مدیران شهری در میان مدت توانستند راهکارهای اصولی در این زمینه اتخاذ کنند به گونهای که امروزه اغلب دارای منابع مالی پایدار بوده و با اتکا به آن، برنامهریزیهای دقیق و بلندمدت دارند؛ برنامهریزیهایی که در نهایت کیفیت زندگی در این شهرها را افزایش داده و توسعه اجتماعی را بهدنبال داشته است. کارشناسان حوزه شهرسازی در ارزیابیهایی که از کم و کیف تأمین منابع پایدار درآمد در کشورهای دیگر به عمل میآورند بر این نکته تأکید دارند که مدیریت شهری علاوه بر مشارکت دادن شهروندان در فرایند نیل به درآمدهای پایدار، در حوزه شهرسازی و معماری هم به شکوفایی رسیدهاند.
کمال شعار- دکتر شهرساز- در رابطه با تامین منابع پایدار شهرداریها میگوید: امروزه شهرهای بزرگ همانند دولتمحلی عمل میکنند و مسئول آن هستند که تعادل لازم را در تأمین هزینهها و درآمدهای خود بهوجود آورند و در فرایندی که به این منظور اتفاق میافتد شهروندان مشارکت فعال دارند و بهاصطلاح عامیانه هزینههای مدیریت شهری بین شهروندان سرشکن میشود و هر شهروند خود هزینههای زندگی در شهر را پرداخت میکند.
او میافزاید: در این شهرها، شهرداری برای اعمال حاکمیت ملی در حوزه محلی، مالیاتهایی را طبق قانون از شهروندان دریافت میکند و در مقابل تمامی خدمات شهری و اجتماعی تعریف شده در جوامع شهری را به آنها ارائه میدهد چراکه همه امور مربوط به شهر از آموزش گرفته تا تمامی خدمات اجتماعی دیگر در حیطه مسئولیتهای شهرداری بوده و این شهرداری است که باید از یک سو هزینههای مربوط به ارائه این خدمات را با مشارکت مردم تأمین کرده و از سوی دیگر درآمدهایی را کسب کند.
از نظر این شهرساز، مالیاتهای مردمی، تأمینکننده هزینههای مدیریت شهری است و برخلاف شهرهای ایران، شهرداریها در شهرهای دیگر کشورها سوبسید دولتی ندارند و فقط اگر قرار باشد طرحهایی در حوزه حملونقل البته در بیرون شهر اجرایی شود همانند اتصال راهها، این دولت است که هزینه زیرساخت فوق را تأمین میکند و در مقابل هزینه مالی هر طرح و پروژهای که به امور داخل شهر مربوط میشود توسط مالیاتهای مردمی تأمین میشود.
شعار، از این فرایند تحت عنوان روش پایدار در تأمین منابع مالی نام میبرد و معتقد است که با توجه به این مسئله که خود مردم هزینههای زندگی اجتماعی در شهر را پرداخت میکنند و این پرداختها بر اساس قانون مشخص و روشن است مدیریت شهری مبنای برنامهریزیهایش را بر این اساس قرار میدهد. به نوعی دیگر شهرداریها برای اعمال بخشی از حاکمیت ملی مالیاتها و سایر منابع را دریافت و با تصمیمات مربوط ترکیب و تلفیق میکنند تا اهداف ترسیم شده را عملی سازند؛ موضوعی که مورد توجه کارشناسان اقتصاد نیز بوده و آنها در تحلیلهایی که از ابعاد مختلف اقتصادی به عمل میآورند به این نتیجه میرسند که تأمین منابع مالی توسط مالیاتهای مردمی یک نظام مالی پایدار در اختیار شهرداریها قرار میدهد که کمتر تحتتأثیر عوامل بیرونی دچار خدشه میشود.
رهایی از وابستگی به درآمد ساخت وساز
کارشناسان شهرساز بر این باورند که امروزه شهرها با مقولههایی از قبیل مدرنیزاسیون، توسعه اقتصادی و نوگراییهای فرهنگی و اجتماعی مواجه هستند و این مسئله ایجاب میکند شهرداریها از ابزار کارآمد برای تأمین منابع مالی خود بهره گیرند؛ ابزارهایی که البته در بسیاری از شهرهای بزرگ بهویژه در کشورهای توسعهیافته تعریف شده و مورد استفاده قرار میگیرد و در شهرهای ایران هم باید مورد توجه قرار گیرد چرا که از نقطه نظر آنها روشهای معمول تأمین منابع و درآمدهای شهرداری که بخشی از آن بر فروش تراکم متکی است پیامدهای سوء بسیاری برای شهر بهدنبال داشته است.
کمال شعار در این باره میگوید: رویکرد مدیریت شهری در کشورهای دیگر برای تأمین درآمدها و هزینهها آنها را کمتر دچار چالش و بحران میکند چون شکل پایدار دارد و اینگونه نیست که شهر را بفروشند و به علت وابستگی که به این شکل تأمین درآمد دارند دچار بحران شوند کما اینکه نتیجه پژوهشهای صورتگرفته در کشور نشان میدهد همواره درآمد شهرداریها به این دلیل که درصد قابل توجهی از آن از طریق فروش تراکم و صدور پروانه ساخت تأمین میشده در دورههای رکود و رونق دچار نوسان شده و در دوره رکود به کسری بودجه شهرداری میانجامد، این در حالی است که موضوع فروش تراکم از نظر شهرسازی نیز آسیبهای جدیای به شهر وارد کرده و امروزه بسیاری از مشکلات شهرسازی و زیستمحیطی شهر از این مسئله نشأت میگیرد.
موضوعی که در کشورهای دیگر از دیرباز مورد توجه قرار گرفته و مدیریت شهری با علم به پیامدهای سوء این روش تأمین درآمد اقدام به اتخاذ راهکارهای پایدارتر تأمین درآمد کرده است؛ راهکاری که به گفته شعار، مطالعات زیادی پیرامون آن صورت گرفته و در نهایت ابزار کارآمدتری را در اختیار مدیریت شهری قرار داده است. او میگوید: در مورد تأمین منابع درآمد پایدار بانک جهانی هم مطالعهای را انجام داده که در آن به این مسئله که چگونه میتوان به درآمد پایدار دست یافت پرداخته شده است. نکتهای که علی نوذرپور، دیگر کارشناس شهرسازی نیز به آن اشاره میکند و معتقد است که در شهرداریها تأمین منابع درآمد پایدار از اهمیت بالایی برخوردار است و باید تحقیقاتی که در این ارتباط صورت میگیرد در عمل مورد استفاده شهرداران قرار گیرد چرا که تعلل در تأمین درآمدها به صورت پایدار شهرداریها را با مشکل جدی مواجه میکند؛ کما اینکه در حال حاضر نیز برخی دچار مشکل شدهاند.
این کارشناس شهرساز تجربه جهانی در تأمین منابع پایدار مالی را تجربه خوبی میداند که در نهایت تعادل لازم در هزینهها و درآمدها را ایجاد کرده است؛ نکتهای که کمال شعار نیز در مورد آن با نوذرپور متفقالقول است و اعتقاد دارد شهرداران در کشورهای مختلف با اتخاذ روشهای علمی و کارآمد در تأمین منابع توانستهاند به یک ثبات مالی دست یافته و درآمدهای پایدار داشته باشند.