البته با وجود این پناهیان تاکید دارد جامعه نباید به بورس کالا به‌عنوان یک نهاد انتفاعی نگاه کند. او معتقد است که در ساختار سهامداری این بورس، پیش‌بینی هوشمندانه‌ای صورت گرفته است و آن اینکه هیچ سهامداری نمی‌تواند بیشتر از 2/5درصد سهام این شرکت را در اختیار داشته باشد؛ هرچند که هم اکنون هیچ‌کدام از سهامداران حتی همان 2/5درصد را نیز در اختیار ندارند. در نتیجه چنین تدبیری، هیچ‌یک از سهامداران نمی‌توانند در مدیریت و عملکرد بورس اعمال نفوذ کرده و به این ترتیب مالکیت از مدیریت به‌طور کامل مجزاست.در ادامه گفت‌وگو با دومین مدیرعامل بورس کالای ایران را می‌خوانیم.
- هر کدام از ذی‌نفعان بورس کالا می‌توانند انتظارهای متفاوت و گاه متضادی داشته باشند با این تضادها چه طور کنار می‌آیید؟
ما باید این تضاد منافع را مدیریت کنیم و نمی‌توانیم توسعه چنین نهادی را که 75میلیون ایرانی از آن منتفع می‌شوند صرفا با افزایش سودآوری شرکت بورس کالا ارزیابی کنیم؛ هرچند که سودآوری نیز به‌عنوان یکی از محورهای مهم فعالیت شرکت بورس کالا همواره مورد توجه قرار دارد و عملکرد خوبی نیز در این زمینه داشته‌ایم. بورس کالا نمی‌تواند فارغ از تحولات پیرامونی آن فعالیت کند. از جمله این تحولات اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌هاست. ما معتقدیم بورس کالا، بستر لازم را برای رقابت- البته متناسب با شرایط موجود - فراهم کرده و فضای رقابتی را به بهترین روش مدیریت کرده است. به اذعان کارشناسان، ذی‌نفعان بورس کالا فقط سهامداران آن نیستند و سهامداران فقط بخش کوچکی از صاحبان منفعت از بورس کالا را تشکیل می‌دهند. علاوه بر سهامداران این تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان، کارگزاران، دولت و نهادهای نظارتی از جمله سازمان حمایت، ستاد تنظیم بازار و سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها هستند که از کارکردهای بورس کالا منتفع می‌شوند لذا می‌توانیم ادعا کنیم همه 75میلیون جمعیت کشور ذی‌نفعان بورس کالا هستند و اگر تمام واحدهایی که به نحوی با بورس کالا مرتبط هستند عملکرد صحیحی از خود بر جای بگذارند عواید آن به کل جامعه خواهد رسید و امیدواریم با حمایتی که از بورس کالا صورت گرفته بتوانیم بیش از پیش فعالیت‌های این بورس را توسعه دهیم.
- امسال سال تولید ملی است نقش بورس‌های کالا در حمایت از تولید ملی چیست؟
بر اساس مطالعات نهادهای بین‌المللی مانند آنکتاد، عملکرد بورس‌های کالایی می‌تواند نقش بسزایی در کمک به رشد و توسعه اقتصادی و به دنبال آن عدالت اقتصادی و عدالت اجتماعی و حتی کاهش فقر در جامعه ایفا کند که تجربه‌های جهانی نظیر برزیل، آفریقای‌جنوبی، مالزی و هند نیز مؤید همین واقعیت است.
- کارکرد بورس کالا در فضای فعلی اقتصاد ایران هنوز ناشناخته مانده در این سال برای بهبود اوضاع چه برنامه‌ای دارید؟
مهم‌ترین رسالت این بورس ایجاد فضایی قانونمند و مطمئن برای رقابت همه فعالان اقتصادی است که این مکانیسم منجر به شفافیت بازار و کشف قیمت‌های واقعی خواهد شد لذا در سال‌جاری که سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی نامگذاری شده است بورس کالا می‌تواند نقش محوری و کلیدی برای تحقق این شعار مهم ایفا کند.
