در هر انتخابات، افراد و گروه‌های مختلف با افکار و اهداف متفاوت می‌کوشند با ارائه شایستگی‌های خود، در رقابتی طاقت‌فرسا، آرای مردم را از آن خود کنند تا توفیق خدمت هر چه بیشتر به مردم و نظام را به دست آورند. در این میان بی‌شک نحوه رقابت کاندیداها در انتخابات و کیفیت رقابت آنان برای کسب آرای مردمی، ضمن آنکه معیار و سنگ محک مناسبی برای سنجش میزان صداقت کاندیداها در مواجهه با مردم به‌عنوان موکلان و ولی‌نعمتان آینده خود به دست خواهد داد، در میزان اقتــدار و کــارآمــدی مجلس آتی‌نیز مؤثر خواهد بود چرا که به قطع و یقین نماینده‌ای که با توسل به وعده‌های دروغین و فریبنده و با بهره‌برداری از شیوه‌های نادرست و غیراخلاقی وارد مجلس میشود، برای تحقق اهداف و برنامه‌های غلط خود مستمسک ابزار‌ها و روش‌هایی غلط خواهد شد که شأن و حیثیت خانه ملت را خدشه‌دار خواهد کرد. به همین دلیل، از آغاز تا پایان تبلیغات و از پیروزی یا شکست تا پس از آن، افراد و گروه‌ها، نامزدها و هوادارانشان و پیروزشدگان و شکست‌خوردگان در انتخابات باید در همه حال، اخلاق و آداب اسلامی را رعایت کنند و از انصاف و عدالت خارج نشوند. مردم نیز با رصد دقیق رفتار‌های کاندیداها و میزان پایبندی آنان به اخلاق، در خصوص آنان قضاوت خواهند کرد. در این گزارش با مراجعه به قانون انتخابات به پاره‌ای از مصادیق تخلفات انتخاباتی اشاره میشود.
تبلیغات خارج از موعد قانونی
بر اساس ماده 56 قانون انتخابات فعالیت تبلیغات انتخاباتی نامزدهای نمایندگی 8روز قبل از روز اخذ رأی (مرحله اول و دوم) آغاز و تا 24ساعت قبل از اخذ رأی ادامه خواهد داشت و کاندیداها قبل یا بعد از این تاریخ مجاز به تبلیغات نیستند.
تبلیغات مجاز
بر اساس ماده 57 قانون انتخابات استفاده از هر گونه پلاکارد، پوستر، دیوارنویسی و کاروان‌های تبلیغاتی و استفاده از بلندگوهای سیار در خارج از محیط سخنرانی و امثال آن به استثنای عکس برای تراکت و زندگینامه و جزوه و همچنین سخنرانی و پرسش و پاسخ از طرف نامزدهای انتخاباتی و طرفداران آنان ممنوع است. متخلفین از این ماده به 3 تا 30روز زندان محکوم می‌گردند. همچنین بر اساس تبصره یک این قانون، اعلام نظر شخصیت‌ها در تأیید نامزدها به شرطی مجاز است که بدون ذکر عنوان و مسئولیت آنها باشد و مدرک کتبی مربوط به امضای آنان تسلیم هیأت اجرایی انتخابات شده باشد و براساس تبصره 2 آن نصب و الصاق عکس و پوستر ممنوع است و چاپ عکس صرفا محدود به زندگینامه، جزوه، بروشور و کارت حداکثر در قطع 10×15 مجاز است. نصب بنر و پارچه در محل ستادهای اصلی نامزدها به تفکیک برادران و خواهران مجاز است.
پاره کردن تبلیغات نامزدهای دیگر
ماده58 قانون انتخابات می‌گوید هیچ کس حق ندارد آگهی تبلیغاتی نامزدهای انتخاباتی را که در محل‌های مجاز الصاق گردیده در زمان قانونی تبلیغات پاره یا معدوم یا مخدوش نماید و عامل مرتکب جرم محسوب میشود.
