GRE را برای دانشگاه مورد نظر خود بفرستد و دانشگاه‌ها بر اساس این نمرات تصمیم لازم را بگیرند که متأسفانه این مکانیسم پذیرفته نشد و همانطور که دیدیم آزمون برگزار شده با مشکلاتی همراه بود. خوشبختانه وزارت علوم برای آزمون سال بعد تجدیدنظر می‌کند و برگزاری آزمون به سمت ایده GRE حرکت خواهد کرد.
- نظرتان راجع به بودجه تحقیقات امسال چیست؟
ما دو نوع بودجه تحقیقاتی داریم: یکی بودجه است که به‌عنوان بودجه تحقیقات تصویب می‌شود که اعتبار تحقیقاتی دستگاه‌هاست و حدود نیم درصد تولید ناخالص ملی است. بودجه تحقیقات دوم که در مجلس تصویب شد و جزء لایحه دولت نبود، به این صورت است که نیم تا 3درصد از اعتبارات تحقیقاتی دستگاه‌ها و شرکت‌های دولتی به امر تحقیقات اختصاص داده شود.
البته این دید خوشبینانه است. طی سال 2 اتفاق می‌افتد؛ یک اینکه دستگاه‌ها و شرکت‌ها به سمت اختصاص اعتبارات نمی‌روند. شورای‌عالی تحقیقات و فناوری باید آیین نامه اجرایی ماده108را تدوین کند که تا الان این کار را نکرده و در این 6ماه اول سال هیچ اقدام عملی برای تحقق نیم تا یک‌درصد صورت نگرفته است؛ مگر خود دستگاه‌ها اقدامی کنند.
در رابطه بودجه خاص دستگاه‌های تحقیقاتی که در اعتبارات تحقیقاتی آمده و برای آن ردیف اختصاص داده شده و مبلغ آن مشخص شده است نیز باید گفت که در طول سال یا بودجه‌ها صددرصد اختصاص داده نمی‌شود یا دولت با کمبود بودجه روبه‌رو می‌شود که در این صورت زدن بودجه ابتدا از محل بودجه‌های تحقیقاتی صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر تضمینی وجود ندارد که بودجه اختصاصی دانشگاه‌ها که دارای اعتبارات تحقیقاتی مشخصی است، صددرصد داده شود. لذا ممکن است هم به این اعتبار تحقیقاتی مشخص در قانون بودجه آفت خورده شود و هم آن نیم تا 3درصد تحقق پیدا نکند. در نتیجه اتفاقاتی که در برنامه پنج‌ساله چهارم افتاد روی می‌دهد؛ ابتدای برنامه، بودجه تحقیقات 0/67 درصد از تولید ناخالص ملی بود که باید کم‌کم افزایش پیدا می‌کرد و به 2درصد می‌رسید اما متأسفانه این 0/67درصد به جای افزایش، کاهش پیدا کرد و در پایان برنامه پنج‌ساله چهارم به جای آنکه به 2درصد برسد ما پیش‌بینی می‌کنیم که با احتساب کسری بودجه، به کمتر از 0/35درصد خواهد رسید. به هر حال ما در حال پیگیری هستیم که ببینیم در سال90 چطور خواهد شد.