- چگونه؟
وظیفه بورس کالا فراهم آوردن امکان مدیریت ریسک برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است. بورس با سازوکاری که به همین منظور ایجاد می‌کند، نگرانی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان از نوسانات قیمت کالا در آینده را به حداقل می‌رساند. بورس کالا تاکنون طبق قانون، تمام معاملات انجام گرفته در آن را تضمین کرده است. طبق آمار سال گذشته بیش از 123هزار قرارداد معاملاتی در بورس کالا به ثبت رسید و با توجه به همین کارکرد ما هیچ نگرانی‌ای در زمینه انجام تعهدات خریداران و فروشندگان نداشتیم به‌طوری که از مجموع کل قراردادهای ثبت شده فقط در یکی دو مورد مشکلاتی پیش آمد که آنها هم به خوبی مدیریت شد و در تلاش هستیم حتی همین یکی دو مورد هم در سال به‌وجود نیاید.
- یکی از مشکلات تولیدات ملی از منظر مصرف‌کنندگان، کیفیت است، در این حوزه نقش بورس کالا چیست؟
اتفاقا یکی از کارکردهای بورس کالا، بحث تضمین کیفیت محصولات قابل معامله در آن است. بورس به هر کالایی اجازه معامله نمی‌دهد مگر آنکه از استانداردهای کیفی لازم برخوردار باشد. در عین حال مکانیسم‌های نظارتی بورس کالا نیز مانع از ورود و معامله کالاهای غیرکیفی خواهد شد.
- اگـر اجازه بـدهید بـرای روشن‌شدن اذهان عمومی کمی هم به بررسی کارنامه بورس کالا در سال90 بپردازیم.
ارزش معاملات بورس کالای ایران در سال89 معادل 3درصد تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت‌های جاری بود و این نسبت در سال گذشته به 7درصد رسید که عمده‌ترین دلیل آن توسعه قراردادهای آتی به‌عنوان یکی از ابزارهای مدرن بازار سرمایه بود. ضمن اینکه ارزش معاملات بورس کالا 141درصد در سال گذشته افزایش یافت. در این سال 20میلیون و 351هزار تن کالای فلزی و معدنی، کشاورزی، نفتی و پتروشیمی و طلا در بورس کالای ایران مورد دادوستد قرار گرفت که ارزشی بیش از 302هزار میلیارد ریال پیدا کرد. به این ترتیب بورس کالای ایران در سال گذشته 50درصد ارزش کل معاملات بازار سرمایه کشور را به خود اختصاص داده است.
- از نظر رشد حجم و ارزش دادوستدها وضع بورس کالا در سال90 چگونه بود؟
حجم و ارزش معاملات این بورس در سال گذشته به ترتیب 20 و 141درصد نسبت به سال89 افزایش نشان می‌دهد که بخش مهمی از افزایش ارزش معاملات سال قبل به رشد قابل توجه معاملات قراردادهای آتی بورس کالا ارتباط پیدا می‌کند.در این سال یک‌میلیون و 919هزار قرارداد آتی سکه طلا به ارزش 131هزار میلیارد ریال مبادله شد. مقایسه این آمار با ارقام سال89 از افزایش 1247درصدی حجم و 2602درصدی یا حدودا 27برابری ارزش معاملات آتی سکه طلا حکایت دارد.
- در بازار محصولات فلزی وضع چگونه بود؟
حجم معاملات محصولات فلزی و معدنی در سال گذشته 11میلیون و 684تن بود. با معامله این حجم از محصولات، ارزش دادوستد کالاهای فلزی و معدنی در سال گذشته به بیش از 103هزار میلیارد ریال رسید که به لحاظ حجم 34درصد و به لحاظ ارزش 36درصد بیشتر از سال89 بود. در رینگ نفت و پتروشیمی هم 8میلیون و 117هزار تن فراورده‌های نفتی و پتروشیمی مبادله شد که ارزش معاملات این رینگ در سال90 با رسیدن به رقم 64هزار میلیارد ریال 54درصد بیشتر از سال89 بود.
- البته به‌نظرم رینگ کشاورزی کماکان مظلوم واقع شده؟
البته پارسال اوضاع کمی بهتر شد. در سال گذشته 549هزار تن محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران مورد دادوستد قرار گرفت که ارزشی بالغ بر 3هزار و 792میلیارد ریال پیدا کرد. این آمار با وجود کاهش 66درصدی در حجم، به لحاظ ارزش 2درصد بیشتر از سال89 بوده است.