استفاده از امکانات دولتی
مطابق ماده 59 قانون انتخابات انجام هر گونه فعالیت تبلیغاتی از تاریخ اعلام رسمی اسامی نامزدها برای نامزدهای نمایندگی مجلس از صدا و سیما و میز خطابه نماز جمعه یا هر وسیله دیگری که جنبه رسمی و دولتی دارد و فعالیت کارمندان در ساعات اداری و همچنین استفاده از وسایل و سایر امکانات وزارتخانه‌ها، ادارات، شرکت‌های دولتی، مؤسسات وابسته به دولت، شهرداری‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته به آنها و نهادها و مؤسساتی که از بودجه عمومی (به هر مقدار) استفاده میکنند و همچنین در اختیار گذاشتن وسایل و امکانات مزبور ممنوع بوده و مرتکب مجرم شناخته میشود. همچنین بر اساس ماده 60 همین قانون، اعضای هیأت‌های اجرایی و نظارت انتخابات حق تبلیغ له یا علیه هیچ‌یک از داوطلبان انتخاباتی را نخواهند داشت.
استفاده از امکانات دولتی
مطابق ماده 59 قانون انتخابات انجام هر گونه فعالیت تبلیغاتی از تاریخ اعلام رسمی اسامی نامزدها برای نامزدهای نمایندگی مجلس از صدا و سیما و میز خطابه نماز جمعه یا هر وسیله دیگری که جنبه رسمی و دولتی دارد و فعالیت کارمندان در ساعات اداری و همچنین استفاده از وسایل و سایر امکانات وزارتخانه‌ها، ادارات، شرکت‌های دولتی، مؤسسات وابسته به دولت، شهرداری‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته به آنها و نهادها و مؤسساتی که از بودجه عمومی (به هر مقدار) استفاده میکنند و همچنین در اختیار گذاشتن وسایل و امکانات مزبور ممنوع بوده و مرتکب مجرم شناخته میشود. همچنین بر اساس ماده 60 همین قانون، اعضای هیأت‌های اجرایی و نظارت انتخابات حق تبلیغ له یا علیه هیچ‌یک از داوطلبان انتخاباتی را نخواهند داشت.
ستادهای تبلیغاتی نامزدها
طبق ماده63، ستادهای تبلیغات انتخاباتی تنها در مراکز بخش‌ها، شهرها و شهرستان‌ها دایر می‌گردد. در شهرهای بزرگ در هر منطقه شهرداری یک محل به‌عنوان ستاد انتخاباتی می‌تواند دایر شود. در مواردی که یک منطقه، چند عنوان از عناوین فوق‌الذکر را داشته باشد در حکم یک عنوان است. همچنین طبق تبصره2 این ماده تشکیل ستاد تبلیغات انتخاباتی بدون اعلام نشانی محل ستاد و نام مسئول آن به فرمانداری یا بخشداری ممنوع است.
درج مطالب علیه نامزدها در مطبوعات
مطابق ماده64 قانون انتخابات، مطبوعات و نشریات حق ندارند آگهی یا مطالبی علیه نامزدهای انتخاباتی درج کنند یا برخلاف واقع مطلبی بنویسند که دال بر انصراف گروه یا اشخاصی از نامزدهای معین باشد و در هر صورت نامزدها حق دارند پاسخ خود را ظرف 18ساعت پس از انتشار نشریه مزبور بدهند و آن نشریه مکلف به چاپ فوری آن طبق قانون مطبوعات است. درصورتی که آن نشریه منتشر نشود مسئول آن باید با هزینه خود پاسخ نامزد را به نشریه مشابه دیگری ارسال دارد و آن نشریه مکلف به درج آن در نخستین چاپ خود خواهد بود. انتشار اینگونه مطالب در غیرمطبوعات نیز ممنوع است و نامزد معترض حق دارد نظر خود را منتشر نماید.
