اگر از تاریخ، چیز زیادی نمیدانید، از خاطرات‌تان کمک بگیرید. ظاهر ابزارها و وسایل اطراف‌تان را با تصاویر کودکی مقایسه کنید و ببینید کدامشان کمتر فرق کردهاند. بازی بیمزه‌ایست اما برنده بداقبالش را شاید چند سال دیگر، نتوانید در مغازهها پیدا کنید.
برنده بداقبال، همان موجودی است که الان احتمالاً در پرتو نورش دارید این صفحه را می‌خوانید: لامپ التهابی یا همان اختراعی که هنوز همه ادیسون را با آن میشناسند و از زمان تجاری شدنش در اواخر قرن نوزدهم، تقریباً تغییری نکردهاست.
لامپی که امروز درخانه دارید، کمی سبکتر، کمی کوچکتر، کمی نازکتر و البته کمی چینیتر از آنی است که زیر نورش بزرگ شدهاید و این در دنیای لوازم برقی و الکترونیکی که همه چیز با سرعت سرسام‌آوری کوچکتر، کم مصرفتر و کارآتر میشود اتفاق منحصربه‌فرد یا کم‌نظیری است.
چیزی که شاید در درجه اول به سادگی خود اختراع برگردد: لامپ التهابی، صرفاً انرژی الکترون‌ها را تلف میکند و این کار آنقدر ساده و سرراست و بنیادی است که هیچ کشف یا اختراع دیگری نتوانسته در این صدساله تغییرچندانی در آن به وجود بیاورد.
اگر هم روش به‌صرفهتری برای تولید نور از جریان الکتریکی ابداع شده، در مقابل ارزانی مقاومت‌ناپذیر این سادگی نتوانسته بایستد و به این ترتیب، نام لامپ التهابی بیشتر از صدسال با صنعت روشنایی مترادف بودهاست.
صدسالی که بشر، الکترون‌هایی را که به زور سوختن نفت و گاز و زغال‌سنگ به راه میافتادند، دستودلبازانه به پیچوخم رشتههای تنگستن میسپرد تا لابه‌لای حرارت، نور هم تولید کنند. حالا اما ظاهراً اوضاع روبهتغییر است. تغییری که شاید این اختراع ادیسون را هم به سرنوشت گرامافون دچار کند.
***
گازهای گلخانهای. این دو کلمه دوسه دههای هست که هرازگاه در میان اخبار و گزارشها و مصاحبهها، به عنوان تهدیدی برای آینده کره زمین و بشری که فعلاً توان پا بیرون گذاشتن از آن را ندارد، شنیده میشوند.
حالا ظاهراً آن آینده یا قسمت اولش فرارسیده است و اگر کسی کاری نکند، کار به تولید قسمتهای بعدی میکشد و خود ما یا حداکثر فرزندانمان افتخار دیدن نابودی کرهزمین را خواهیم داشت. افتخاری که متأسفانه نمیشود برای کسی تعریفش کرد.
دو ماه گذشته، گرمترین دسامبر و ژانویه تاریخ آمریکا بود. به اینها اضافه کنید عناوین گرمترین سال تاریخ مستند آمریکا(بیش از 150 سال)، گرمترین سال تاریخ مستند هلند(حدود 300 سال) و سومین سال گرم کره زمین که همگی متعلق به سال 2006 هستند.
مجموعه این افتخارات، زنگ خطر را چنان بلند به صدا درآوردهاست که در چند ماه گذشته، بسیاری از مقامات سیاسی و شخصیتهای علمی به سهم خودشان نسبت به عواقب ماجرا هشدار دادهاند و تقریباً تمامی سایتهای معتبر علمی، بخش «تغییرات اقلیمی» را به یکی از قسمتهای اصلی صفحه اولشان تبدیل کردهاند.
افزایش تعداد طوفانهای شدید، بالا آمدن سطح آبهای آزاد، اثرات غیر قابل پیشبینی آب شدن یخهای قطبی، تغییرات شدید اقلیمی و... اینها احتمالاً عناوین قسمتهای بعدی سریالند. سریالی که همزمان با کرهزمین، تمام خواهد شد.
***
می‌پرسید ادیسون به گرمای زمین چه ربطی دارد؟ ربطش واضح است. نیروگاههای برق، بزرگترین منبع تولید گازهای گلخانهای هستند. غیر از آن درصد اندکی که از ریزش آب، یا وزش باد یا شکافت اورانیوم برق می‌گیرند، بقیه همچنان و با آخرین توان، به دودکردن زغال سنگ و نفت و گاز، ادامه میدهند و دیاکسید کربن و آلایندههای دیگر را ارزانی جو میکنند.(تولید هر کیلووات ساعت برق از سوختهای فسیلی، حدود 600 گرم گاز گلخانهای آزاد میکند).
شاید 40 سال پیش، لامپهای التهابی در برابر لامپهای مهتابی درازی که تنها امتیازشان سفیدی نور بود، در اکثر مواقع، انتخاب بدیهی به حساب می‌آمدند اما حالا اوضاع فرق میکند. تولید برق بیشتر، غیر از مصرف سوخت بیشتر که هزینه لحظهای آن است، همیشه یک هزینه قسطی هم داشته است که روزبهروز، زمان بازپرداختش نزدیک‌تر میشود. رقیبها هم دیگر به آن درازی و بیمزگی نیستند.
