سند چشم‌انداز که ویژگی‌های آرمانی اما قابل تحقق ایران در سال 1404 را تصویر نموده است، پیش‌زمینه‌ها و مستلزماتی دارد که به نظر می‌رسد در 2 سال اخیر گامی در آن جهت برداشته نشده و در حقیقت، هنوز عزمی جدی و بسیج ملی در راستای تحقق اهداف سند چشم‌انداز ایجاد نشده است.
چشم‌انداز عبارت است از آرمان قابل دستیابی جامعه در یک زمان بلندمدت معین که متناسب با ارزش‌ها و آرمان‌های نظام و مردم تعیین می‌گردد.
با شروع کار در دبیرخانه تشخیص مصلحت نظام (1376) متوجه شدیم که سیاست‌های کلی نظام در یک جهت خاص و معینی تدوین نمی شود.
لذا در سال 1378 بحثی تحت عنوان «افق آینده» در دبیرخانه مجمع تشخیص آغاز گردید و در این مسیر روشن شد که مفهومی در برنامه ریزی و مدیریت‌های کلان در جهان تحت عنوان «چشم‌انداز» راه پیدا کرده که مطابق با خواسته‌های ما نیز هست.
پس از آنکه این موضوع خدمت مقام معظم رهبری مطرح گردید ایشان این مسئله را یک حلقه مفقود راهبردی تعبیر، و به مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کردند که چشم‌انداز 20 ساله آینده کشور را ترسیم کند.
مجمع تشخیص کمیسیون خاصی را از اعضای خود مامور تدوین این چشم‌انداز نمود و طی یک‌سال چشم‌انداز پیشنهادی را با کمک این گروه‌ها تدوین کرد:
1 - گروه کارشناسی «چشم‌انداز» در دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام.
2 - سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی دولت جمهوری اسلامی ایران.
3 - گروه تدوین استراتژی توسعه صنعتی کشور وابسته به وزارت صنایع و معادن.
چشم‌انداز پیشنهادی در مجمع تشخیص مصلحت نظام با اصلاحاتی تصویب شد و به محضر رهبر انقلاب ارائه گردید و ایشان در سال 1382 آن را اصلاح و تصویب و به سه قوه ابلاغ نمودند.(دکتر محسن رضایی)
تصویب نهایی رهبر معظم انقلاب دولت و قوای دیگر را موظف کرده است که سال 1384 شروع به اجرا و عملیاتی کردن چشم‌انداز 20 ساله جمهوری اسلامی کنند.
رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی گواهی بر لزوم توجه آحاد ملت به ویژه جوانان بر اهمیت تحقق چشم‌انداز20 ساله جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. در مسیر تحقق چشم‌انداز مسایل و نکاتی حائز اهمیت است که در سایه کار و تلاش و کوشش به ایرانی آرمانی و اسلامی در این افق 20ساله خواهیم رسید.
جای خالی همایش
مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان نهاد تدوین کننده سند چشم‌انداز 20 ساله کشور پس از گذشت نزدیک به 2 سال از زمان اجرای این سند، در نخستین گام جدی برای ارزیابی عملکردها در اجرای سند چشم‌انداز و بررسی چالش‌های پیش روی آن اقدام به برگزاری همایش ملی نمود که جای خالی آن طی دو سال گذشته قویاً احساس می‌شد.
در همین راستا، «همایش ملی سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 ظرفیت‌ها و بایستگی‌ها-فرصت‌ها و چالش‌ها» طی روزهای شنبه و یکشنبه این هفته در سالن همایش‌های صداوسیما برگزار شد. حضور رئیس مجلس شورای اسلامی و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در این همایش و ارائه ده‌ها مقاله علمی از سوی صاحبنظران برجسته اقتصادی کشور پیرامون راه‌های تحقق اهداف سند چشم‌انداز بر اهمیت این همایش در محافل علمی و سیاسی کشور افزود.
تمامی شخصیت‌های سیاسی و اقتصادی و صاحبنظران حاضر در این همایش چه از دولت و دیگر قوا و چه از مجمع و نهادهای علمی بر عدم حرکت جدی در سمت سند چشم‌انداز اذعان داشتند اما همانطور که انتظار می‌رفت، کسی در این میان خود را مقصر نمی‌دانست. با این وجود، آنچه که از مباحث این همایش برمی‌آید این است که برای اینکه سند چشم‌انداز، «تشریفاتی» باقی نماند، مکانیزم اجرایی فراقوا و همچنین یک سند اجرایی 20 ساله در کنار سند چشم‌انداز که یک برنامه راهبردی است، ضروری می‌نماید.
