وی می‌گوید این موضوع با گذشت بیش از یک سال از آخرین دور مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه1+5 باعث شد اروپا و آمریکا خواهان ازسرگیری مجدد مذاکرات باشند تا بتوانند با استفاده از تبلیغات آن، یک «نمایش قدرت» راه بیندازند و از این طریق بخشی از ناتوانی خویش در تحمیل خواسته‌های غیرمشروع به ایران را جبران کنند.
- پیش‌بینی شما از مذاکرات پیش‌روی ایران و گروه1+5چیست؟
در یک سال گذشته فضای جدیدی در موضوع هسته‌ای ایجاد شده است. گزارش‌هایی که یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در یک سال گذشته پیرامون فعالیت‌های هسته‌ای ایران منتشر کرد منجر به فضاسازی علیه ایران شد. این گزارش‌ها نسبت به گزارش‌های مدیرکل سابق این سازمان، بین‌المللی تندتر بودند و سؤالات بیشتری درخصوص پرونده هسته‌ای ایران مطرح کردند. آنچه مشخص است چنین گزارش‌هایی قبلا هم داده شده بود و تبلیغات و فضاسازی علیه برنامه هسته‌ای ایران هم بی‌سابقه نبوده است. تحریم‌ها علیه ایران نیز وجود داشته است. برداشت من این است که 5+1 می‌خواهد همان خط تحریم‌ها علیه ایران را دنبال کند و با آگاهی از این موضوع که ایران در مقابل حقوق هسته‌ای خودش در مذاکرات کوتاه نمی‌آید، می‌خواهد برای فشارهای آتی خودش زمینه‌سازی کند تا هم دامنه تحریم‌هایی را که از قبل اعمال کرده گسترش و هم اثربخشی آنها را افزایش دهد.
- یعنی آژانس هماهنگ با خواسته های 1+5عمل می‌کند؟
اگر چه نمی‌توان این را با قاطعیت گفت ولی به‌نظر می‌رسد آژانس هم بخشی از این سناریو است. به‌طور‌کلی باید گفت از زمانی که آمانو به جای محمد البرادعی، مدیرکل آژانس شده است، تا حدی لایه‌های زیرین گزارش‌های پادمانی به مواضع5+1 در مقابل برنامه هسته‌ای ایران نزدیک‌تر شده است؛ یعنی وی بیشتر از سلف خود گزارش‌های منفی‌تر در مورد اجرای توافق پادمانی ارائه کرده و در مورد گزارش حاضر نیز این نکته صادق است. از یک منظر بدبینانه شاید بتوان ادعا کرد وی در مسیری حرکت می‌کند که انتهای آن طرح این ادعاست که ایران نیت انحراف داشته است.
- اینکه آژانس اتمی پیوسته موضوعات جدیدی درخصوص پرونده هسته‌ای ایران مطرح می‌کند ناشی از ضعف قوانین آژانس است یا برخورد سیاسی با قوانین؟ آیا با چنین رویکردی می‌توان به بسته شدن پرونده هسته‌ای ایران امید داشت؟
این اتفاق ناشی از برخورد سیاسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با پرونده هسته‌ای ایران است. فعالیت هسته‌ای ایران نخستین پرونده‌ای نیست که در آژانس بررسی می‌شود بلکه فعالیت‌های هسته‌ای بسیاری از کشورها در آژانس بررسی شده و خاتمه یافته است. اما گزارش‌های آمانو یک بحث حقوقی در مورد الزام‌آور بودن درخواست‌های آژانس دارد و بحثی هم در مورد اطلاعات جدید و اثبات موارد ادعایی دارد.