دوره قاب و ترانس و استارت به سرآمدهاست. لامپهای فلورسنت فشرده امروزی(CFL)، چهار برابر کمتر برق مصرف میکنند، ده برابر بیشتر دوام میآورند و تقریباً هررنگی را که بخواهید در همان حجم و با همان سرپیچ به شما تحویل میدهند. میماند قیمت که با یک ضرب و جمع ساده، (حتی بدون نیاز به پیش کشیدن پای مصرف برق و فقط با در نظر گرفتن دوام) کاملاً توجیه شدهاست.
حالا انتخاب بدیهی واقعاً چیز دیگری است و بیشتر دولتها خیلی وقت است برای یادآوری این مطلب به آدم‌هایی که هنوز اینطور فکر نمیکنند، پیشقدم شدهاند.
***
به این ترتیب، شاید روند تکامل طبیعی، خودش، لامپهای التهابی را کمکم از قفسه فروشگاهها جمع میکرد اما ظاهراً دولتها دیگر تحمل انتظار برای کامل شدن طبیعی این روند را ندارند. پیشنهاد برای تصویب ممنوعیت استفاده از این لامپها تا سال 2012 در ایالت کالیفرنیا، اولین نشانه این بیصبری است.
کالیفرنیا به عنوان پرجمعیت‌ترین ایالت آمریکا، تصمیم گرفته تا سال 2020 ، در مجموع 25 درصد از تولید گازهای گلخانهایاش کم کند و عنوان ایالت پیشرو آمریکا در زمینه اقدامات سبز را برای خودش نگه دارد.
ادیسون شاید به خاطر همه اینها، غرب وحشی را ببخشد اما دیدن ممنوعیت استفاده از لامپهای تنگستن در ساختمانهای دولتی ایالت نیوجرسی- جایی که شاهد ثبت بیش از 400 اختراع او بوده است- برایش سختتر خواهد بود.
«این لامپها خیلی وقت پیش اختراع شدهاند و از آن موقع، خیلی چیزها عوض شده. یاد و خاطره توماس ادیسون مسلماً برای من محترم است ولی چیزی که ما در اینجا با آن طرفیم، مصرف کمتر انرژی است.» اینها را لری چازیداکیس میگوید. کسی که با لایحهاش قصد دارد تا 3 سال دیگر، ساختمانهای دولتی را از یاد و خاطره ادیسون، خالی کند. هرچه باشد ادیسون مجبور نیست زیادشدن تعداد «کاترینا»ها را تحمل کند.
***
اما دولتمردها تنها نیستند. یک میلیارد لامپ عنوان سایتی است که یک شرکت کامپیوتری خصوصی با شعار «چراغ به چراغ، تا عوض کردن دنیا» راه انداخته تا سهمی در جایگزینی لامپهای فلورسنت فشرده داشته باشد. هدف صاحبان سایت، از اسمش پیدا است: آنها می‌خواهند یک میلیارد لامپ تنگستن را از سرپیچهایشان در سراسر دنیا بیرون بیاورند. همه چیز به همین سادگی است.
مردم در سایت، گروه تشکیل میدهند و تعداد لامپهایی که عوض کردهاند را گزارش میکنند.
سایت هم در ستون سمت راستش، با معرفی موفقترین گروهها از اعضایشان تشکر میکند.29593 لامپ- عددی که شمارشگر گوشه بالای صفحه نشان میدهد- برای حدود 3ماه فعالیت کاملاً خودجوش، چندان بد نیست اما تا رسیدن به عنوان سایت راه زیادی دارد. تعداد رقم‌های شمارشگر که به 10 برسد، شاید دیگر بشود چراغ را خاموش کرد و آرام گفت: شب به خیر ادیسون.
فلورسنت در یک نگاه
لامپهای فلورسنت فشرده یا CFLها که نور را از برانگیخته کردن بخار جیوه با جربان الکتریسیته تولید میکنند در 1980 اختراع شدند.
از آن موقع روند کوچک، ارزان و متنوع شدن‌شان ادامه پیدا کرد و حالا با طرح ملاحظات زیستمحیطی، دیگر کسی نمیتواند برتری آنها بر لامپهای رشتهای را انکار کند.
CFL ها 4 برابر کمتر برق میخورند و 10 برابر بیشتر عمر میکنند و این، گرانی نسبیشان را کاملاً جبران میکند.
مشکل بیشتر مردم با این لامپها ، به رنگ و خواص نورشان برمیگردد که آن را هم با انتخاب توان مناسب یا ترکیب رنگ‌های مختلف، میتوان حل کرد.
در سال 2005 جمعاً 100 میلیون CFL در آمریکا فروخته شده که فقط 5 درصد بازار لامپ روشنایی آمریکاست اما دولت این کشور قصد دارد این رقم را در سال 2007 به بیش از دوبرابر افزایش دهد.