موضوع زلزله را که از یاد نبرده‌اید؟! هرچند مدتی است درجه تب زلزله در کشور پایین آمده اما نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد، دلیل آن هم کاملاً مشخص است ایران در بسیاری از مناطق از گسل‌هایی پوشیده شده، که یک لرزش کافی است تا فرو بریزد.
جدای از این موضوع میزان مقاومت ساختمان‌ها در مقابل این لزرش‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، از آنجایی که اگر قرار بود تعداد گسل‌ها را عامل مستقیم در میزان تخریب ناشی از زلزله بدانیم ژاپن در صدر قرار می‌گرفت، اما مقاوم‌سازی در این کشور به موضوع زلزله غالب شده‌است.
در این میان ساختمان‌های ساده و بعضاً قدیمی با ساختار خشت و گل روستایی در معرض خطر بیشتری قرار دارند، نگاهی به آمار و ارقام و میزان تخریب و خسارات ناشی از زلزله‌هایی که در روستاهای کشور رخ داده، نشان می‌دهد تقریباً تمام ساختمان‌هایی که با مصالح سنتی مثل خشت خام، گل و ... ساخته شده‌اند، در این زلزله‌ها که بعضاً شدت زیادی هم نداشته‌اند، به طور کامل تخریب و از کاربری خارج شده‌اند، بنابراین به کاربردن حتی اصطلاح مقاوم‌سازی در حد حرف و تئوری در مورد این قبیل ساختمان‌ها معنا و مفهومی ندارد، چه رسد به اینکه بخواهیم عملاً آنها را مقاوم‌سازی کنیم.
بنابراین بهترین کار در مورد اینگونه ساختمان‌های روستایی که تعداد آنها خوشبختانه با اقدامات و نوسازی‌های صورت گرفته با سرعت زیادی رو به کاهش است، ادامه همین روند انهدام (کوبیدن) و نوسازی آنها با مصالح بنایی مقاوم است، نه با مصالح سنتی و محلی. اما متاسفانه مشکل اصلی و اساسی از همین نوسازی‌ها و احداث غیرمهندسی و غیرفنی این ساختمان‌های جدید و نوساز و عدم رعایت اصول و ضوابط اجرایی و آئین‌نامه‌های موجود در آنها شروع می‌شود.
عدم رعایت ضوابط اجرایی در مورد ابعاد، اندازه و موقعیت و فاصله بین آنها با هم و با گوشه‌های ساختمان، استفاده از مصالح نامطلوب و با کیفیت پایین، شتابزدگی در اجرا و دقت را فدای سرعت کردن، عدم استفاده یا نبود پیوستگی کامل و کافی بین شناژهای قائم و افقی و اتصال نامناسب بین آنها و دیوارها، نبود تناسب صحیح بین ابعاد و وزن تیرها و ستون‌ها، سنگینی بیش از حد ساختمان به دلیل اجرای سقف‌ها و دیوارهای ضخیم و بدون کاربری مقاومتی و باربری خاص، نبود دانش فنی و اجرایی و عدم آگاهی بناها و آقایان به ظاهر استاد کار (یا شاید هم استاد خرابکاری!) بومی و محلی ساختمان‌های روستایی از بندهای آیین نامه‌ای و اولویت داشتن تجارب اغلب غیرمهندسی اینگونه افراد به دانش روز ساخت و ساز مبتنی بر ضوابط، عدم به کارگیری سیستم مقاوم در برابر بارهای جانبی خصوصا زلزله، در بعضی موارد احداث مستقیم سازه روی زمین طبیعی یا پی‌های غیراستاندارد و غیراصولی و عدم اجرای پی‌های محکم و مطابق بر اصول صحیح ساختمان‌سازی و ...را به جرأت می‌توان به نبود نظارت کافی بر امر اجرا ربط داد.
از این رو بجاست ضمن بررسی و روندیابی مشکلات فراروی مقاوم‌سازی روستایی، نسبت به رفع موانع و سد راه‌ها، خصوصا رفع مشکلات مالی و اختصاص بودجه و اعتبارات لازم از منابعی نظیر صندوق ذخیره ارزی و اهدای وام‌های کم بهره یا بدون بهره به مالکان حقیقی یا حقوقی ساختمان‌های مسکونی، اداری، صنعتی و... برای کار مقاوم‌سازی بخصوص به روستاییان عزیز هموطن اقدام کرد و در نهایت آموزش دادن و آشنا کردن دست اندرکاران امر ساخت وساز روستایی خصوصاً استادکاران و بناهای محلی با قوانین و ضوابط کار اجرایی فنی و مهندسی برای ساخت و ساز مقاوم و در عین حال سبک و نظارت کامل و دقیق بر فعالیت اینگونه افراد ناآگاه که در صورت عدم آموزش علمی آنان، در واقع در حکم زلزله‌های انسانی به ظاهر سازنده(!) برای ساختمان‌های روستایی هستند.