- این بحث حاوی چه مطالبی است و ضرورت بحث حقوقی در گزارش‌های آژانس چیست؟
گزارش‌های آمانو، به این موضوع می‌پردازد که گزارش‌دهی آژانس به شورای امنیت و درخواست از ایران برای تعلیق غنی‌سازی مبنای حقوقی دارد، یعنی اشاره می‌کند به اینکه درخواست‌های آژانس از ایران به این دلایل الزام‌آور است. در واقع این بحث‌ها پاسخی است به انتقادات ایران در این مورد که آژانس سیاسی عمل می‌کند. ایران همواره منتقد آژانس بوده و انتقاد می‌کند که آژانس از وظایف فنی - تخصصی خود خارج می‌شود. گزارش‌های پادمانی از دو گزارش قبلی به این مسئله می‌پردازد و به انتقادات ایران پاسخ می‌دهد. به عبارت دیگر تکرار این نکته که درخواست‌های آژانس از جمهوری اسلامی‌ایران مبنای حقوقی دارد در پاسخ به این اعتراض ایران است که آژانس بیشتر از آنکه کار فنی و تخصصی انجام دهد کار سیاسی می‌کند.
- موضوع اطلاعات جدید در مورد انحراف در برنامه هسته‌ای ایران حساسیت‌های زیادی را برانگیخته است. این مسئله چیست؟
در چند گزارش اخیر، آمانو گفته به اطلاعات جدیدی در مورد مطالعات ادعایی دست‌یافته است. به‌عنوان مثال در گزارش بهار سال گذشته گفته شد آژانس اطلاعات بیشتری در مورد مطالعات ادعایی در فاصله ارائه گزارش قبلی تا گزارش فعلی دریافت کرده که تقویت‌کننده ادعای آژانس در مورد تلاش ایران برای تغییر شکل خرج یک موشک جهت حمل کلاهک هسته‌ای است. آژانس بر همین اساس ادعا کرد در حال بررسی و ارزیابی این اطلاعات جدید است؛ یعنی در حالی که بنا بر ادعای 16نهاد اطلاعاتی آمریکا که در سال2007 منتشر شد و اخیرا مورد تأیید مجدد کلی قرار گرفت، ایران در سال2003 برخی برنامه‌های هسته‌ای خود را متوقف کرده است، گزارش آمانو درست برخلاف این ادعا که هیچ‌گاه مورد تأیید ایران قرار نگرفته، می‌گوید به شواهدی دست پیدا کرده مبنی بر اینکه احتمالا ایران پس از سال2004 هم برخی اقدامات ادعایی را ادامه داده است. از این نظر دیدگاه آژانس در تعارض با ادعاهای خود آمریکایی‌هاست. آژانس تاکنون نگفته چگونه به این جمع‌بندی رسیده است. در گزارش‌های بعدی ما شاهد اتهامات جدید آژانس درخصوص سایت نظامی پارچین بودیم.
- این ادعاهای آژانس به چه معناست و واکنش ایران چیست؟
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید به اطلاعات جدید دست‌پیدا کرده‌ایم که در حال ارزیابی آنها هستیم و برای چندمین‌بار از ایران خواسته در مورد اسناد مربوط به اقدامات ادعایی توضیح دهد. جمهوری اسلامی‌ایران اسناد مزبور را جعلی می‌داند چون تاکنون اصل این اسناد به ایران داده نشده و فقط نسخه الکترونیکی آنها به مسئولان ایرانی نشان داده شده است.
- گزارش‌های آمانو چه تأثیری بر تصمیمات شورای حکام آژانس و مسیر پرونده هسته‌ای ایران داشته‌اند؟
در حال حاضر مسئله هسته‌ای ما منوط به تصمیمات آژانس و شورای حکام نیست چرا که پرونده هسته‌ای ما از آژانس و شورای حکام به شورای امنیت منتقل شده است. اما آنچه مشخص است و در قطعنامه‌های شورای امنیت نیز به آن اشاره شده، این است که یکی از مبانی تصمیم‌گیری‌های شورای امینت گزارش‌هایی است که مدیرکل و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌دهند. طبعا وقتی این گزارش‌ها منفی است در رفتار شورای امنیت تأثیرگذار است. علاوه بر این به‌نظر می‌رسد این گزارش‌ها بیشتر به‌عنوان ذهنیت‌سازی و فضاسازی استفاده می‌شود. باید به این نکته توجه داشته باشیم که برای آژانس مهم است که اعتبار و پرستیژ خود را حفظ کند. از این‌رو مشاهده می‌کنیم در گزارش‌ها در مورد آن کاری که می‌خواهد انجام بدهد و آن حرفی که می‌خواهد بزند قطره‌چکانی می‌کند. این قطره‌چکانی به این دلیل است که نمی‌خواهد اعتبارش خدشه‌دار شود و به همین دلیل شاید هنوز هستند کسانی که فکر می‌کنند حرف آژانس کمتر سیاسی است و از این نظر برای حرف آژانس اعتبار بیشتری قائلند تا مثلا حرف بعضی کشور‌های غربی. از این نظر ممکن است چنین گزارش‌هایی برای ما تهدیدزا باشد.
