اما آنچه در کنار فیلمهای ارزشمند میتواند بر رونق جشنواره بیفزاید، مدیریت صحیح و ایجاد شرایط مطلوب در طول برگزاری مراسم برای دوستداران سینماست.
در دورههای گذشته، دبیران اجرایی با نگرشهای متفاوت به این رخداد سینمایی، سعی بر آن داشتند که اوضاع حاکم بر جشنواره را سامان بخشند و بتوانند با برنامهریزیهای گوناگون شرایط را بر وفق مراد سینماگران و مخاطبان پیش ببرند اما در این میان عملکرد برخی از آنان چندان رضایت‌بخش نبود.
امسال محمد خزاعی به‌عنوان دبیر غیردولتی جشنواره، نظم و بهبود وضعیت نابسامان سالهای اخیر را به دست‌اندرکاران و علاقه‌مندان هنر هفتم وعده کرده که تا این لحظه نیز به آن پایبند مانده است. وفاداری خزاعی به وعدههایش در آستانه برگزاری سی‌امین جشنواره بین المللی فیلم فجر بهانه‌ای شد برای گفت‌وگو با او که در ادامه میخوانید.
- امسال حدود 90 فیلم، فرم حضور در جشنواره را پر کردند که اکثر آنها در بخش‌های مختلف پذیرفته شدهاند؛ آن قدر که می‌شود گفت جشنواره مانند سالهای60 تا 70 آینه تمام‌نمای سینمای ایران است. این سیاست درهای باز جشنواره با چه هدفی اتخاذ شده است؟
این اتفاق اصلا سیاست نبوده و در باز و بستهای وجود ندارد. جشنواره فیلم فجر یک جشن ملی است و همه فیلمسازان با تنوع آثارشان باید در آن حضور داشته باشند، اما با این حال ظرفیت و گنجایش بخش‌های مختلف نیز مدنظر قرار گرفته است. امسال تعداد آثار در بخش فیلم اول زیاد بود که همین مزید برعلت افزایش آمار شده است. همچنین از 90 فیلمی که فرم پر کرده‌اند، حدود 64 الی 67 فیلم در بخش‌های مختلف حاضرند که این امر نشانگر ریزش است. در طول برگزاری جشنواره خصوصا طی 10سال اخیر هم فیلمها با محتوای متفاوت تا جایی که امکانپذیر بوده در بخش‌های مختلف نمایش داده میشدند. در بعضی جوامع که سیاستمداران اصلی به امور فرهنگی توجه خاص دارند، کارنامه سینمایی کشورشان را ارزیابی میکنند و براساس آن به نقاط ضعف و قوت خود و شرایط حاکم بر جامعه‌شان پی میبرند و طبق آن برنامهریزیهایی برای جبران نقصان انجام میدهند. درعین‌حال سینماگران میتوانند با نقد اجتماعی فضایی ترسیم کنند که به دور از هر سیاه‌نمایی و نقد مغرضانه به جریان جامعه کمک کنند. در حقیقت جشنواره بین‌المللی فیلم فجر کارنامه سالانه سینمای ماست؛ پس ما باید تنوع آثار را در آن ببینیم.
- 32 فیلم در بخش مسابقه سینمای ایران زیاد نیست؟ آیا همه فیلمها کیفیت قابل توجهی دارند که توانستند در این بخش حاضر شوند؟
در این زمینه تیم کارشناسی است که فیلمها را ارزیابی و انتخاب می‌کند. در رابطه با اینکه فیلمهای حاضر در این بخش تا چه اندازه استاندارد و خوب هستند باید گفت تقریبا شاخص‌ترین‌های 90 فیلمی بودند که فرم شرکت در جشنواره را پر کردند. سعی کردیم به فیلمها سطحی نگاه نکنیم، طبیعتا براساس کارشناسیهای هیأت انتخاب، این فیلمها توانایی حضور در بخش مسابقه را داشته‌اند. ساختار، محتوا و عوامل دیگر مد نظر این هیأت بوده که در مجموع هر فیلم طبق جایگاه و معدل ایده‌آلی که دریافت کرده توانسته در بخش‌های مختلف شرکت کند. همچنین عدم شرکت برخی از فیلمها در بخش مسابقه به معنی بی‌کیفیتی و ضعیف بودنشان نیست چرا که ممکن است ظرفیت بخش مسابقه، اجازه چنین کاری را نداده باشد.