جا انداختن صحیح فرهنگ زلزله در بین مردم و آموزش دادن نحوه مقابله و برخورد با این پدیده به افراد، برگزاری مانورهای زلزله در مناطق روستایی و آموزش کمک‌های اولیه و نحوه کمک به آسیب‌دیدگان و فعالیت‌های دیگر از این دست، از جمله مهمترین کارهایی است که باید صورت گیرد که متأسفانه تاکنون اگر در این زمینه برنامه خاصی هم وجود داشته است کمتر دیده شده که به مرحله اجرایی برسند.
فراموش نکنید که در زلزله‌های سال‌های اخیر استان کرمان، عمده خسارات به خانه‌های روستایی این استان وارد شد به طوری که برخی از این روستاها صد در صد تخریب شدند. این نشان می‌دهد که طی سالیان گذشته بیشترین بی‌توجهی در مقاوم سازی بنا، شامل حال بافت روستایی کشور بوده است.
اما از سوی دیگر میزان مقاومت ساختمان‌ها در زمان وقوع زلزله ، مسئله‌ای است که در مورد آن در بسیاری از موارد بحث و گفت‌وگو شده است. شاید دانستن این موضوع که بیش از 80 درصد ساختمان‌های کشور در برابر زلزله مقاوم نیستند نشان دهنده لزوم توجه به این موضوع باشد.
یک عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با بیان این موضوع می‌گوید: ایران در کمربند جهانی زلزله قرار دارد و اکثر شهرهای ما در کنار یک گسل زلزله هستند و وقوع زلزله در شهرهای بزرگی مثل قزوین و تهران فاجعه به بار خواهد داشت. محمد قاسم وتر اکثر ساختمان‌های ساخته شده در ایران را سست دانسته و معتقد است: آنها در برابر زلزله مقاوم نیستند و اگر می‌خواهیم کاری بکنیم باید امروز انجام دهیم و با مدیریت مناسب و هزینه ناچیز می‌توانیم ایمنی لازم را در ساختمان‌ها ایجاد کنیم.
از نظر او قزوین دو گسل شمال قزوین و گسل بوئین‌زهرا را دارد و دو زلزله خطرناک رودبار و بوئین‌زهرا را پشت سر گذاشته است و این زلزله‌ها زنگ خطری برای این استان است، بنابراین باید برای ساختمان‌های آنها فکر اساسی صورت گیرد.
رئیس هیأت مدیره مهندسین مشاور مقاوم شهر نیز در خصوص دانش مهندسی زلزله در ایران می‌گوید: دانش مهندسی زلزله در مهندسین ما جزء دانش‌های طراز اول است و اکثر مهندسین زلزله در آمریکا که کارهای تخصصی انجام می‌دهند، ایرانی هستند. دانش فکر و امکانات لازم در ایران موجود است و ارگان‌های متولی باید این امر را در کشور اجباری کنند و باید ساختمان‌ها بازبینی شود.
از نظر او باید اساس کار ما با آیین‌نامه‌ها باشد که در حدود 90 درصد آنها ترجمه آیین‌نامه‌های کشورهای دیگر است و عدم تطابق این آیین‌نامه‌های ساخت و ساز، مشکلات زیادی را سبب می‌شود که باید این آیین‌نامه‌ها را ملموس کرد.
به اعتقاد این دو کارشناس باید با روش‌های ارزان مقاوم‌سازی صورت گیرد و مهندسین به سراغ سیستم‌های جدید مقابله با زلزله در سازه‌ها بروند که دیواره برش فولادی علاوه بر ارزانی، شکل‌پذیری سازه را زیاد می‌کند. از سوی دیگر ایران به دلیل سازه‌های بی‌کیفیت و کم‌دوام 8 درصد صدمات زلزله را در دنیا به خود اختصاص داده است. ایران در منطقه زلزله‌خیز دنیا قرار دارد و با توجه به اینکه یک درصد جمعیت جهان را در اختیار داریم باید گفت که متأسفانه 8 درصد صدمات زلزله مربوط به ایران است.
این در حالی است که برخی کشورهای زلزله‌خیز با مقاوم‌سازی صدمات زلزله را به حداقل رسانده‌اند اما سازه‌های بتنی که بیش از 80 درصد آن را شن و ماسه تشکیل می‌دهند باید از استاندارد لازم برخوردار باشند و با توجه به اینکه سازه‌های بتنی مقرون به‌صرفه‌تر از سایر مصالح ساختمانی هستند بهتر است که برای استانداردسازی آن نیز توجه کافی شود.
از سوی دیگر برخی از کارشناسان معتقدند شاید ایراد اصلی در بتن استاندارد در طراحی نباشد بلکه ایراد آن در اجراست چرا که بتن یک جسم مرکب است و زمانی که بخواهند آن را در ساختمان به‌کار ببرند باید در محل تهیه و استفاده شود بنابراین باید بر تولید آن که به‌صورت دستی تهیه می‌شود نظارت بیشتری شود.