- در مجموع با توجه به این گزارش وضعیت کنونی فضای بین‌المللی به خصوص گروه1+5چگونه است؟
به‌نظر می‌رسد که5+1 به‌دنبال پیگیری و تشدید فضای قبلی است که ایجاد کرده و عدم تمایل آنها به آغاز مذاکرات بعد از مذاکرات استانبول هم نشان می‌دهد که آنها احساس می‌کنند که در این مقطع بایستی آن تصمیماتی را که از قبل گرفته‌اند بیشتر به مرحله اجرا دربیاورند تا اینکه بخواهند وارد تصمیمات جدیدتری بشوند. در این راستا ما شاهد هستیم که اروپا و آمریکا به‌دنبال تشدید و توسعه تحریم‌های یکجانبه علیه ایران هستند. پیش‌بینی دورنمای مذاکرات هسته‌ای ایران هنوز زود است. آمریکا می‌خواهد با فشارهای بیشتر ایران را به تغییر موضع وادار کند. تحریم علیه ایران در یک سال گذشته تأثیراتی منفی در ایران داشته است که ارزش واحد پول ایران تا اندازه زیادی کاهش یافته است. تحریم نفتی و فشار بر سوریه به‌عنوان خط مقاومت ایران در منطقه نیز ازجمله مقدماتی هستند که اروپا و آمریکا برای مذاکرات آتی هسته‌ای تدارک دیده‌اند تا از این طریق بتوانند فشار بیشتری بر ایران در مذاکرات وارد کنند. با وجود این من فکر می‌کنم کشور ما با تدابیر صحیح در عرصه بین‌الملل، ادامه مقاومت بر سر حقوق هسته‌ای خود و کاهش اثرات تحریم در داخل کشور در درازمدت می‌تواند این مشکلات را پشت سر بگذارد. از سوی دیگر تأکید دارم که این موارد نفی‌کننده یکدیگر نیستند؛ یعنی دستگاه دیپلماسی ما می‌تواند با تدبیر صحیح هم بر سر حقوق هسته‌ای معامله نکند و هم فشارها را کاهش دهد. براین اساس تصور می‌کنم مذاکرات آتی تفاوت زیادی با مذاکرات بهمن ماه سال 89 ایران و گروه5+1 نخواهد داشت.
- محل مذاکرات براساس آنچه اعلام شده احتمالاً استانبول ترکیه خواهد بود. این موضوع چه میزان اهمیت دارد؟
ترکیه امیدوار است در روند مذاکرات ایران و5+1 نقش مهمی ایفا کند تا از طریق آن جایگاه خود در منطقه را ارتقا دهد. این درحالی است که ایران و ترکیه در مسئله سوریه اختلاف دارند و از سوی دیگر ترکیه پس از اعلام تحریم‌های نفتی علیه ایران واردات نفت از ایران را 20درصد کاهش داد و لیبی را جایگزین آن کرد. بنابراین به‌نظر می‌رسد میزبانی استانبول به‌عنوان محل مذاکرات هسته‌ای مزیتی برای ایران نداشته باشد و چه بسا بهتر بود ایران میزبانی ترکیه را نمی‌پذیرفت. ترکیه با شرکت فعال در مذاکرات هسته‌ای ایران و ایفای نقش میانجیگری میان غرب و ایران از یک طرف می‌تواند نفوذ خود را به‌عنوان یکی از کشور‌های بزرگ منطقه گسترش دهد و از سوی دیگر، بهبود روابط با ایران برای منافع اقتصادی ترکیه نیز سودمند است. اکنون همکاری اقتصادی و تجاری دو کشور بسیار نزدیک است و حدود یک‌سوم انرژی ترکیه از سوی ایران تأمین می‌شود.