- در میان رینگ‌های معاملاتی بورس کالا کدام یک پر رونق‌تر بودند؟
بیشترین حجم معاملات سال گذشته به رینگ محصولات فلزی و معدنی اختصاص داشت و فعالان این رینگ 57درصد کل حجم معاملات را در اختیار گرفتند. ضمن اینکه فراورده‌های نفتی و پتروشیمی هم حدود 40درصد و محصولات کشاورزی نیز نزدیک به 3درصد کل حجم معاملات را به خود اختصاص دادند.
- نکته مهم در معاملات پارسال رونق رینگ معاملات آتی به‌ویژه بازار سکه طلا بود؟
بله، به لحاظ ارزش معاملات در سال گذشته قراردادهای آتی سکه طلا به تنهایی حدود 44درصد کل ارزش معاملات را به خود اختصاص داد و رینگ‌های فلزی و معدنی، نفتی و پتروشیمی و کشاورزی هم به ترتیب 34، 21 و 1/2درصد ارزش معاملات را در اختیار گرفتند.
- پارسال در حوزه پذیرش محصولات جدید چه کارهایی انجام گرفت؟
پارسال 7قلم کالای جدید و 43قلم کالای مشابه در بورس کالای ایران پذیرش و عرضه شد که به این ترتیب تعداد کالاهای قابل معامله در بورس کالای ایران به 182قلم افزایش یافت که در این میان می‌توان به ورود سنگ‌آهن دانه‌بندی‌شده و زغال‌سنگ، پذیرش نفت‌خام و نفت‌کوره، پذیرش پنبه و شروع معاملات شمش فولاد برای تکمیل زنجیره محصولات فولادی بورس کالا اشاره کرد. علاوه بر این با پذیرش 38شرکت داخلی و 7شرکت خارجی در بورس کالا طی سال گذشته، تعداد شرکت‌های فعال در این بورس به 270شرکت شامل 200شرکت داخلی و 70شرکت خارجی افزایش یافت.
- ضرورت توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و مکانیزه شدن معاملات بر کسی پوشیده نیست، به‌نظر می‌رسد بورس کالا کمی از قافله عقب افتاده است؟
خیر، خیلی عقب نیستیم. در این رابطه اقدامات مهمی از جمله ایجاد و استقرار سامانه ثبت سفارش آنلاین، توسعه و تکمیل سامانه معاملات چند کالایی، توسعه و تکمیل سامانه مانیتورینگ پویای بورس کالا(سمپاک)، توسعه زیرساخت‌های ارتباطی بورس کالا برای پوشش کشوری ذی‌نفعان، توسعه استانداردهای امنیت فضای تبادل اطلاعات، ایجاد زیرساخت دسترسی به معاملات بر خط برای قراردادهای آتی و ایجاد سامانه چند بانکی صورت گرفته است.
- در ابتدا به نقش بورس کالا در مدیریت ریسک اشاره کردید اقدامات انجام‌شده برای تقویت ابزارهای مشتقه و مدیریت ریسک چه بوده؟
دستورالعمل اجرایی معاملات آتی با توجه به نیازهای بازار طی جلسات متعدد کارشناسی تهیه و برای تصویب به مراجع ذیربط ارسال شده است. ضمن اینکه پیش‌نویس دستورالعمل ابزار اختیار معامله نیز تدوین شده است. اصلاح دستورالعمل بازار جبرانی در معاملات آتی از دیگر اقدامات انجام شده در این بخش است. سیستم تضامین و اخذ ضمانت‌های مورد نیاز از عرضه‌کنندگان برای کاهش ریسک معاملات نیز مورد بازبینی قرار گرفته و بهبود یافته است.
- یکی از مشکلات بورس کالا در گذشته ناکارآمدی برخی ضوابط بود، برای حل آن چه اقداماتی انجام گرفته است؟
چندان با این نکته موافق نیستم اما پارسال ضوابط صدور مجوز تأسیس نمایندگی‌های کارگزاری‌ها، شعب و تالار اختصاصی کارگزاران مورد بازبینی قرار گرفت. از طرف دیگر ضوابط مربوط به رسیدگی به شکایات مربوط به کمیت و کیفیت کالاهای تحویل شده و دستورالعمل انضباطی تالار معاملات شرکت بورس کالای ایران نیز از دیگر موارد قانونی بود که در سال گذشته و برای بهبود سازوکار بازار مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفت.