با نگاهی به بودجه ارائه شده شهرداری تهران به خوبی می‌توان دریافت که برنامه‌ریزان و کارشناسان امور شهری برای سال آینده چه تدابیری اتخاذ کرده‌اند.
از این‌رو می‌توان شهرداری تهران را یک مؤسسه پویا و دارای طرح‌های جدی در توسعه شهری قلمداد کرد و محورهای اساسی آن نیز که بر توسعه حمل و نقل عمومی و بهبود معابر و بزرگراه‌ها و افزایش سرانه فضای سبز و امور فرهنگی و اجتماعی پایه‌ریزی شده است را بیشتر مورد توجه قرار داد.
با ارائه بودجه سال آینده شهرداری تهران و افزایش ناگهانی بودجه عمرانی در این سازمان می‌توان امیدوار بود که این سازمان سال پرکاری را پیش‌رو داشته باشد. بودجه پیشنهادی شهرداری در حالی افزایشی چشمگیر داشته که بنا به گفته معاونت هماهنگی و برنامه‌ریزی شهرداری تهران 80 درصد از بودجه یک هزار و 800 میلیارد تومانی سال 85 تاکنون جذب شده است.
شاید نقش و جایگاه شهرداری تهران که در کمتر از 20 سال گذشته با عنوان یک دستگاه فقیر با بودجه دولتی محدود به جمع‌آوری زباله و اداره شرکت واحد اتوبوسرانی شناخته می‌شد، هنوز از ذهن مردم پاک نشده است. شهرداری تهران اینک از نگاه مردم یک دستگاه با تعهدات بسیار در زمینه ایجاد فضای سبز، احداث بزرگراه‌ها و معابر، کاهش آلودگی هوا، احداث پارکینگ‌های مورد نیاز و بسیاری موارد دیگر در کنار وظایف سنتی است.
این سازمان بزرگ در کنار بروز تحولات بزرگ در حوزه شهری و جایگاه ویژه‌ای که در میان سایر کلان‌شهرها دارد و به عنوان پایتخت کشور تغییرات زیادی را به خود دیده است، باید با دیگر شهرداری‌های بزرگ کشور جداگانه مورد مقایسه و محاسبه قرار گیرد. شهر تهران مدت‌هاست که به لحاظ گسترش در سطح، به اشباع رسیده و امکان توسعه آن در حوزه‌های شمال و غرب بسیار کم شده است و گسترش آن در حوزه شرق نیز به دلایل دیگر ناممکن شده است.
لذا جمعیت حدود 8 میلیون نفری تهران مدت‌هاست که تقاضای جدید ساخت و ساز مسکونی را از سطح به ارتفاع منتقل کرده و این تقاضا به یکی از بهترین منابع درآمدی شهرداری در قالب فروش تراکم تبدیل شده است و از این جهت لازم است که در نظام مالی شهرداری در قالب تعیین دقیق شیوه‌های بودجه‌ای و کسب درآمد تعریف شود و این وظیفه مهم مردان ساختمان بهشت است که با ایجاد نظام تعهدی به جای نقدی در سیستم مالی توانسته‌اند بخشی از مشکلات مالی سازمان مربوطه را سازماندهی کنند.
البته مدیریت جدید شهرداری تهران تحولات بزرگی چه در مرحله ستادی و چه عملیاتی به وجود آورده است که می‌توان امیدوار بود که وظایف اصلی و کاربردی خود را به خوبی به سرانجام مقصود برساند. از سویی آنطور که مسئولین ذیربط اظهار داشته‌اند تا اواخر سال برنامه‌های جامع و تفصیلی شهر تهران مراحل تصویب نهایی را طی می‌کند. که امید است افق‌های توسعه شهری و همچنین توسعه پایدار را همراه داشته باشد.
گرچه توسعه شهری پدیده‌ای اقتصادی است و هدف طرح جامع، کار اقتصادی نیست اما عوامل اقتصادی بسیاری نیز در سطوح مختلف کلان تا خرد در چگونگی طی مسیر آن تأثیر می‌گذارد. از جمله مدیریت صحیح و علمی کلان‌شهری چون تهران که احتیاج مبرم به مدیران لایق و کارآمد دارد که بتوانند از عهده برنامه‌های متعدد شهرداری تهران بر آیند.
شهری با مشکلات پیش رو
در سال‌های گذشته، بخش اصلی فعالیتهای شهرداری تهران و هزینه خدمات شهری با فروش فضاهای شهری و منابع تجدید‌ناپذیر مهیا می‌شد. فروش تراکم مازاد برای احداث واحدهای ساختمانی بدون رعایت طرح‌های تفصیلی و جامع علاوه بر تنزل کیفیت زندگی شهری و اشباع ظرفیت‌های شهر منبع پایداری برای تأمین هزینه‌های جاری محسوب نمی‌شد. توسعه شهری اختیارات قانونی برای اخذ و هزینه کردن مالیاتی و عوارض فعالیتهای اقتصادی محدوده شهرها و تغییر نگرش شهرداری در جهت صیانت از ضوابط شهرسازی اولویت اول مدیریت شهری در سال‌های آتی است.
جایگزینی رویکرد تأمین هزینه‌هایی از محل درآمدهای یکجا و آسان به نظام جذب درآمدهای جاری پراکنده و عوارض خدمات شهری از مهمترین اولویت‌هاست که باید شورای شهر سوم اقدامات اساسی برای ساماندهی آن انجام دهد. امسال شهرداری تهران با ارائه بودجه‌ای که می‌تواند در نوع خود بی‌نظیر باشد، رویکردی دیگرگونه به ساماندهی مشکلات شهر تهران در مقام یک مدیریت کلان‌شهر دارد.
مبلغ این بودجه به میزان 3 هزار و 300 میلیارد تومان پیش بینی شده است که این رقم در مقایسه با بودجه سال گذشته در حدود 60 درصد افزایش داشته است. در واقع شهرداری تهران می‌تواند با این بودجه اقدامات مهم و تأثیرگذاری را در سال آینده در شهر تهران انجام دهد و حتی در امر خدمات رسانی به شهروندان، بهتر از سال گذشته باشد و سهم شایانی در توسعه شهری و اجرای دقیق‌تر برنامه‌های آن داشته باشد.
جالب است که 2 هزار و 300 میلیارد تومان از این بودجه به انجام پروژه‌های عمرانی اختصاص یافته است و این مبلغ حتی بیشتر از کل بودجه شهرداری تهران در سال 85 بوده است و امید است که شورای شهر تهران این بودجه را مورد تصویب قرار دهد تا چهره شهر با مدیریتی که در شهرداری تهران فعالیت می‌کند، بتواند اثری مطلوب در کلان‌شهر تهران داشته باشد.
هرچند حمل و نقل عمومی در شهرهای بزرگ جهان به مثابه یارانه‌ای است که دولت‌ها به شهروندانشان می‌دهند تا سطح مصرف بنزین را در جامعه در حد پایینی نگه دارند اما تا به امروز این شیوه در تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور چندان رایج نشده است و هنوز تلقی دولت از آن منطقی نیست.
در تمام شهرهای جهان و با توجه به آمارهای رسمی از سوی مراکز علمی و پژوهشی، کسی که از خودروی شخصی استفاده می‌کند سهم بیشتری از کل مساحت شبکه معابر را به خود اختصاص می‌دهد و ترافیک و آلودگی بیشتری هم ایجاد می‌کند. اما مسافری که از حمل‌و نقل عمومی استفاده می‌کند به مراتب تقاضای کمتری داشته و طبعاً نقش کمتری هم در ترافیک و آلودگی خواهد داشت.