- فیلمهای امسال توانایی جبران غیبت بزرگان سینمای کشورمان را دارند؟ این ترکیب میتواند خلأ حضور کارگردانان شاخص را جبران کند؟
این فکر کلیشهایشده هرساله رسانههاست. هر سال حضور و عدم حضور عدهای از فیلمسازان در جشنواره مطرح می‌شود؛ گاهی نبود نسل جوان و گاهی هم شاخصان؛ و رسانهها هم به‌دنبال چرایی نبود فیلمسازان مختلف هستند. روند فیلمسازی بدین شکل است که کارگردانان شاخص هر سال حضور ندارند چرا که خلق اثر برای کسانی که اهل اندیشهاند مانند چرخه تولید و اقتصاد نیست. از زمانی که ایده به ذهنشان خطور کند تا زمان اجرایی شدنش معمولا مدت طولانی سپری می‌شود. به‌نظرم جشنواره فیلم فجر امسال جشنواره‌ای غنی است چراکه آثار دیگر بزرگان را داریم؛ طیفها و نگرشهای متفاوتی در جشنواره حضور دارند. بهترین تحلیل این است که بگوییم امسال رنگین‌کمان سلایق، افکار و موضوعات متفاوت را در جشنواره شاهدیم. عدم شرکت فیلمسازان شاخصی که هر چند سال اثری تولید میکنند نمی‌تواند باعث بی‌رونقی جشنواره شود.
- امسال هیأت انتخاب فیلمها را بازبینی میکرد و اگر فیلمی موفق به دریافت پروانه موقت یا دائم میشد میتوانست به جشنواره راه یابد. برخی اعتقاد دارند اگر نسخه جشنواره با اکران عمومی تفاوت نداشته باشد از جذابیت جشنواره کاسته می‌شود. در این باره چه نظری دارید؟
ما به‌دنبال ایجاد فضای تبلیغاتی نبودیم و سعی‌مان فقط احترام به خانواده سینما و همکارانمان بود، به‌طوری که با اطمینان خاطر وارد جشنواره شوند، فیلمها را ببینند و حتی برای اکران عمومی آثار خودشان برنامهریزی داشته باشند. سینما به اندازه کافی مشکلات خود را دارد و ما نباید با ایجاد مشغلههای اضافی به آن دامن بزنیم. فکر میکنم باید به هر شکل تلاش کرد تا مشکلات فیلمسازان کمتر شود. در این زمینه معتقدم فقط باید به امنیت خاطر خانواده سینما اندیشید تا جذابیت جشنواره.
- در این دوره از جشنواره بازار اصلاحیه داغ بود. دلیل خاصی برای این حساسیتها وجود داشت؟ چراکه در سالهای گذشته ممیزی در جشنواره مهربان‌تر از اکران بود.
امسال باز هم نسبت به سالهای گذشته این امر کمتر اتفاق افتاده. تفاوتی که جشنواره امسال با سالهای گذشته دارد این است که در مراسم پیش‌رو، نسخه اکران عمومی نشان داده می‌شود. در سال گذشته اگر فیلمی پروانه نمایش موقت میگرفت و در جشنواره حاضر میشد برای اکران عمومی باز‌هم دچار جرح و تعدیل میشد. اما امسال کار فیلمسازان راحت‌تر شده است و دوباره‌کاری وجود نخواهد داشت. اصلاحات و ممیزیها همیشه وجود دارند و کمکی هستند برای برطرف کردن اشتباهات سهوی فیلمسازان. خوشبختانه معاونت سینمایی تلاش کرده تا خیلی از فیلمهای توقیفی را آزاد کند و شرایطی فراهم سازد که فیلمها کمتر دچار جرح و تعدیل شوند.