تخریب سایر کاندیداها
ماده65 قانون انتخابات می‌گوید داوطلبان نمایندگی و طرفداران آنان به‌هیچ‌وجه مجاز به تبلیغ علیه داوطلبان دیگر نبوده و تنها می‌توانند شایستگی‌های خود یا داوطلب مورد نظرشان را مطرح نمایند و هرگونه هتک حرمت و حیثیت نامزدهای انتخاباتی برای عموم ممنوع بوده و متخلفین طبق مقررات مجازات خواهند شد.
سایر جرائم انتخاباتی
علاوه بر موارد گذشته، برخی رفتارها نیز چنانچه از سوی کاندیداها یا هر فرد دیگری صورت گیرد جرم بوده و در قانون برای آنها مجازات تعیین شده است که در اینجا به پاره‌ای از این رفتارها اشاره میشود: خرید و فروش رأی، رأی گرفتن با شناسنامه کسی که حضور ندارد، تهدید یا تطمیع در امر انتخابات، رأی‌دادن با شناسنامه جعلی، رأی‌دادن با شناسنامه دیگری، رأی دادن بیش از یک‌بارو... .چنانچه وقوع جرائم مندرج در این ماده موجب شود که جریان انتخابات در یک یا چند شعبه ثبت‌نام و اخذ رأی از مسیر قانونی خود خارج شود و در نتیجه کلی انتخابات مؤثر باشد مراتب به وسیله وزارت کشور به منظور طرح در شورای نگهبان به هیأت مرکزی نظارت اعلام میشود.
وعده‌های دروغین
ارائه وعده‌های دروغین به مردم و هر رفتاری که مصداق فریب افکار عمومی و فریب مردم برای اخذ رأی تلقی شود، تحریک احساسات قومی و قبیله‌ای و دامن زدن به اختلافات نیز از مصادیق جرم است و با آن برخورد قاطع میشود.
رفتار‌های توهین‌آمیز
همچنین رفتار‌هایی مانند تطمیع، دادن وعده و وعید، توزیع هدایا میان مردم، دادن شام و ناهار، راه‌انداختن کاروان‌های تبلیغاتی به بهانه‌های مختلف، سوءاستفاده از ظرفیت تجمعات دینی و ملی مانند نماز جمعه و... با راه‌اندازی کاروان‌های تبلیغاتی، سوء استفاده از باورها و اعتقادات دینی و مذهبی مردم نیز از سایر رفتار‌هایی هستند که اگر چه مشمول عنوان تخلف انتخاباتی نمی‌شوند، اما انجام آنها از سوی کاندیداها و طرفداران آنها اهانت به شأن مردم محسوب میشود.
مجازات متخلفین
قانون انتخابات مجازات‌های مختلف و گاه شدیدی را برای کاندیداها و افرادی که مرتکب تخلف‌های انتخاباتی می‌شوند پیش‌بینی کرده است که از جزای نقدی تا حبس و انفصال موقت یا دائم از خدمات دولتی و نیز در مواردی محرومیت از داوطلبی نمایندگی مجلس و حتی شلاق را دربرمی‌گیرد.
نظارت مردم
هم اکنون در شعب دادگستری اغلب شهرستان‌ها شعبه‌های ویژه‌ای برای بررسی جرائم احتمالی انتخاباتی تشکیل شده و مردم در شهرها و استان‌های خود درصورت مشاهده هرگونه عمل خلاف قانون که از مصادیق جرائم انتخاباتی است از سوی هر نامزد یا هواداران آنها، می‌توانند مراتب را به اداره کل بازرسی دادگستری استان اطلاع دهند یا با نیروی انتظامی و فرمانداران شهرستان‌ها ارتباط بگیرند و گزارش‌های خود را ارائه دهند اما قطعا رویگردانی و رأی ندادن به کاندیداهای متخلف، مهم‌ترین ابزاری است که مردم برای مقابله با چنین بداخلاقی‌های انتخاباتی‌ای در اختیار دارند.