وی برای مطالعه نسبت طبقات، دولت و توسعه سال‌ها پیش برای مدتی در ژاپن زندگی کرده بود. طالب معتقد است اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و متعاقب آن پرداخت پول به خانواده‌ها، جوامع روستایی را به مصرف زدگی مبتلا می‌کند.
مهدی طالب از اســـتادان قدیمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. او دکترای‌اش را در جامعه‌شناسی روستایی گرفته و عمده تدریس دانشگاهی‌اش نیزدر همین زمینه است. وی برای مطالعه نسبت طبقات، دولت و توسعه سال‌ها پیش برای مدتی در ژاپن زندگی کرده بود. طالب معتقد است اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و متعاقب آن پرداخت پول به خانواده‌ها، جوامع روستایی را به مصرف زدگی مبتلا می‌کند.
- بیش از یک‌سال از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها گذشته است. به عنوان یک جامعه‌شناس بفرمایید اجرای این قانون چه تاثیری بر جامعه ایرانی داشته است؟
برای اجرای هدفمندی یارانه‌ها، نیاز بود که جامعه ایرانی با وضع جدید تطابق یابد چه‌که اجرای ضربتی قانون هدفمندی در جوامع سنتی، شهرهای کوچک و به‌ویژه روستاها گسست اجتماعی به وجود می‌آورد به‌طورکلی جوامع سنتی ما خودشان با برخی مشکلات دست‌درگریبان بودند، اما این روند شیب کمی حرکت دارد. درحالی‌که شوک‌هایی که بر اثر بی‌برنامگی یا غفلت به جامعه وارد می‌شود روند مشکلات اجتماعی را به شیب تند می‌اندازد و در ساختار خانواده مشکل ایجاد می‌کند.
در جوامعی غیر‌از کلان‌شهر‌ها، معمولا ساختار خانواده محکم‌تر و، به‌عبارتی، ساختار اجتماعی و اقتصادی این جوامع هنوز پا برجاست؛ خانواده هنوز در امور فرزندان تصمیم‌گیرنده اصلی است. احترام به بزرگ‌تر‌ها، فامیل و ارتباطات خانوادگی کم‌رنگ نشده و پیوندی بین خانواده‌ها وجود دارد. وقتی در چنین جوامعی راه کسب درآمد بدون زحمت باز شود، ساختار مستحکم خانواده هدف قرار می‌گیرد و تضعیف می‌شود. برخلاف جوامع شهری، در جامعه غیرشهری مطرح پول در معاملات نقشی نداشت.
در واقع نظام داد و ستد مالی در جوامع غیر شهری کم‌تر بر‌اساس پول و بیشتر تهاتری و کالی به کالی بود. در فرآیند دریافت مبالغی نظیر یارانه‌ها،جامعه روستایی ما باید کاملا روش دیگری را بپذیرد یعنی از ابزارهای جدیدی مثل کارت اعتباری بهره گیرند-حالا در شیوه پرداخت پول بر اساس تعداد نفرات، ممکن است جوان خود را محق بداند که به خانواده فشار آورد تا پولی را که دولت به نام او به واریز کرده در اختیارش بگذارند. بارها شاهد بودم جوانان روستایی در برخی شهر‌ها در صف‌های طولانی خودپردازها یا بانک ایستاده‌اند تا بتوانند از حساب خود یا خانواده‌شان پول بردارند.
- یعنی اجرای قانون هدفمندی با روش واریز نقدی یارانه سبب شده مدیریت اقتصادی از دست پدر خانواده خارج شده و در اختیار فرزند جوان قرار گیرد؟
می توان گفت که قدرت مدیریت اقتصادی پدر خانواده کم‌تر شده است. یک جوان وقتی از تلویزیون می‌شنود دولت به نام او ماهی چند ده هزار تومان به پدرش می‌دهد، در خود احساس توانایی اقتصادی می‌کند.
- برخی معتقدند رقم یارانه کم است، چطور این مبلغ ممکن است آسیب‌رسان باشد؟
اشتباه نکنید. برای شما و بنده تهران‌نشین این رقم ناچیز است. اما برای کسی که در شهرهای کوچک و روستاها زندگی می‌کنند چنین پولی قابل توجه است. کسی که تا دیرور اصلا پولی نمی‌گرفت، حالا صاحب پول شده است و می‌تواند برای خود هزینه کند. روستاییان بسیار حساب‌شده هزینه می‌کنند و برای آن‌ها 50 تومان هم 50 تومان است. اصلا نگویید این رقم چیزی نیست. تزریق پولی که زحمت نداشته است به هر جامعه سنتی از منظر جامعه‌شناسی، به گسست در خانواده‌هامنجر می‌شود.
اگر در نحوه پرداخت یارانه و اجرای قانون هدفمندی اصلاحی صورت نگیرد، خطر این است که بار دیگر برای منابع طبیعی خطراتی به وجود آید. باید در حذف یارانه سوخت مناطق جنگلی کشور تمهیداتی اندیشیده شود. در سال‌های گذشته با گاز‌رسانی یا سوخت‌رسانی به مناطق جنگلی، جنگل‌نشینان به استفاده از سوخت‌های دیگر به جای چوب و منابع طبیعی مجاب شدند. اما متاسفانه با حذف یارانه‌ها دوباره برخی از جنگل‌نشینان از درختان برای تأمین سوخت استفاده می‌کنند.
- یعنی این‌قدر روستاییان ما حساب‌شده پول خرج می‌کنند؟
بله. وقتی که در روستا نظام خانواده استحکام داشته باشد و منافع اقتصادی خانواده جمعی باشد، حساب و کتاب دقیق می‌شود. این نظام البته آسیب دیده، چراکه پای منافع فردی اعضای خانواده به منافع جمعی باز شود. فرزند خانواده فکر می‌کند امروز هر چه می‌خواهد باید برای‌اش تهیه کرد. نباید با نگاه یک تهرانی به روستاها نگاه کنیم. متأسفانه در اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها به همه‌چیز توجه شد، مگر به عوارض اجتماعی آن. این همه پول را به جامعه تزریق کردند بدون آن‌که عوارض اجتماعی‌اش را مورد توجه قرار دهند و پول در حالی به جامعه وارد شده که تولید به آن اندازه وارد جامعه نشده است.
- دولت اعلام کرده این مقدار یارانه نیز قابلیت افزایش دارد. اگر یارانه‌ها زیاد شود چه اثراتی بر جامعه خواهد گذاشت؟
بعد از هدفمندی دیدید که قیمت بسیاری از کالا‌ها بالا رفت جامعه هنوز به قیمت‌هایی که افزایش‌یافته، عادت نکرده آیا دولت می‌خواهد در فاز دوم هدفمندی قیمت‌ها را بالا ببرد و به ازای آن پول نقد در اختیار مردم بگذارد؟ من معتقدم با افزایش مبالغی نظیر یارانه‌ها ممکن است پول بدون کار در خانواده‌ها رواج یابد و نظام خانواده‌ای که در روستاها وجود داشت کم کم محو شود. باید سازوکار پرداخت پول یارانه را تغییر داد تا از این آسیب‌ها پیش‌گیری شود.
همشهری ماه