بیشتر از 3دهه قبل بود که شرایط سیاسی- امنیتی افغانستان وضعیتی را به‌وجود آورد که به مهاجرت جمع کثیری از ساکنان این کشور منجر شد. این وضع هم‌اکنون که شاهد استقرار نوعی ثبات نسبی در افغانستان هستیم نیز به چشم می‌خورد؛ چرا که زندگی در افغانستان مشکلات عدیده‌ای فراروی مردم این کشور قرار داده است. از همان آغاز مهاجرت، ایران به‌عنوان یکی از کشورهای مقصد برای بسیاری از مهاجران افغانستانی درنظر گرفته شد؛ چرا که ایران از یک سو در همجواری افغانستان قرار داشت و از سوی دیگر به‌دلیل وجود اشتراکات فرهنگی- مذهبی می‌توانست گزینه خوبی برای اقامت مهاجران باشد.
شرایط افغانستان به‌گونه‌ای بود که امکان مهاجرت قانونی شهروندان آن به دیگر کشورها ممکن نبود و معمولا مهاجران از راه‌های قاچاق خود را به کشورهای مقصد می‌رساندند. شاید باور کردن این جمله برای بسیاری مشکل باشد که هر شب تعداد زیادی مسافر قاچاق از مرزهای شرقی کشور مخصوصا از مرزهای سیستان و بلوچستان وارد کشور می‌شوند ولی این جمله بخشی از واقعیتی است که برای سال‌های متمادی در مرزهای شرقی کشور حاکم بوده است و هم‌اکنون نیز ادامه دارد. البته این بدان معنا نیست که مسئولان مرزبانی کشور وظیفه خود را به‌خوبی ادا نمی‌کنند، چرا که بیشترین تدابیر امنیتی در مرزهای شرقی کشور صورت می‌گیرد و میزان قاچاق انسان و کالا نسبت به سال‌های گذشته به طرز چشمگیری کاهش یافته است ولی با تمام اینها هنوز هم مسافران قاچاق معضلی است که مسئولان امنیتی این مناطق با آن مواجه هستند.
در افغانستان اگر کسی بخواهد به شکل قاچاق خود را به ایران برساند باید خود را به شهر زرنج واقع در استان مرزی نیمروز افغانستان برساند. در این شهر است که به راحتی می‌توان افرادی را پیدا کرد که در ازای گرفتن مقادیری پول، مسافر را ظرف مدت کوتاهی از مرز عبور می‌دهند و به خاک ایران می‌رسانند. در واقع بیشتر کسانی که از افغانستان به زرنج می‌روند با انگیزه مسافرت به ایران سفرمی‌کنند. این شهر را می‌توان پایتخت قاچاق انسان در افغانستان نامید؛ شهری که حتی برق آن از سوی جمهوری اسلامی ایران تامین می‌شود و بیشترین ساکنان آن از قومیت بلوچ هستند. بسیاری از ساکنان زرنج در کار قاچاق انسان، مواد‌مخدر، بنزین و... فعالند و بیشتر فعالیت آنان با عناصر مرتبط‌شان در ایران صورت می‌گیرد. تمام مسافرخانه‌های شهر زرنج مرکز قاچاق انسان هستند و به راحتی می‌توان در این مسافرخانه‌ها با قاچاقچیان انسان تماس برقرار کرد. فاصله شهر زرنج تا مرز ایران بسیار ناچیز است و از آنجا می‌توان ظرف 2 تا 3ساعت خود را به شهر مرزی زابل در استان سیستان و بلوچستان رساند. در شهر زرنج می‌توان همه وسایل مورد نیاز برای مسافرت به ایران را تهیه کرد؛ از سیم‌کارت موبایل گرفته تا پول ایرانی و هر گونه وسیله مورد نیاز دیگر.
همه این موارد به شکل علنی و بدون هیچگونه واهمه‌ای از نیروهای امنیتی صورت می‌گیرد و در واقع پلیس شهر زرنج هم به بخشی از مافیای بزرگ قاچاق انسان و مواد‌مخدر تبدیل شده است. قاچاقچیان با پرداخت مبالغی به‌عنوان رشوه نیروهای انتظامی زرنج را نیز از آن خود کرده‌اند به‌گونه‌ای که پلیس افغان عملا در برابر این فعالیت‌ها بی‌تفاوت شده است.برای مسافران قاچاق عبور از مرز به‌رغم موانع موجود کار ساده‌ای است ولی مشکل واقعی در این سوی مرز است. تقریبا اکثر مسافران قاچاق طی مسیر و در راه رسیدن به شهرهای مقصد توسط ایست‌های بازرسی و پاسگاه‌های بین شهری ایران شناسایی و مجددا به افغانستان بازگردانده می‌شوند. در افغانستان از زمان شکل‌گیری نظام سیاسی جدید، وزارتی تحت عنوان عودت مهاجرین شکل گرفته است که این وزارتخانه مسئولیت ساماندهی بازگشت مهاجران را به کشور بر عهده دارد اما نبود بودجه کافی و همچنین عدم‌تسلط دولت مرکزی بر بسیاری از نواحی افغانستان و به‌خصوص استان نیمروز، زرنج را به یک دنیای آزاد برای قاچاقچیان انسان مبدل کرده است.
* روزنامه‌نگار افغان