اما مروری بر استفاده از خودرو در تهران واقعیت‌های تکان‌دهنده‌ای را پیش رو می‌گذارد. در کلان‌شهر تهران مسافر یک خودروی شخصی 12 برابر مسافر اتوبوس سوخت مصرف می‌کند و 5/15 برابر آلودگی تولید می‌کند. شهرداری تهران با توسعه حمل و نقل عمومی تلاش می‌کند که این بی‌عدالتی را جبران کند. اما اگر مطلوبیت حمل و نقل عمومی از مطلوبیت حمل و نقل شخصی کمتر باشد واضح است که مصرف کننده به استفاده از گزینه مطلوبتر تمایل خواهد داشت.
سرمایه‌گذاری در حمل و نقل عمومی معمولاً بر اساس اولویت شبکه ریلی(مترو) به عنوان حمل و نقل انبوه و شبکه اتوبوس به عنوان شبکه تغذیه کننده است. شیوه‌هایی نظیر توسعه خطوط ویژه اتوبوس یا اولویت‌دهی به اتوبوس در تقاطع‌ها همه با همین منطق ارائه یارانه‌های هدف‌مند استفاده می‌شود که البته کارایی چندانی ندارد و چنانچه این یارانه‌ها به نحو مناسب داده شود، معمولاً باعث کاهش مطلوبیت استفاده از خودروی شخصی نسبت به حمل و نقل عمومی شده و در نتیجه تقاضا برای شبکه معابر را کاهش می‌دهد.
زیرا با توجه به ضریب سرنشین 6/1 نفر برای خودروهای سواری و 35 نفر برای اتوبوس در تهران می‌توان ظرفیت اتوبوس را معادل 22 خودروی سواری در نظر گرفت. در حالی که مساحت اشغال شده توسط آن تنها 2 برابر یک خودروی سواری است.
این معادله ساده می‌تواند بسیاری از مشکلات ترافیکی را حل کند، اما از آنجا که دولت در این راستا با شهرداری همکاری نمی‌کند انگار شهرداری تهران به تنهایی و با ارائه بودجه‌ای قابل توجه در پی انجام این کار است.
شاید مقایسه‌ای کوتاه با شهرهایی چون لندن و مادرید که هر دو ساختار شهری مشابه تهران را دارند می‌تواند برخی نکات را روشن کند. واضح است که این دو شهر به مراتب شبکه حمل و نقل کارآمدتری از تهران دارند. به عنوان مثال میزان بالای خطوط اتوبوسرانی و خطوط ویژه اتوبوس در این دو شهر به معنای محدود کردن حمل و نقل خودروهای سواری به نفع حمل و نقل عمومی است.
توجه داشته باشید که شبکه ریلی درون شهری لندن قدیمی‌ترین و در عین حال کارآمدترین شبکه ریلی در تمام دنیاست. طبیعی است که در چنین شرایطی نیمی از مسافران لندنی و اکثریت مسافران مادریدی ترجیح می‌دهند که از خودروی خود استفاده نکنند. اما 4/3 درصد از شهروندان تهرانی که به مراتب خودرویی کمتری نسبت به سایر شهروندان شهرهای بزرگ دارند ترجیح می‌دهند با خودروی خود در ترافیک تهران گرفتار شوند.
در صورتی که چنانچه شورای شهر تهران با بودجه پیشنهادی شهرداری تهران موافقت داشته باشد با برنامه‌ریزی‌های نوین و مدیریتی که بر شهرداری تهران حاکم است می‌توان بسیاری از مشکلات اساسی و زیربنایی این کلان‌شهر را بر طرف کرد و بسیاری از پروژه‌هایی که تا به امروز به دلایل مشکلات مالی و اعتباری آن گونه که باید پیش نرفته است به سرانجام مقصود برسد و با تصویب این بودجه تهران پیشرفته‌تر و همگام با سند چشم انداز بیست ساله کشور گام بر خواهد داشت.
البته طرح‌های بسیار اثر بخش علمی و کاربردی در برنامه‌های شهرداری تهران وجود دارد که می‌توان با نگاهی اجمالی به آن به فعالیتهای این سازمان بیشتر واقف شد.