در واقع ایجاد همین فضای باز برای آنها هم مشکلاتی را ایجاد کرده و مورد اعتراض دستگاههای مختلف قرار گرفته است. مهم این است که به بهانه ممیزی و اصلاحات، فیلمهای ارزشمند توقیف نشوند. اگر قرار است اصلاحاتی صورت گیرد و اگر میخواهیم به اصول‌مان پایبند باشیم به این معنی نیست که باید به فیلمهای سطحی اجازه تولید داده شود تا بتوانند با کیفیت نازل وارد بازار شوند و برعکس به فیلمهای ارزشمندی که میتوانند مخاطب را به اندیشیدن وا دارند اجازه داده نشود. در مجموع جریان ممیزی نباید باعث شود که فیلمهای ارزشمند ساخته نشوند.
- فیلم خودتان هم به‌عنوان دبیر جشنواره با ممیزی و اصلاحات مواجه شد؟
«قلاده‌های طلا» با توجه به اینکه فیلمی با مضمون سیاسی است، طبیعی بود که با وجود فراز‌و‌نشیب های موجود در آن، یکسری از نهادها و دستگاههایی که این موارد را رصد و نظارت میکنند نسبت به آن حساس و خواهان بازبینی آن شوند. در این فیلم مواردی برای اصلاح وجود داشت که این موارد اصلاح و مشکل فیلم هم حل شد. قلاده‌های طلا توقیف نشده بود، چراکه توقیف معنی متفاوتی از ممیزی و اصلاحیه دارد؛ توقیف یعنی اینکه فیلم هیچ حرکتی نخواهد داشت، اما زمانی هست که به فیلم اصلاحات میخورد که در این صورت یا تهیه‌کننده آنها را میپذیرد و اصلاحات را اعمال می‌کند که به نوعی با تعامل مشکل را مرتفع میسازد و یا به‌طور کل نمی‌پذیرد و تا زمانی که موارد اصلاحی را اجرا نکند، فیلمش به آرشیو سپرده می‌شود. سازمانهایی که به بعضی از موارد حساسیت دارند، طبیعتا حرکت‌شان بجا و صحیح است، اما نباید به این معنا باشد که فیلمی کامل کنار گذاشته شود و به آن اجازه اکران داده نشود. به‌نظرم تا جایی که به فیلم و هدف اصلی و موضوع آن لطمه وارد نشود، باید تعامل کرد.
- بهتر نیست بعد از سه‌دهه از برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم فجر ترکیب هیأت انتخاب کاملا سینمایی شود؟
در ایران اگر دبیر جشنواره بخواهد طبق تصمیمات خود پیش برود ممکن است ظرف 2روز از دبیری کنار گذاشته شود و این روند مناسبی نیست. اما امسال از معدود سالهایی بود که هیأت انتخاب جشنواره دارای ترکیب سینمایی بود و میتوانم بگویم که به قولم عمل کرده‌ام، به‌طوری که برای نخستین بار 2مدیر فرهنگی در کنار 7 سینماگر، فیلمها را انتخاب کردند. همچنین در دورههای گذشته 3 مدیر در هیأت انتخاب بخش بینالملل بودند، اما امسال 5 سینماگر فیلمها را انتخاب کردند. اگر در سی‌امین جشنواره فیلم فجر شاهد فیلمهای متفاوتی باشیم طبیعتا نتیجه همین تفاوتهاست. وجه تمایز این دوره با گذشته این است که تعداد مدیران دولتی کاهش و حضور سینماگران افزایش پیدا کرده است.