جای خالی رئیس‌جمهوری
هر چند که رئیس‌جمهوری در این همایش نیز همچون همایش سیاست‌های اصل 44 حضور نیافت، اما حضور نمایندگان دولت در این همایش با حضور وزیر امور اقتصادی و دارایی در یکی از میزگردهای آن، پررنگ‌تر بود.
میزگرد «تأملات اجرایی سند چشم‌انداز» که عصر روز شنبه با حضور داوود دانش جعفری، مرتضی نبوی، علی آقامحمدی و کاظم نجفی علمی برگزار شد، از مهمترین و پرچالش‌ترین میزگردهای این همایش بود.
وزیر اقتصاد در سخنان ابتدایی خود در این میزگرد به بحث‌های کلی درباره اهمیت سند چشم‌انداز و ضرورت اجرای آن پرداخت که سخنان وی موجب اعتراض برخی حاضران شد و آنها از دانش جعفری خواستند در شرایطی که دولت، متهم ردیف اول در کندی اجرای سند چشم‌انداز است، شفاف‌تر سخن بگوید.
پس از این بود که وزیر اقتصاد در پاسخ به سؤالات حاضران و همچنین مرتضی نبوی بر این بحث تاکید کرد که از دیدگاه دولت قانون برنامه چهارم توسعه دارای ایرادات جدی است و جداول آن، که عدم هم‌خوانی عملکرد دولت با آنها هویدا است، نیازمند تغییراتی متناسب با متن این قانون است.
جای خالی برنامه پژوهشی
همچنین دکتر فرشاد مومنی در میزگرد «جایگاه اول اقتصادی» این همایش، با اذعان بر ضعف پشتوانه کارشناسی روند تدوین سند چشم‌انداز، جای خالی یک برنامه پژوهشی پشتیبان برای اجرای سند را مطرح نمود و چنین برنامه پژوهشی را برای برطرف کردن نواقص سند چشم‌انداز ضروری دانست.
وی گفت: سند چشم‌انداز، قانون اساسی دوم ملت است و باید از پشتوانه عظیمی برای اجرا برخوردار باشد که تحقق این امر مستلزم بسیج تمام ظرفیت‌ها و توان کشور است.
جای خالی عزم ملی
مسئله دیگری که همگان بر آن تاکید کردند اما راهکاری ارائه نکردند، ضرورت ایجاد عزم ملی برای اجرای سند چشم‌انداز است.
دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در این باره گفت: به نظر بنده رفع بیکاری و تورم کمتر از سرنگونی شاه نیست و برای اینکه بتوانیم به قدرت اول منطقه تبدیل شویم باید دلاورمردی‌هایی همچون رزمندگان اسلام در آزاد سازی خرمشهر انجام دهیم.
وی افزود: ما به یک انقلاب برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله کشور نیاز داریم چون آرمان‌های این سند بدون تحول انقلابی صورت نخواهد گرفت.
جای خالی فرهنگ‌سازی
گسترش فرهنگ «ایران 1404» مورد اتفاق نظر تمامی صاحبنظران شرکت‌کننده در همایش سند چشم‌انداز بود.
مثالی که در این زمینه زده می‌شود کشور مالزی است که برنامه بلندمدت «مالزی 2020» را سال‌ها است آغاز کرده اما بر خلاف ایران، در مالزی تمامی اقشار مردم نسبت به این برنامه آگاهی لازم را کسب نموده و حتی رانندگان تاکسی نیز در گوشه خودروی خود آرم مالزی 2020 را حک کرده‌اند و به هر مسافر خارجی آن را با افتخار نشان می‌دهند و از توسعه مالزی سخن می‌گویند.
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، در این باره با تاکید بر ضرورت فرهنگ‌سازی در سند چشم‌انداز، گفت: فرهنگ‌سازی که از اهداف این همایش بوده، بسیار مهم است. رسانه‌ها و تریبون‌ها به خصوص صدا و سیما باید در مورد این سند و مقتضیات آن، جلسات بحث و بررسی بگذارند. تفکر مسئولان و جامعه و نیروهای فعال و بالنده باید به گونه‌ای اصلاح شود تا تنگناهای موجود کنار برود.
رئیس مجلس شورای اسلامی، نیز سند چشم‌انداز 20 ساله کشور را ملی و فراجناحی دانست و گفت این سند باید مانند قانون اساسی مورد اتفاق و اجماع همه گروه‌ها و سلایق باشد.
دکتر غلامعلی حداد عادل در مراسم افتتاحیه همایش ملی سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 اظهار داشت: خوشبختانه جامعه به سمتی سوق پیدا کرده که دانشمندان و مدیران ارشد نظام درک کرده‌اند که سند چشم‌انداز در دل خود یک آینده نگری دارد که مسئولان نظام تلاش می‌کنند تا در راستای آینده نگری گام بردارند.