- استقلال دبیر جشنواره تا چه اندازه موضوعیت دارد؟ در این مدت که به‌عنوان دبیر جشنواره فعالیت کردید موردی پیش نیامده که احساس کنید استقلال‌تان زیرسؤال رفته؟
به‌دلیل اینکه جشنواره بین‌المللی فیلم فجر یک جشن ملی است، طبیعتا باید تابع یکسری شرایط بود. این‌طور نیست که عملی به‌طور مستقل انجام شود زیرا نظارت همیشه در همه نهادها و جوامع وجود دارد. از آنجا که این جشنواره متفاوت از دیگر رویدادهای فرهنگی است و همه مردم در هر جایگاه و سنی پیگیرش هستند، قطعا حساسیت نسبت به این رویداد بسیار زیاد است. تصمیمگیریها به نوعی نشان‌دهنده استقلال همراه با مشاوره است. مواردی برای مشورت و استاندارد سازی وجود دارد که باید رعایت شوند. این جشنواره تابع سیاستهای وزارت ارشاد است و در مقابل آن نیز باید پاسخگو باشد. به‌رغم همه اینها معتقدم جشنواره میتواند توسط ستاد جشنواره یعنی سیستم دبیر و همراهانش دست به انتخاب بزند و مراسم را برگزار کند؛ همانطور که در تمام دنیا و بر اساس همین استاندارد عمل می‌شود.
- به‌نظر میرسد انتخاب شما به‌عنوان دبیر جشنواره میتواند نوعی تعامل میان خانه سینما و معاونت سینمایی برقرار کند. در حال حاضر انحلال خانه سینما از سوی وزارت ارشاد، چقدر میتواند بر فضای جشنواره تأثیر داشته باشد؟
اعلامیههای مختلف صنوف بیانگر این بود که با تمام رویدادها و اتفاقات، در جشنواره حضور خواهند داشت و این یعنی اینکه هنرمندان ما به این شناخت و درک رسیدهاند که مسائل خود را وارد جشن نکنند. جشنواره فجر را جشنواره نظام میدانند و چون به نظام معتقدند در جریان فیلمسازی قرار میگیرند. اختلافات باید در جای دیگر و شرایطی مناسب مورد بررسی قرار گیرد و قطعا برطرف هم خواهد شد. به‌نظرم بهتر است ظرفیت‌مان را افزایش دهیم تا بتوانیم با اندیشههای متفاوت کار کنیم. خوب است که تحمل مخالفتها را داشته باشیم و این چنین نباشد که با موافقتها خوشحال شویم و با مخالفتها ناراحت. باید به یک تعادل برسیم. درهای جشنواره فیلم فجر روی همه عوامل سینما باز است و زیبایی برگزاری جشنواره هم به حضور و مشارکت سینماییهاست؛ قطعا جشنواره بدون آنان مفهومی نخواهد داشت. اگر من با صنوف مذاکره کردم و خواهان همکاری و حضورشان شدم نمی‌تواند مغایرتی با تفکر خودم داشته باشد و اصلا این چنین نبود که به من ماموریتی واگذار شود. درواقع اینها مجموعه رفتارهایی بود که احساس میشد باید صورت گیرد.
جشنواره دارای دو بال است؛ یکی تیم اجرایی و دیگری خانواده سینما و این مراسم زمانی میتواند به موفقیت برسد که از هر دو بال بهره ببرد. این جشن به ایام دهه فجر پیوند خورده، پس باید در آن شادی و سرور برقرار باشد تا بتواند با ایجاد فضای فرحبخش، یادآور ایام خوش انقلاب باشد. امیدوارم این ایام بستری باشد برای حضور سینماگران. اگر هم کسی حاضر نشود، حتما خودش به دلایلی رسیده و حتی ممکن است برخی به دلایل و مشکلات شخصی توان حضور پیدا نکنند. در هر حال تفکرات این عزیزان قابل احترام است و جشنواره تا آخرین لحظه پذیرای مشارکت و نظرات هنرمندان خواهد بود.